وقتی نخستین واکسن‌های ضد ویروس کرونا در دنیا ساخته شد، امید به مهار این ویروس سرکش را در دل مردم زنده کرد، اما وقتی کشور‌های غربی این واکسن را در انحصار خودشان در آوردند و به عنوان ابزاری سیاسی از آن استفاده کردند، معلوم شد جز تکیه بر توان و دانش بومی نمی‌توان به بیگانه اعتماد کرد! از همین رو بود که دانشمندان کشورمان همگام با سایر محافل علمی دنیا برای تولید و خودکفایی در واکسن کرونا دست به کار شدند. ثمره این تلاش و ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به عرصه تولید واکسن‌های کرونا هم تولید تمامی انواع واکسن‌های کرونا در کشورمان بود، واکسن‌هایی که شاهد انتشار مقالات و تأیید اثربخشی آنها در مجلات علمی معتبر دنیا هستیم و حالا رسماً مشتری خارجی هم پیدا کرده‌اند، به‌طوری‌که به گفته معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا و دارو در حال حاضر ظرفیت تولید ماهانه ۵۰میلیون دوز واکسن کرونا در کشور وجود دارد و برخی از تولیدکنندگان داخلی توانسته‌اند مشتری‌های خارجی جذب کنند و تاکنون حدود ۴میلیون دوز واکسن نیز صادرشده است.
«واکسن کرونا؛ آیا ایران توانایی ساخت واکسن را دارد؟» این عنوان گزارشی در پایگاه خبری بی‌بی‌سی فارسی است که دی‌سال۹۹ با انتشار خبر صدور مجوز مرحله اول کارآزمایی بالینی واکسن کووایران برکت منتشر شده تا توانمندی دانشمندان ایرانی را برای تولید واکسن کرونا زیر سؤال ببرد. این گزارش تنها بخشی از جریان‌سازی رسانه‌های بیگانه برای ترویج بی‌اعتمادی و تحقیر کار علمی فرزندان این سرزمین بود، اما استقبال عمومی از واکسن‌های ایرانی این نقشه را نقش بر آب کرد. در فاز سوم تست انسانی واکسن کوو ایران برکت، در حالی که تنها به ۲۰هزار نفر برای ورود به مطالعه نیاز بود؛ بیش از ۱۰۰هزار هموطن ایرانی داوطلب شدند تا نشان دهند چقدر به توان علمی فرزندانشان اعتماد دارند. حالا با انتشار مقالات علمی-پژوهشی کووایران برکت و سایر واکسن‌های کشورمان در مجلات معتبر علمی دنیا، یک بار دیگر دانش و توانمندی علمی دانشمندان کشورمان به رخ جهانیان کشیده شد.
برکت نخستین واکسنی که به مجلات خارجی راه یافت
نخستین مقاله علمی منتشر شده در مجلات علمی دنیا به نخستین واکسن ایرانی کرونا یعنی برکت مربوط بود. مطالعات بالینی کووایران برکت با عنوان «ارزیابی خاصیت خنثی کنندگی واکسن کووایران روی واریانت‌های نگران‌کننده ویروس کرونا» در یکی از معتبرترین مجلات دنیا به نام «Clinical Microbiology and Infection» چاپ شد. این مجله جزو پنج مجله برتر دنیا در زمینه بیماری‌های عفونی است. علاوه بر این مقاله، پنج مقاله دیگر از مطالعات بالینی واکسن کوو ایران برکت زیر نظر داوری یا در شرف چاپ است. پیش از این نتایج مطالعات پیش بالینی این واکسن چاپ و همچنین مطالعات حیوانی واریانت اومیکرون به صورت پیش‌چاپ منتشر شده است. رئیس سازمان غذا و دارو درباره تأییدیه سازمان جهانی بهداشت برای واکسن برکت هم می‌گوید: «این واکسن در مراحل نهاییه WHO قرار دارد؛ پرونده‌های زیادی به سازمان بهداشت جهانی ارسال شده‌است که بررسی آنها زمان بر است، چند واکسن دیگر تولید داخل نیز مستندات خود را به WHO ارسال کرده‌اند و در نوبت هستند.»
