جوان آنلاین: مصرف بنزین ریپ می‌زند و صنعت فشل خودرو با مدیران ناکارآمدش متهم اصلی این وضعیت هستند و ظاهراً هم کسی زورش به تغییر وضع موجود نمی‌رسد. ناترازی بنزین تا حدی پیش رفته است که یکی از ابرچالش‌های حوزه‌انرژی پیش‌بینی می‌شود، بنابراین اهمیت حل این ناترازی آنجاست که ناوگان حملونقل کشور و به طور کلی رفت‌و‌آمد مردم با ناترازی بنزین تشدید خواهد شد. البته حجم خسارت ناترازی بنزین فقط ۵ میلیارد دلار واردات آن نیست، بلکه اقدامات قیمتی و غیرقیمتی برای تأمین امنیت انرژی کشور نیز باید به این سیاهه اضافه شود. البته اقداماتی نظیر توسعه سبد سوختی خودرو‌های سواری، دوگانه‌سوز‌کردن خودرو‌های بنزینی، توسعه ناوگان حملونقل شهری و تسهیل تولید خودرو‌های برقی در کنار کاهش هزینه‌های واردات خودروی برقی اثرگذار است، به شرطی که عملیاتی شوند.
با وضعیت بد سرانه مصرفی بنزین که به دلیل کیفیت موتور خودرو‌های داخلی و حجم بالای سوخت آنهاست، هر چه قدر هم تولید بنزین افزایش پیدا کند، باز هم امکان رسیدن و تلاقی و تعادل ایجادکردن بین مصرف افسارگسیخته و تولید نیازمند سرمایه‌گذاری بالا نخواهد شد. ایران در حال حاضر مانند بسیاری از کشور‌های دیگر با چالش‌های مرتبط با ناترازی بنزین مواجه است که می‌تواند منجر به بی‌ثباتی اقتصادی و نگرانی‌های معیشتی و امنیتی برای کشور شود. برای پرداختن به این موضوع، توسعه راه‌حل‌های پایداری که وابستگی به مصرف بنزین را کاهش می‌دهد، بسیار مهم است.
توسعه سبد سوخت خودرو‌های سواری
گسترش سبد سوخت خودرو‌های سواری ایران یک استراتژی کلیدی برای کاهش ناترازی بنزین است. با تنوع بخشیدن به گزینه‌های سوخت، کشور می‌تواند وابستگی به بنزین را کاهش دهد و از منابع انرژی جایگزین استفاده کند. دو جایگزین امیدوارکننده گاز طبیعی فشرده (CNG) و برق هستند.
افزایش سهم مصرف CNG به عنوان سوخت خودرو‌های سواری
ترویج CNG به عنوان سوخت جایگزین می‌تواند مصرف بنزین در ایران را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. CNG یک گزینه تمیزتر و مقرون به صرفه‌تر در مقایسه با بنزین است که آن را به انتخابی جذاب برای دارندگان خودرو تبدیل می‌کند. برای تشویق پذیرش CNG، دولت ایران باید در توسعه زیرساخت سوخت‌گیری CNG در سراسر کشور سرمایه‌گذاری کند. ارائه مشوق‌هایی مانند معافیت‌های مالیاتی و یارانه‌ها برای کیت‌های تبدیل CNG در خودرو‌های موجود نیز می‌تواند پذیرش این سوخت را تسریع کند.
استقبال از برق به عنوان منبع سوخت برای خودرو‌های سواری
توسعه خودرو‌های الکتریکی (EVs) راه‌حلی امیدوارکننده برای ناترازی بنزین در ایران ارائه می‌دهد. خودرو‌های برقی آلاینده‌های خروجی صفر دارند و می‌توانند وابستگی کشور به سوخت‌های فسیلی را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. دولت باید با کاهش تعرفه واردات و اعطای یارانه برای خرید خودرو‌های برقی مشوق تولید و واردات خودرو‌های برقی باشد. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های شارژ و تحقیق و توسعه در فناوری باتری، رشد بازار خودرو‌های الکتریکی در ایران را تسهیل خواهد کرد.
