سرویس بین الملل جوان آنلاین: درگذشت صباح الاحمد الجابر الصباح امیر کویت اتفاقی غیرمنتظره نبود زیرا او مدت مدیدی با بیماری درگیر بود و چند ماه آخر عمر هم در بیمارستان مایو کلینیک شهر راچستر در ایالت مینه‌سوتا امریکا بستری بود و از ماه جولای هم که حالش به وخامت گذاشت، ولیعهد و برادر ناتنی‌اش شیخ نواف الاحمد الجابر الصباح زمام امور را به دست گرفت. بنابراین، آمادگی از قبل در این کشور نفت‌خیز خلیج فارس برای فوت امیر به وجود آمده بود و وقتی دیوان امیری کویت در روز سه‌شنبه ۲۹ سپتامبر به صورت رسمی خبر فوت او را تأیید کرد، فرایند انتقال قدرت به شیخ نواف به راحتی انجام گرفت. با این حال، به نظر می‌رسد وضعیت آینده کویت بر خلاف انتقال آرام و سریع قدرت چندان آرام نباشد چنان که غیبت سران سه کشور عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین در مراسم ختم شیخ صباح حکایت از این موضوع دارد.
امیر دیپلمات
به شیخ صباح لقب «شیخ دیپلمات‌های عرب» و «سرهنگ دیپلمات‌های کویت» داده بودند و بان کی مون دبیر کل پیشین سازمان ملل در ۲۰۱۴ از او به عنوان رهبر بشردوستانه در سطح جهان یاد کرد و جایزه بشردوستانه این سازمان را به او اهدا کرد. این عناوین و القاب بیش از هر چیز محصول سال‌ها تجربه‌ای بود که شیخ صباح در عرصه بین‌الملل کسب کرده بود چراکه از ۱۹۶۳ تا ۲۰۰۳ و به مدت چهار دهه وزیر خارجه کویت بود و به این جهت، او باسابقه‌ترین وزیر خارجه جهان بود. او در این مدت طولانی از خدمتش در وزارت خارجه با اتفاقات مهم و جنگ‌های تاریخ‌سازی روبه‌رو شد؛ جنگ ۱۹۶۷ اعراب و اسرائیل مشهور به جنگ شش روزه، جنگ ۱۹۷۳ اعراب و اسرائیل مشهور به جنگ رمضان، جنگ ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ بین ایران و عراق و مهم‌تر از همه برای کشور کویت، حمله عراق به کویت و اشغال این کشور در آگوست ۱۹۹۰، عملیات آزادسازی کویت در سال بعد مشهور به جنگ نخست خلیج فارس و در نهایت، حمله امریکا به عراق و اشغال این کشور در مارس ۲۰۰۳ مشهور به جنگ دوم خلیج فارس. او در تمام این موارد به عنوان مسئول دستگاه دیپلماسی کویت در ارتباط نزدیک با کشور‌های خارمیانه بود چه وقتی که در جنگ‌های اعراب و اسرائیل باید با متحدین عرب همکاری می‌کرد یا در جنگ ایران و عراق و برای حمایت از صدام حسین فعالیت می‌کرد تا اینکه بعد از اشغال کشورش به دست صدام حسین و فرار به عربستان سعودی، با متحدین عرب و غربی به خصوص دو کشور عربستان سعودی و امریکا برای آزادسازی کشورش تلاش می‌کرد. حتی گفته می‌شود مشاجرات سران عرب یک بار هم باعث بیهوشی او شده بود. علاوه بر این، باید به وقوع کودتاها، دسیسه‌ها و توطئه‌هایی در جهان عرب و به خصوص عراق، مصر، لیبی و کشور‌های عربی خلیج فارس اشاره کرد که او در طول خدمتش به عنوان وزیر خارجه کویت شاهد آن بود. از این رو، او وقتی در ژانویه ۲۰۰۶، بعد از کش و قوس کوتاه‌مدتی بر سر پست امیری به این مقام رسید، بیشتر دیپلماتی بود که حاکمیت کویت را به دست گرفته بود و نقش دیپلمات در حاکمیت او پررنگ‌تر از دیگر شیوخ کشور‌های عربی بود و به همین جهت نیز آن عناوین و القاب به او داده شد.