پیشروترین واکسن استنشاقی جهان به گواهی لانست
بهمن‌سال گذشته هم نشریه پزشکی «لانست» از معتبرترین و مشهورترین نشریات حوزه پزشکی با انتشار مقاله‌ای از واکسن رازی «کوو پارس» ساخت مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی به عنوان پیشروترین واکسن استنشاقی جهان یاد کرد. دکتر رضا بنی‌هاشمی، مدیر بیوتکنولوژی مؤسسه رازی درباره این خبر گفت: «نشریه پزشکی «لانست» (LANCET)، در مقاله‌ای به روند کارآزمایی بالینی واکسن‌های استنشاقی کووید۱۹ در دنیا به طور مفصل پرداخته است. در این مقاله اشاره شده تا کنون ۱۲واکسن داخل بینی (استنشاقی) برای مقابله با کووید۱۹ ساخته شده و از واکسن مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی با نام «رازی کوو پارس» به عنوان پیشروترین واکسن استنشاقی دنیا نام برده شده است.»
واکسن اسپایکوژن در ۲ مجله معتبر علمی
واکسن اسپایکوژن هم یکی دیگر از واکسن‌های ایرانی است که با همکاری شرکت استرالیایی تولید شده است. واکسن کرونا اسپایکوژن حاوی پروتئین نوترکیب Spike است و در برابر بیماری کووید-۱۹، پیشگیری و ایمنی ایجاد می‌کند. چندی پیش پیام طبرسی در اینستاگرام خود از انتشار مقاله فاز‌حیوانی واکسن اسپایکوژن در مجله معتبر vaccine خبر داد.
همچنین در آخرین شماره منتشر شده از مجله معتبر بین‌المللی Clinical Microbiology and Infection (CMI) مقاله مطالعه بالینی فاز۲ واکسن کرونای اسپایکوژن به چاپ رسیده‌است، این مجله در طبقه‌بندی Q۱ قرار داشته و دارای impact factor ۸. ۰۶۲ است. (رتبه پنجم از ٩٢مجله در حوزه بیماری‌های عفونی). بر اساس این مقاله پایش داوطلبان تا شش‌ماه بعد از دوز دوم جهت بروز عوارض جانبی نشان می‌دهد طی این شش‌ماه هیچ عارضه جدی گزارش نشده‌است.
پاستور با ۲ واکسن موفق
انستیتو پاستور ایران هم علاوه بر مشارکت با انستیتو فینلای کوبا در پروژه واکسن پاستوکووک، طراحی واکسن جدیدی به نام «پاستوکوآد» (PastoCoAd) بر پایه وکتور یا ناقل آدنوویروس را از مهرماه ۱۳۹۹ شروع کرد. در روز‌های اخیر مقاله مرحله پیش‌بالینی این مطالعه منتشر شده است. در خبر منتشر شده از سوی انستیتو پاستور در خصوص انتشار این مقاله، عنوان شده است که «این واکسن توانایی تحریک سیستم ایمنی سلولی علیه ویروس کووید- ۱۹ و نیز تولید آنتی بادی خنثی کننده علیه سویه‌های مختلف کووید۱۹ مانند سویه ووهان، لامبدا، دلتا و اومیکرون را دارد». ولی در این مقاله شواهدی در خصوص بررسی عملکرد این واکسن در برابر سویه‌های مختلف ویروس سارس- کوو- ۲ مطرح نشده است. یافته‌های این مطالعه در نشریه Vaccine منتشر شده است.
نشریه Vaccine، دارای ضریب تأثیر ۳. ۶۴۱ است و مقالات مرتبط با حوزه واکسن‌شناسی شامل مطالعات پایه و بالینی، ساخت واکسن، تاریخچه، سیاست عمومی، علوم رفتاری و اخلاق، علوم اجتماعی و ایمنی را منتشر می‌کند.
این اولین پروژه ساخت واکسن کرونا در داخل کشور است که پیش از درخواست مجوز کارآزمایی بالینی، موفق به چاپ نتایج پیش بالینی شده است. نتایج مطالعات بالینی واکسن فخرا هم در مجله Vaccine به چاپ رسیده و این نتایج برای سه مجله معتبر علمی دیگر نیز ارسال شده است. مقالات دیگر دیگر واکسن‌های ایرانی همچون نورا هم در نوبت انتشار مجله‌های علمی معتبر دنیاست و این نشانه‌ای از توانمندی دانشمندان ایرانی و استفاده درست از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان برای پر کردن خلأهاست.
