در دوران جنگ سرد، شوروی سابق به فکر استفاده از موشکهای بالستیک در برابر اهداف دریایی افتاد، اما به خاطر چالشیبودن چنین سامانههایی برنامه توسعه آنها را متوقف کرد. علت رویکرد شوروی به چنین سامانهای، قدرت ناوگان دریایی ایالات متحده امریکا به عنوان ابرقدرت رقیب بود. از حدود ۲۰ سال پیش، چینیها که روند فزاینده قدرتمندشدن آنها، لزوم برقراری توازن قوای نظامی را در دریاها هم ایجاب میکرد، به طور جدی به دنبال زندهکردن ایده موشکی مذکور بودند و در این راستا موفق به توسعه موشک بالستیک میانبرد «دی اف- ۲۱» شدند که آخرین نمونه آن، مدل D مخصوص عملیات ضدکشتی است.
پاتریک کرونیین، از مدیران ارشد برنامه امنیت نوین آسیاپاسیفیک در مرکز امنیت نوین امریکا در این خصوص گفته است: قابلیت نوظهور موشک ضدکشتی چین و به ویژه موشک دی اف- ۲۱، نشانگر اولین توانمندی بعد از جنگ سرد است که میتواند قدرت دریایی امریکا را با چالش جدی روبهرو کند. اعتراف به این مطلب از سوی یک مقام امریکایی، به خودی خود موفقیت بزرگی برای چین است که قدرت دریایی دوربرد آن به هیچ وجه قابل مقایسه با ناوگان بیش از ۱۰ فروندی ناوهای هواپیمابر امریکا نیست. این نوع از موشکها به «Carrier Killer» یا «قاتل حامل» (ناوهای حامل هواپیما و بالگرد) مشهور شدهاند.
ناوهای هواپیمابر هرگز به تنهایی به مأموریت اعزام نمیشوند و در کنار آنها چندین فروند ناوشکن موشکانداز، ناوهای لجستیکی و حتی زیردریایی وجود دارد. ناوهای هواپیمابر به تنهایی ارزشی حدود ۶ میلیارد دلار دارند و هزینه نگهداری آنها در سال بالغ بر ۲۰۰ میلیون دلار است و به اینها باید ارزش دهها فروند هواگرد، تسلیحات و مهمات موجود را نیز اضافه کرد؛ خدمه آموزشدیده و با تجربه نیز عملاً قابل قیمتگذاری نیستند، اما این پایگاه هوایی بزرگ و متحرک که روزگاری تهدید عظیمی به حساب میآمد، امروز به سادگی مورد تهدید موشکهای بالستیک پرسرعت تاکتیکی و میانبرد و حتی دوربرد ایرانی قرار گرفته است.
ناوگروههای هواپیمابر برای رهایی از تهدید این سلاحهای نوین، باید منطقه ایستایی خود را از سواحل کشور هدف، به اندازه برد این موشکها دور کنند که به معنی دورترشدن مسیر حرکت هواپیماهای موجود در آنها، کاهش جنگافزارهای قابل حمل به دلیل لزوم حمل سوخت بیشتر و نیازمندشدن به سوختگیری هوایی و همچنین افزایش خطر رهگیری و انهدام از سوی نیروهای مدافع است، اما در صورتی که این ضعف تاکتیکی تحمیل شده پذیرفته نشود، چه خواهد شد؟ موشکهای بالستیک ضد کشتی، با استفاده از پرتابگرهای متحرک، با خروج از مخفیگاههای خود و شلیک چندین فروند موشک به ناوگروه مهاجم، یورش خواهند برد و با شلیک تعداد بالایی از این موشکها که احتمالاً همگی از نوع سوخت جامد بوده و در زمانی کمتر از یک دقیقه آماده پرتاب میشوند و با شتاب بالای خود، به سوی اهداف حرکت میکنند و در نتیجه امکان واکنش تهاجمی از سوی ناوگروه دشمن، بسیار ناچیز خواهد شد. با توجه به برخورداری کشورمان از سواحل طولانی در جنوب و جزایر متعدد، امکان شلیک از سمتهای مختلف به ناوگروه دشمن ممکن شده و توان انهدام این موشکها عملاً ناممکن میگردد.
