جوان آنلاین: تصور کنید که علم مهمی را به خوبی یاد گرفته‌اید و می‌توانید برای آن طرح بکشید و حتی فایل‌های متعدد و مقاله‌های زیادی را هم در رابطه با آن تهیه کرده‌اید، اما اگر قرار باشد از این مقالات استفاده کاربردی نکنید، انگار که هیچ کار خاصی برایش انجام نداده‌اید، چراکه شما دانسته‌های زیادی برای آن موضوع دارید، ولی جز نوشتنش روی کاغذ، کار دیگری نتوانسته‌اید انجام دهید، این همان ماجرایی است که برای هوش مصنوعی در ایران اتفاق افتاده است، یعنی رتبه پانزدهم از نظر مقالات و تولید علم در جهان را کسب کرده، اما هنوز نتوانسته‌ایم این «دانش» را به «ارزش» تبدیل کنیم.
هوش مصنوعی یک حوزه نوظهور و فناورانه است که هر روز گستره موضوعاتی که آن را در برمی‌گیرد، متنوع‌تر و عظیم‌تر می‌شود؛ یک فناوری در حال تحول که مزیت اجتماعی و اقتصادی فراوانی دارد. این صنعت، ظرفیتش را دارد که در نحوه زندگی، کار، یادگیری، اکتشاف و تعامل انسان‌ها در جهان، تحول شگرفی ایجاد کند، مثلاً امروز اگر به موتور چت GPT مراجعه کنید و سؤالاتی را در هر زمینه بپرسید، در بسیاری موارد می‌تواند پاسخ شما را بهتر از یک متخصص انسانی بدهد.
پیش‌بینی‌ها حاکی است در آینده نزدیک، روبات‌هایی روانه بازار خواهند شد که کار انسان‌ها را انجام می‌دهند و حتی به مرور زمان و بعد از آن، ممکن است کنترل زندگی بشر را نیز در دست بگیرند، بنابراین این سؤال مهمی است که «آینده» چگونه خواهد بود؟ آیا می‌توان با خیال راحت به استقبال آینده رفت یا باید نسبت به آن نگران باشیم؟ اصلاً وضعیت ایران در این زمینه چگونه است و چگونه خواهد شد؟
هوش مصنوعی در لباس قانون
دوشنبه ۲۲ آبان، نمایندگان در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی، بندث ماده ۹۹ لایحه برنامه هفتم توسعه را به تصویب رساندند و دولت را در طول اجرای این برنامه مکلف به بهبود زیست‌بوم فناوری در حوزه‌های پیشران و اقتدارآفرین از جمله هوش مصنوعی کردند. بر این اساس معاونت دستگاه‌های اجرایی مکلف است با هدف تأمین زیرساخت یکپارچه مورد نیاز در جهت بهبود زیست بوم فناوری در حوزه‌های پیشران و اقتدارآفرین، جذب و توانمندسازی نخبگان، تسهیل دسترسی به زیرساخت‌ها با مشارکت بخش خصوصی و استفاده از ظرفیت‌های قانون جهش تولید دانش‌بنیان، در حوزه‌های «هوش مصنوعی»، «بار الکتریکی (کوانتوم)»، «زیست مهندسی»، «مواد و ساخت پیشرفته»، «ریزفناوری و میکروالکترونیک» و «فناوری‌های عصبی، مغز و علوم‌شناختی» در سقف بودجه مصوب اقدامات لازم را انجام دهد. آیین‌نامه اجرایی این بند طی سه ماه از سوی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و با همکاری سازمان تهیه می‌شود و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.
رتبه خوب در تولید علم و رتبه بد در استفاده از فناوری!