دوگانه‌سوزشدن خودرو‌های بنزینی
رویکرد دیگر برای کاهش مصرف بنزین، ترویج گزینه‌های سوخت دوگانه مانند خودرو‌های CNG یا هیبریدی است. خودرو‌های دوگانه‌سوز به رانندگان این امکان را می‌دهند که بین بنزین و سوخت جایگزین سوئیچ و انعطاف‌پذیری را فراهم کنند و اتکا به یک منبع واحد را کاهش دهند. دولت می‌تواند مشوق‌هایی را برای تبدیل خودرو‌های بنزینی به سیستم‌های دوگانه‌سوز فراهم و صاحبان وسایل نقلیه را تشویق کند تا در صورت امکان از سوخت‌های جایگزین استفاده کنند.
اصلاح یارانه بنزین به نفر در کنار توسعه همگون ناوگان حملونقل شهری
تمرکز بر اصلاح نظام یارانه انرژی در بخش بنزین و توسعه ناوگان حملونقل شهری می‌تواند به کاهش ناترازی بنزین در ایران کمک شایانی کند. اعمال سهمیه بنزین به ازای هر نفر، محدود به مصرف معمولی معادل ۲۰ لیتر برای هر نفر در ماه، افراد را تشویق به مصرف مؤثرتر بنزین و جلوگیری از مصرف بی‌رویه می‌کند. این کمک می‌کند تا اطمینان حاصل شود که بنزین عمدتاً برای اهداف اساسی استفاده می‌شود و در عین حال فشار بر ذخایر سوخت کشور کاهش می‌یابد.
علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در توسعه ناوگان حملونقل شهری کارآمد و پایدار از جمله اتوبوس‌ها، تراموا‌ها و سیستم‌های مترو می‌تواند تقاضا برای خودرو‌های مسافربری فردی را کاهش دهد. با ارائه گزینه‌های حملونقل عمومی قابل اعتماد و مقرون به صرفه، افراد ممکن است تمایل بیشتری به استفاده از حملونقل عمومی به جای وسایل نقلیه شخصی داشته باشند که باعث کاهش بیشتر تقاضای کلی برای بنزین می‌شود.
تسهیل در تولید خودرو‌های برقی در کنار کاهش هزینه‌های واردات خودرو‌های برقی
برای تشویق تولید خودرو‌های برقی در داخل ایران، ایجاد یک اکوسیستم حمایتی برای تولیدکنندگان ضروری است. این را می‌توان با ساده‌سازی مقررات، ارائه مشوق‌های مالی و ایجاد مراکز تحقیق و توسعه متمرکز بر فناوری خودرو‌های الکتریکی انجام داد. همکاری با خودروسازان بین‌المللی و شرکت‌های فناوری نیز می‌تواند انتقال دانش و تخصص را تسهیل کند و باعث رشد صنعت خودرو‌های الکتریکی داخلی شود.
در حالی که ترویج تولید داخلی مهم است، کاهش هزینه واردات خودرو‌های الکتریکی نیز به همان اندازه ضروری است. این امر می‌تواند با کاهش تعرفه‌ها و مالیات‌های وارداتی به طور خاص برای وسایل نقلیه الکتریکی محقق شود. کاهش موانع مالی مرتبط با واردات خودرو‌های برقی باعث می‌شود که این خودرو‌ها برای جمعیت بیشتری در دسترس باشند و در نتیجه نرخ پذیرش آن‌ها را افزایش داده و مصرف بنزین را کاهش دهد.