اصل میانه‌روی
خبرگزاری رویترز بعد فوت شیخ صباح به نقل از یک مقام نزدیک به او گزارش داده بود که امیر نگران خلیج فارس، یمن و قطر بود و از اعمال رهبران جوان‌تر کشور‌های خلیج فارس متعجب بود و می‌گفت: «ببینید این جوان‌ها چه کار کرده‌اند.» این جمله کوتاه به خوبی گویای اصلی است که شیخ صباح در طول خدمتش به عنوان وزیر خارجه کویت از تحولات خاورمیانه و کشور‌های عربی آموخته بود و در مدت این ۱۴ سال از امارتش هم سعی می‌کرد تا این اصل را همواره و با وجود تنش‌های شدید حاکم بر منطقه حفظ کند. به عبارت دیگر، او از کودتاها، جنگ‌ها، توطئه‌ها و دسیسه‌های متعدد در کشور‌های عربی یاد گرفته بود که ستیزه‌جویی و بی‌پروایی در منطقه چه پیامد‌ها و هزینه‌های سنگینی را به دنبال دارد و تلاش می‌کرد با پرهیز از این نوع رفتار جانب احتیاط را رعایت کند و اصل میانه‌روی را در روابط خود با کشور‌های منطقه و به ویژه همسایه‌ها حفظ می‌کرد. برای مثال، کویت در جریان قطع روابط عربستان سعودی با ایران در ژانویه ۲۰۱۶ و تحولات بعدی، ابتدا برای ابراز پشتیبانی از عربستان سفیر خود را از ایران فراخواند، اما بعد و با سفر وزیر خارجه این کشور شیخ صباح الخالد الحمد الصباح به تهران در فوریه ۲۰۱۷ حتی بر گسترش روابط بین دو کشور تأکید کرد. این یک نمونه از نحوه عمل کویت تحت حکومت شیخ صباح است که سعی می‌کرد در مناقشات و منازعات منطقه‌ای به طور کامل از یک طرف حمایت نکند تا با خراب کردن پل‌های پشت سر، روابط خود را با طرف دیگر از دست داده باشد. این الگو در جنگ یمن، به ویژه اختلاف ائتلاف عربستان، امارات، مصر و بحرین با قطر تکرار شد. هر چند نام کویت در فهرست ائتلاف نظامی تحت رهبری عربستان برای تجاوز نظامی به یمن بود، اما این امر باعث نشد کویت نتواند نقش میانجی بین حکومت یمن و عربستان را از دست بدهد و به همین دلیل است که محمد عبدالسلام، سخنگوی جنبش انصارالله و رئیس هیئت مذاکره کننده دولت صنعا، بعد از فوت شیخ صباح از اقدامات او برای «خاموش کردن جنگ» قدردانی می‌کند. این موضع شیخ صباح در قبال محاصره و تحریم قطر توسط آن چهار کشور عربی موجب شد تا او نقش اساسی برای رد و بدل کردن پیام‌ها و میانجی‌گری در این بحران داشته باشد هر چند تلاش‌های او در نهایت منجر به رفع اختلافات و پایان محاصره و تحریم نشد.