بررسی وضعیت هوش مصنوعی در کشور نیازمند بررسی‌های چندگانه در حوزه تولید علم، فعالیت دانشگاه‌ها و ارزیابی استفاده از هوش مصنوعی در زندگی روزمره است. وضعیت تولید علم ایران در حوزه هوش مصنوعی قابل توجه است و با توجه به فعالیت بالای علمی کشور در زمینه مهندسی کامپیوتر و علوم کامپیوتر، رتبه اول منطقه و رتبه ۱۵دنیا در اختیار ایران است، اما نکته‌ای که در زمینه هوش مصنوعی قابل توجه است، رتبه کشور در استفاده از هوش مصنوعی در زندگی و فناوری است که رتبه۷۷ را دارد و نسبت به دو سال گذشته هیچ پیشرفتی نداشته است. این نکته مهمی است که استفاده از هوش مصنوعی فقط نباید منوط به تولید مستندات و مقالات شود بلکه باید پیاده‌سازی شود و در زندگی افراد و در حکمرانی مدیریت کشور مورد استفاده قرار گیرد، بنابراین باید گفت که دیگر کاربردی سازی هوش مصنوعی یک انتخاب نیست، بلکه الزام است. باید تعداد نیرو‌های تخصصی و تربیت‌شده در دانشگاه‌ها و همچنین کیفیت در حوزه هوش مصنوعی افزایش پیدا کند. شاید امروز از نظر توان و نیرو‌های تخصصی که در دانشگاه‌ها تربیت می‌شوند، توانمند باشیم، اما در سطح ملی یعنی در پروژه‌های بزرگی که سازمانی، دولتی یا نهادی باشد یا اینکه پروژه‌هایی مثل GPT ایرانی و پروژه‌های هوش مصنوعی مولدی که در دنیا الان با گستره بسیار برای افراد زیادی ارائه می‌شود، هنوز نیاز به تلاشی فراوان داریم.
علم، کاربرد و نیازمندی‌های جامعه
هوش مصنوعی در بخش کاربردی‌سازی با مشکلات و موانع زیادی مواجه بوده است. در این رابطه دکتر امیر محترمی، عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس فناوری‌های اطلاعات و هوش مصنوعی به «جوان» می‌گوید: «یکی از مشکلات پیش‌روی توسعه هوش مصنوعی در کشورمان، نقص در کاربرد فناوری آن برای رفع نیاز‌های جامعه است. به عبارتی اتصال بین علم، فناوری و حل مسائل جامعه در کشور ما به خوبی و درستی صورت نمی‌گیرد. برای مثال، همین امروز در جامعه مسئله‌ای جدی در کلانشهر‌ها به نام پدیده آلودگی هوا وجود دارد که متأسفانه آن را جدی نمی‌گیرند. در این زمینه فناوری به طور عام و هوش مصنوعی به طور خاص راهکار‌هایی را برای کاهش این معضل دارد، اما غفلت از این صنعت و استفاده از اقدامات مقطعی و سطحی، سبب شده است معضل آلودگی هوا، چرخه‌ای از ضایعات بهداشتی، سلامتی و هزینه‌های مرتبط با خود را برای‌مان به دنبال داشته باشد.» او در پاسخ به این سؤال که «هوش مصنوعی چه کمک‌هایی در کنترل بهداشت محیطی می‌تواند داشته باشد، می‌گوید: «هوش مصنوعی می‌تواند در حوزه مدیریت حمل و نقل و ترافیک کمک‌های زیادی انجام دهد و از سوی دیگر اساساً فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات از جمله هوش مصنوعی نقش پررنگی در کمرنگ‌سازی زمان/مکان در ارائه خدمات دارند؛ مواردی که نیاز به رفت و آمد را تا حد ممکن کم می‌کند و مثلاً سیستم‌های خودکار جایگزین فعالیت‌های انسانی می‌شود.»
این کارشناس فناوری‌های اطلاعات با بیان اینکه اگر می‌خواهیم از هوش مصنوعی در حل مسائل جامعه استفاده کنیم به جز «علم» نیازمند «فناوری» هوش مصنوعی نیز هستیم، اظهار می‌دارد: «فناوری در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان، صنعت و کارخانجات محقق می‌شود، در واقع باید حلقه دولت، دانشگاه، صنعت و جامعه به خوبی به هم متصل شوند تا «علم» به «فناوری» و دانش به ارزش تبدیل شود. متأسفانه در این زمینه ضعف ممتدی داریم که تنها به این فناوری محدود نمی‌شود و در سایر فناوری‌ها نیز با این مشکل مواجه هستیم.»
محترمی به برقرار نشدن اتصال میان علم و نیازمندی‌های جامعه‌مان اشاره می‌کند و می‌گوید: «در حالی که پرداختن رسمی به حوزه هوش مصنوعی در کشور ما در حوزه دانشگاهی به اوایل دهه ۸۰ هجری باز‌می‌گردد و پرورش نیروی انسانی در این زمینه از کمیت و کیفیت قابل قبولی برخوردار است، اما مسئله اصلی همچنان باقی است و آن این است که بین علم، کاربرد و نیازمندی‌های جامعه اتصال برقرار و از علوم در کاربرد استفاده عملی کنیم.»