خلیجفارس، اولین بالستیک ضدکشتی ایرانی
موشک خلیجفارس به عنوان اولین موشک شبه بالستیک (بالستیک مایل پرتاب) ضدکشتی ایرانی، برای اولین بار در ۱۸ بهمن و در دهه فجر سال ۱۳۸۹ و پس از اتمام کارهای تحقیقاتی در وزارت دفاع، به عنوان گونه ضدکشتی فاتح - ۱۱۰ توسط فرمانده کل سپاه معرفی شد. موشک بالستیک کوتاهبرد فاتح- ۱۱۰ با توجه به بهرهمندی از بالکهای کنترلی نصبشده روی آن تا انتهای مسیر قابل هدایت و راهبری (کنترل) بوده و در واقع اولین موشک بالستیک ایران با این قابلیت است که در اوایل دهه ۱۳۸۰ مورد آزمایش قرار گرفت.
پخش تصاویر اصابت این موشک به هدف دریایی بازتاب گستردهای در رسانههای دنیا داشت. ایده و کارهای اولیه این موشک از سوی مرکز تحقیقات موشکی سپاه با مسئولیت شهید طهرانی مقدم انجام شد و با کمک وزارت دفاع ساخته و به تولید انبوه رسیده است. این موشک با برخورداری از یک جستوجوگر اپتیکی در مراحل نهایی پرواز به طور هوشمند هدف را یافته و روی آن قفل میکند، اما در طول مدت پرواز نیز از سامانههای هدایتی معمول برخوردار بوده و در مجموع با استفاده از یک هدایت ترکیبی راه گریزی برای شناورهای دشمن باقی نمیگذارد.
خلیجفارس دارای سرجنگی ۴۵۰ کیلوگرمی بوده و به برد ۲۷۰ کیلومتر میرسد. نمونههای زمین به زمین فاتح- ۱۱۰ دارای سرعت ۵/۱ کیلومتر بر ثانیه بوده و در نمونه دریایی این سرعت حدود یک کیلومتر بر ثانیه است. طول خلیجفارس حدود ۹ متر و وزن آن ۳۳۲۵ کیلوگرم عنوان شده است. قطر بدنه این موشک همانند فاتح ۱۱۰ در حدود ۶۱ سانتیمتر است.
ناگفته پیدا بود که امکان مورد اصابت قرارگرفتن موشک بالستیک خلیجفارس که با سرعت سه برابر صوت از بالا روی هدف شیرجه میرود از سوی پدافند موشکی دشمن تقریباً غیرممکن است، اما اذعان کارشناسان مختلف داخلی و خارجی در آینده بر این امر صحه گذاشت. بنا بر ارزیابی صهیونیستها این موشک در مدت کمتر از ۵ دقیقه به بیشینه برد خود میرسد، این موشک با سرعت بالای خود دارای انرژی جنبشی بسیاری است که با وجود حرکت شیرجهای با زاویه بالا روی هدف در مرحله نهایی پرواز که به این انرژی میافزاید، اثر تخریبی بسیار بالایی دارد و امکان واکنش را نیز از هدف و سامانههای پدافندی آن میگیرد.
بنا به اعلام فرماندهان نظامی، هماکنون تمام سطح و زیرسطح خلیجفارس و دریای عمان از سوی سامانههای مختلف به صورت ۲۴ ساعته و بلادرنگ توسط رادارها و سایر سامانههای مراقبتی مورد پایش قرار دارد و از بابت هدفیابی اولیه برای این موشک مشکلی وجود ندارد.
مجهزبودن خلیجفارس به یک کلاهک ۴۵۰ کیلوگرمی قدرت تخریبی باورنکردنی برای این سلاح ضدکشتی ایجاد میکند و شاید تنها اصابت یک فروند از این موشک برای آسیبرسانی بسیار جدی به یک ناوشکن یا خارجکردن یک ناوهواپیمابر از رده عملیاتی کافی باشد. همچنین برد ۲۷۰ کیلومتری خلیجفارس، تقریباً تمام خلیجفارس و دریای عمان را پوشش میدهد که به معنی از بینرفتن امکان اجرای امن عملیات در این گستره برای نیروهای فرامنطقهای است. این موشک در آزمایشها و رزمایشها با موفقیت هدف متحرکی با ابعاد حدود یک دهم شناورهای رزمی دشمن را ردگیری و منهدم کرده است.