رسیدگی به ناترازی بنزین در ایران نیازمند رویکردی چند جانبه است که تشویق به پذیرش سوخت‌های جایگزین و وسایل نقلیه الکتریکی، ترویج گزینه‌های سوخت دوگانه، اصلاح سیستم یارانه انرژی و تسهیل تولید و واردات خودرو‌های برقی است. با اجرای این استراتژی‌ها، ایران می‌تواند وابستگی خود به بنزین را کاهش دهد، انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را کاهش و به سبد انرژی پایدارتر و متعادل‌تری دست یابد که هم به نفع اقتصاد و هم برای محیط زیست باشد.
بررسی راهبرد‌های بالقوه ایران برای کاهش ناترازی بنزین از طریق تنوع بخشیدن به سبد سوخت خودرو‌های سواری، افزایش پذیرش گاز طبیعی فشرده (CNG) و برق به عنوان سوخت‌های جایگزین، ترویج گزینه‌های سوخت دوگانه، اصلاح سیستم یارانه انرژی و تسهیل در تولید و واردات خودرو‌های برقی مورد توجه کنشگران است.
اصلاح صنعت خودرو در کنار تسهیل واردات خودرو
سعید میرترابی، عضو هیئت علمی اقتصاد دانشگاه خوارزمی با اشاره به این موضوع که بهینه‌نبودن مصرف سوخت خودرو‌های داخلی عامل اصلی بروز مشکل ناترازی بنزین در کشور است، به «جوان» می‌گوید: «براساس آمارها، خودرو‌هایی که در کشور ما مورد استفاده قرار می‌گیرند، ۵/۱ الی دو برابر استاندارد جهانی مصرف انرژی دارند. این به معنای هدررفت بالای بنزین است که بر مشکل ناترازی دامن می‌زند. در لایحه بودجه ۱۴۰۳ دولت به پیش‌بینی هزینه بیش از ۳ میلیارد دلاری برای واردات بنزین پرداخته است. به این ترتیب، در حالی که در سال ۱۴۰۱ صادرات بنزین داشتیم و کشور از حدود یک میلیارد دلار ارزآوری منتفع می‌شد، حالا به هزینه هنگفتی برای واردات بنزین نیاز داریم!»
وی می‌افزاید: «اصلاح صنعت خودروسازی کشور فوریت دارد و باید در دستور کار قرار بگیرد. این اقدام حتماً به بهبود وضعیت ناترازی بنزین در کشور کمک می‌کند، اما این روش زمانبر است و نباید توقع داشته باشیم در کوتاه‌مدت شاهد تحولی عظیم در صنعت خودروسازی کشور باشیم.»
استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی خاطرنشان می‌کند: «تجربه کشور‌های دیگر که در راستای بهبود صنعت خودروسازی شان حرکت کرده‌اند، نشان می‌دهد که واردات خودرو گزینه مناسبی برای ایجاد انگیزه در خودروسازان داخلی برای بهبود کیفیت خودروهاست. خودروسازی کشور ما در شرایط گلخانه‌ای رشد کرده است و در شرایط عدم رقابت انگیزه‌ای برای بهبود ندارد.»
میرترابی می‌گوید: «قطعاً واردات خودرو می‌تواند به بهبود کیفیت خودرو‌ها کمک کند. واردات شرط لازم است، اما شرط کافی این است که مدیریت صحیحی در این حوزه داشته باشیم و به سمت اصلاح صنعت خودروسازی کشور حرکت کنیم. دسترسی به فناوری نوین خودروسازی نیز مورد نیاز است که باید مورد توجه قرار بگیرد. واردات خودرو‌های باکیفیت و کم‌مصرف خارجی قطعاً سریع‌تر می‌تواند مشکل ناترازی بنزین را حل کند، اما در درازمدت باید به سمت اصلاح صنعت خودروسازی کشور حرکت کنیم.»