کمترین استفاده از متخصصان فناوری
برنامه هفتم توسعه به فراهم‌کردن زیرساخت‌های اکوسیستم یا زیست‌بوم فناوری برای توسعه هوش مصنوعی تأکید کرده و همچنین سند ملی نیز توسعه هوش مصنوعی را مدنظر قرار داده است، آیا این موارد می‌تواند امیدبخش بهبود شرایط برای کاربردی‌سازی هوش مصنوعی باشد؟ محترمی در این رابطه می‌گوید: «به نظر من این‌ها گره‌گشای مسئله نخواهد بود بلکه تمهیدات صوری ماجراست. اگر تصورمان این باشد که با ایجاد سند پرداختن به صرف برنامه‌ریزی به نتیجه خواهیم رسید، تصور اشتباهی است. توسعه فناوری یا سرآمدی در فناوری زحمت دارد. این زحمت باید در تمام ارکان برعهده گرفته شود، یعنی در عرصه «دانشگاه» و «صنعت» و از همه مهم‌تر «نهاد سیاستگذار». بدتر اینکه باید اعتراف کرد که برنامه‌ریزی و سیاستگذاری‌ها در این زمینه با کمترین استفاده از متخصصان و نخبگان حوزه‌های فناوری صورت می‌گیرد. این سبب می‌شود که سازوکار‌های سیاست‌هایی که دیده می‌شود، خیلی سطحی یا بعضاً تک‌بعدی و ناکارآمد جلوه کند.»
او به موضوع مهم بستر اقتصاد کشور نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه زیست‌بوم اقتصادی کشور، ضعف مفرط تاریخی دارد که برای قوی‌سازی آن یک عزم جدی نیاز است، اما این عزم جدی تا به حال محقق نشده تا «دانش» را به «ارزش» تبدیل کند تا چرخه زنجیره علم، فناوری و صنعت را به حرکت درآورد.»
این کارشناس فناوری اطلاعات تصریح می‌کند: «مطالعات دانشگاه استنفورد نشان می‌دهد در ۱۰ سال اخیر، سررشته توسعه فناوری هوش مصنوعی از سوی محافل دانشگاهی و وابستگی به دولت‌ها به سوی بخش خصوصی سوق داده شده و به شرکت‌های صنعتی و فناوری سپرده شده است، یعنی امروز بیشتر نو‌آوری‌ها و مباحث جدیدی که پیشرفت‌هایی در حوزه هوش مصنوعی دارد، در دامن شرکت‌های خصوصی است نه صرفاً در دست دانشگاه‌ها یا مراکز دولتی، در نتیجه برای رشد و توسعه هوش مصنوعی لازم و ضروری است صنعت دانش‌بنیان هوش مصنوعی را در قالب شرکت‌های خصوصی تقویت کنیم و دولت نیز وظیفه فراهم‌سازی زیرساخت‌ها را بر عهده بگیرد و این کار را تسهیل کند، چراکه عمدتاً تجهیزات مرتبط با هوش مصنوعی وارداتی و پرهزینه است و دولت باید نقش مؤثر و مناسبی در این زمینه ایفا کند.»
در به در به دنبال کلان داده‌ها!
محترمی به مشکل دسترسی به داده‌ها نیز اشاره می‌کند و اظهار می‌دارد: «یادگیری سیستم‌های هوش مصنوعی مستلزم وجود داده‌های کلان است، اما به دلیل اینکه قوانین منسجم در خصوص دسترسی به داده‌ها و حکمرانی داده وجود ندارد و همچنین سازمان‌ها و نهاد‌ها با یکدیگر تعاملات یکپارچه و هم‌افزا به قدر کافی ندارند، دسترسی به داده‌ها با دشواری‌های زیاد و بعضاً ناممکن مواجه است، بنابراین فراهم‌سازی بستر‌هایی برای به اشتراک‌گذاری یا در اختیارگذاری داده‌ها یکی دیگر از نکاتی است که باید سیاستگذاری بخش دولتی به این توجه داشته باشد.»