موشکهای هرمز چه قابلیتی دارند؟
دو گونه دیگر از موشک فاتح- ۱۱۰ به تولید رسیده است که شامل موشکهای هرمز- ۱ و ۲ است. موشک هرمز- ۱ هم ضدکشتی و هم ضدسامانههای دفاع موشکی است.
موشک هرمز- ۲ که در اواخر سال ۹۲ به نتیجه رسید، در اردیبهشت سال ۹۳ برای اولین بار در کنار هرمز- ۱ به طور رسمی معرفی شد. موشک ۳/۳ تنی هرمز- ۱ با بهرهگیری از جستوجوگرهای امواج راداری به منبع انتشار امواج حمله میکند و با سرعت چهار تا پنج برابر سرعت صوت پرواز مینماید. این موشک نه تنها رادارهای مستقر روی ناوهای هواپیمابر را هدف قرار میدهد، بلکه راحتتر از آن رادارهای سایتهای موشکی زمین پایه مانند پاتریوت یا رادارهای مراقبت هوایی را مورد اصابت قرار میدهد. جرم سرجنگی آن حدوداً ۵۰۰ کیلوگرم است. این موشک در آزمایشهای خود یک کانتینر ۲۰ فوتی (حدوداً ۶ متری) که راداری بر بالای آن در حال کار بود را در برد ۳۰۰ کیلومتری مورد اصابت قرار داده که فیلم این اصابت دقیق نیز منتشر شده است.
این دو موشک در کنار گونه خلیجفارس با پشتیبانی از هم و تکمیل توانمندیهای یکدیگر در شرایط مختلف، سه گانهای مرگبار برای ناوگروههای دشمن ایجاد خواهند کرد که در نهایت در هر شرایط آب و هوایی یا وجود جنگ الکترونیک یا خاموش شدن رادار ناو هدف، دستکم یک نوع از این سه موشک قابلیت انهدام هدف را خواهد داشت.
در مرداد ۱۳۹۷ موشکهای بالستیک راهکنشی رونمایی شد. این موشک که در واقع جدیدترین نمونه از خانواده موشکهای فاتح- ۱۱۰ به شمار میرود به یک جستوجوگر اپتیکی جدید مجهز شده است. شکل طراحی دماغه این موشک متفاوت از موشک خلیجفارس است. فاتح مبین با جستوجوگر جدید خود قابلیت انهدام اهداف زمینی و دریایی را در تمام ساعات شبانه روز و تمام شرایط آب و هوایی دارد.
در هفته دفاع مقدس سال ۱۳۹۵ جهش دیگری در عرصه موشکهای سوخت جامد برد کوتاه تا متوسط و راهکنشی (تاکتیکی) به نام موشک ذوالفقار معرفی شد که بعدها و با شرکت در عملیاتهای موشکی علیه داعش در شر ق سوریه معلوم شد با وجود اینکه این موشک در سطح راهکنشی طراحی شده، اما دارای آثار راهبردی است. این موشک دارای برد ۷۰۰ کیلومتر و مجهز به کلاهک ۵۷۹ کیلوگرمی معرفی شد.
در زمان رونمایی از موشک فاتح مبین در سال ۹۷ وزیر دفاع به قابلیت توسعه سرجستوجوگر به کار رفته روی آن در موشکهای دیگر از جمله ذوالفقار اشاره کرد. محصول این برنامه، موشک ذوالفقار بصیر بود که در مهر ۱۳۹۹ معرفی شد.
معرفی رسمی ذوالفقار بصیر سبب میشود که هواگردهای مستقر روی ناوهای هواپیمابر و موشکهای کروز شلیک شونده از ناوشکنهای دشمن که قبلاً در شعاع نزدیک به ۳۰۰ کیلومتری زیر تهدید موشکی ایران بودند باید دستکم از ۷۰۰ کیلومتر دورتر از مرزهای ایران مأموریت خود را آغاز کنند که این امر به معنی کاهش توان نفوذ آنها به داخل کشور بر اساس برد نهایی آنها و البته با فرض محال عبور بیدردسر از پدافند مرزی منجر میشود.