عضو هیئت علمی اقتصاد دانشگاه خوارزمی تصریح می‌کند: «صنعت خودروسازی در کشور ما جزو صنایع کلیدی محسوب می‌شود و ملاحظاتی به لحاظ اشتغال و موارد اینچنینی وجود دارد. به همین دلیل، به نظر نمی‌رسد واردات خودرو در حجمی که بتواند معادلات صنعت خودروسازی را در کشور تغییر دهد، در دستور کار باشد.»
وی ادامه می‌دهد: «احتمالاً عرضه خودرو در کشور همچنان از سوی خودروسازان داخلی ادامه خواهد یافت و در حد بسیار کمی واردات خواهیم داشت. واقعیت این است که واردات در حجم کم نمی‌تواند اثرگذاری لازم را به لحاظ ایجاد انگیزه در خودروسازان داخلی به منظور بهبود کیفیت خودرو‌ها داشته باشد.»
میرترابی می‌گوید: «دنیا به سمت استفاده از خودرو‌های برقی و هیبریدی حرکت کرده است و قطعاً استفاده از این نوع خودرو‌ها در کشور ما نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. پیش‌بینی شده است که در سال ۲۰۲۵ هزینه‌های خودرو‌های برقی و بنزینی با یکدیگر برابر شود. این اقدامات نشان‌دهنده حرکت سریع و رو به رشد این نوع خودروهاست. لازم است استفاده از خودرو‌های برقی را حداقل در ناوگان حملونقل عمومی کشور شروع کنیم. این روند در یک بازه چند ساله می‌تواند به کاهش مصرف بنزین در کشور کمک کند.»
خودرو‌های داخلی مصرف زیادی دارند
جبار کوچکی‌نژاد عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی با اشاره به مشکلات در زمینه ناترازی بنزین و تأثیر موتور خودرو‌های تولیدی در مصرف بالای سوخت به «جوان» می‌گوید: «ناترازی انرژی به ویژه ناترازی در حوزه بنزین بسیار حائز اهمیت است. در چند سال گذشته مدعی بودیم که می‌توانیم بنزین صادر کنیم نمی‌دانیم چرا دولت این قبیل رویکرد‌ها را مورد پیگیری قرار نداد.»
وی می‌افزاید: «روزانه ۱۱ میلیون لیتر بنزین به کشور وارد می‌کنیم، یکی از عوامل در این بخش، مربوط به قیمت پایین سوخت بوده که باعث می‌شود میزان مصرف بالا برود. دومین مشکل، کیفیت خودرو‌های ما هستند، بنابراین خودرو‌های داخلی مصرف زیادی داشته و به اصطلاح بد می‌سوزانند و خارج از چارچوب استاندار‌های خودرو‌های دنیا مصرف می‌شود.»
این نماینده مجلس شورای اسلامی تأکید می‌کند: «وقتی یک خودرو ۱۰ الی ۱۲ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر می‌سوزاند، بدین معناست که یک خودرو به اندازه دو خودرو می‌سوزاند و این موارد از جمله مشکلات در این بخش است.»
عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی با اشاره به تولید بنزین در کشور بیان می‌کند: «همچین موضوع قاچاق سوخت و سایر موارد برشمرده شده از جمله عواملی هستند که به ناترازی بنزین در کشور سرعت می‌دهند.»
وی با بیان اینکه ما باید در تولید فرآورد‌های نفتی از خام‌فروشی پرهیز کنیم، می‌افزاید: «همچنین ما باید مصرف بنزین در کشور را کنترل و مشکل ناترازی را برطرف کنیم. اینکه در سال ۱۶۰ هزار میلیارد تومان منابع برای ناترازی بنزین در نظر بگیریم بدین معناست که به جایی اینکه تبصره ۱۴ بودجه را رشد دهیم، منابع این تبصره را هدر می‌دهیم.»
کوچکی‌نژاد تأکید می‌کند: «جلوگیری از قاچاق سوخت، اصلاحات در صنعت خودرو و افزایش تولید باید در جلوگیری از ناترازی بنزین مدنظر قرار گیرد.»