او در رابطه با نحوه مواجهه با مخاطرات احتمالی هوش مصنوعی می‌گوید: «ما جزو دسته کشور‌های دنباله‌رو در حوزه فناوری هوش مصنوعی هستیم و باید این مسئله مهم را مدنظر قرار دهیم که از دایره فناوری عقب نمانیم، چراکه هر فناوری که تهدیدی با خودش می‌آورد، راهکاری هم در دل خودش دارد و ما باید با آن‌ها آشنا باشیم. به عبارتی تسلط بر فناوری هوش مصنوعی خود می‌تواند تا حدی راهکار‌های مواجهه با تهدیدات آن را فراهم آورد. به عنوان مثال هوش مصنوعی مولد می‌تواند کار هک سامانه‌ها را انجام دهد، اما همین سیستم هوش مصنوعی می‌تواند در جهت امنیت در برابر نفوذ و هک سیستم‌ها نیز مورد استفاده قرار گیرد، بنابراین اگر در این حوزه توانمندی‌های‌مان را ارتقا دهیم، راهکار‌هایی در بطن خود فناوری هوش مصنوعی برای کاهش تهدیدات آن وجود دارد.»
نکته:
هوش مصنوعی به‌زودی خودمختار می‌شود
کارشناسان معتقدند هوش مصنوعی در کمتر از یک دهه به مرحله‌ای می‌رسد که از کنترل انسان خارج و خودمختار می‌شود. تلاش برای توسعه هوش عمومی مصنوعی، به این فناوری درک انسانی بهتری از جهان می‌بخشد و توانایی‌های آن را به شدت افزایش می‌دهد. به گفته کارشناسان «هوش عمومی مصنوعی» (AGI) سه تا هشت سال دیگر موجود می‌شود. این توصیف برای هوش مصنوعی در شرایطی است که از وضعیت محدود خود که امروزه عموماً در آن حضور دارد، فراتر می‌رود، در چنین شرایطی است که هوش مصنوعی می‌تواند اکثر وظایف خود را به خوبی انسان انجام دهد!
نما:
بخیه‌زنی با هوش مصنوعی
روبات پزشکی جدیدی که در چین ساخته شده است، می‌تواند از هوش مصنوعی برای بخیه‌زدن استفاده کند. این روبات می‌تواند به طور دقیق و سریع بخیه‌ها را بزند، حتی در مناطقی که دسترسی به آن‌ها دشوار است. در ویدئویی که منتشر شده است، روبات می‌تواند پوست یک تخم‌مرغ خام را جدا، سپس سوراخی در آن ایجاد کند و دوباره بخیه بزند. این نشان می‌دهد هوش مصنوعی می‌تواند برای طیف گسترده‌ای از جراحی‌ها استفاده شود، از جمله جراحی‌های پلاستیکی و قلب. این روبات می‌تواند انقلابی در جراحی ایجاد و به بهبود دقت و سرعت جراحی کمک کند و خطرات ناشی از جراحی را کاهش دهد.
نگاه:
گفتگو با روبات روان‌شناس
در روز‌های اخیر، شاهد ظهور دوستان هوش مصنوعی و چت‌بات‌ها بوده‌ایم که با افرادی که احساس تنهایی یا انزوا می‌کنند، همراهی می‌کنند. «رپلیکا» یکی از چت روبات‌های موجود است که می‌توان از آن برای گپ زدن در مورد هر چیزی استفاده کرد؛ از زندگی روزمره تا عمیق‌ترین افکار و احساسات شما. در ادامه نگاهی دقیق‌تر به رپلیکا خواهیم داشت. هرچه بیشتر با رپلیکا تعامل داشته باشید، اطلاعات بیشتری در مورد شما خواهد آموخت و بهتر می‌تواند با شما گفتگو کند. شما می‌توانید رپلیکا را در مورد علایق، سرگرمی‌ها و ارزش‌های خود آموزش دهید و زمانی که با شما چت می‌کند از این اطلاعات استفاده خواهد کرد.
هشدار: باید به این نکته توجه داشته باشید راه‌های مختلفی وجود دارد که روبات گفتگو می‌تواند
اطلاعات مربوط به کاربر را حین چت جمع آوری کند. داده‌های جمع آوری شده می‌تواند
به روبات کمک کند پاسخ‌های دقیق تری ارائه دهد و مشکل کاربر را سریع‌تر حل کند، اما برخی ممکن است به هر دلیلی علاقه به جمع آوری داده‌های خود نداشته باشند.