کویت بعد از این
اکنون مسئله اساسی این است که کویت با فقدان امیر کویت چه مسیری را در پیش می‌گیرد. شکی نیست که برای پاسخ به این موضوع نگاه‌ها به سوی امیر جدید شیخ نواف جلب شود و مهم‌ترین نکته این است که نه تنها برخلاف شیخ صباح چندان تجربه‌ای در امور منطقه‌ای ندارد بلکه در این سال‌ها از حکومت شیخ صباح، او عملاً در حاشیه بود و پست وی به عنوان ولیعهد کاملاً تشریفاتی بود. از سوی دیگر، گفته می‌شود او به دلیل اهداف راهبردی کویت خود را متعهد به ادامه دادن روش شیوخ گذشته در سیاست خارجی می‌داند و این باعث می‌شود تا همان سیاست و اصل میانه‌روی شیخ صباح را در دستور کار خود قرار دهد. شاید به همین جهت باشد که جای خالی سران عربستان، بحرین و امارات در مراسم ترحیم امیر کویت پیامی از ناخشنودی آن‌ها بود و حاضر نشدند به این مراسم بیایند تا مجبور شوند با امیر جدید کویت دیدار کنند و تنها با فرستادن نمایندگانی از رتبه‌های پایین به این مجلس اکتفا کردند. پاسخ صریح کویت به موضوع عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی نمونه دیگری از ادامه خط مشی سابق و عدم تغییر در آن است. علاوه بر این، باید به سفر احمد ناصر المحمد الصباح به قطر اشاره کرد تا در دیدار با امیر قطر به او اطمینان دهد شیوه میانجی‌گری امیر فقید کویت در حل بحران ادامه خواهد داشت و هرگز تغییر نخواهد کرد. بنابر این، انتظار بر این است که خط مشی و راهبرد‌های شیخ صباح همچنان در زمان حاکمیت شیخ نواف دنبال شود، اما باید به دو مسئله توجه داشت که می‌تواند مانعی در این مسیر ایجاد کند.
مسئله نخست سن بالای شیخ نواف است. او هم‌اکنون ۸۳ سال سن دارد و به همین جهت نیز برخی تحلیلگران همانند سیمون هندرسون و النا دلوزیه از اندیشکده واشنگتن انتظار دارند نقش ولیعهد جدید در آینده کویت پررنگ‌تر از امیر جدید باشد. نام‌های متعددی از شیخ ناصر صباح الاحمد، ناصر محمد الصباح، احمد الفهد الصباح و مشعل الاحمد الجابر الصباح در روز‌های بعد از فوت شیخ صباح به عنوان ولیعهد جدید کویت مطرح شد، اما وبگاه الخلیج الجدید روز پنج‌شنبه اول اکتبر اعلام کرد مشعل الاحمد ولیعهد این کشور خواهد شد و ناصر المحمد با وجود محبوبیت بالا در میان اعضای خاندان حاکم بر کویت، اما به دلیل وضعیت جسمانی و به خصوص ابتلا به سرطان ریه ترجیح داده از سمت ولیعهدی شیخ نواف کناره‌گیری کند. در این صورت، باید دید رویکرد و سیاست‌های شیخ مشعل الاحمد در قبال اوضاع منطقه به چه صورت خواهد بود. مسئله دوم بهره‌برداری کشور‌های منطقه، به ویژه عربستان از وضعیت فعلی در کویت است تا اینکه امیر جدید را با اعمال فشار مجبور به همراهی با خود کند. بنابر گزارش‌ها، ولیعهد عربستان محمد بن سلمان در این مدت کوتاه به شدت سعی داشته تا شیخ نواف را متقاعد به تغییر رویه در قبال بحران قطر کند. هر چند شیخ نواف با فرستادن وزیر خارجه خود به دوحه پاسخ منفی‌اش را به بن سلمان داده، اما باز می‌توان انتظار اقدامات بعدی سعودی‌ها را در این زمینه یا موضوعات دیگر منطقه‌ای داشت. در هر صورت، به نظر می‌رسد کویت در حال حاضر دوره انتقالی کوتاه‌مدتی را پشت سر می‌گذارد، اما این دوره باعث تغییرات اساسی و قابل توجهی در راهبرد‌های امیر فقید کویت نخواهد شد.
