سرویس بین الملل جوان آنلاین: تحول در فناوریهایی مانند هوش مصنوعی و بلاکچین، رایانههای کوانتومی جهان را به کلی دگرگون کرده است. بحثهای مربوط به بیوتروریسم به خصوص بعد از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ مطرح شد ولی تحول در حوزههایی مثل مهندسی ژنتیک، به قدری انقلابی است که با دو دهه قبل قیاسپذیر نیست. همه این تحولات در داخل تونلی به اسم همهگیری کرونا، اثراتی انفجارگونه از خود بروز میدهند. دور نیست جهان و محتوای سیاسی آن، یعنی سیاست بینالملل تا مدتی به جهان قبل و بعد از کرونا تقسیمبندی شود. مقاله زیر که فارین پالیسی آن را منتشر و اداره کل رسانههای خارجی خلاصه آن را ترجمه کرده، بخشی از این تحول و اثراتش را صرفاً در یک حوزه، یعنی مهندسی ژنتیک نشان میدهد. محتوای مقاله به خصوص Bias (انحراف) علیه چین، مورد تأیید «جوان» نیست و صرفاً برای آشنایی خوانندگان با عمق تحولات منتشر میشود.
ویوک وادهاوا (VIVEK WADHWA)
فارین پالیسی، یازدهم سپتامبر ۲۰۲۰
حتی اگر مهندسی ژنتیک در پس همهگیری کروناویروس نباشد- که واکاویهای علمی بهطور قطعی میگویند که نیست- این امکان کاملاً وجود دارد که ویروس بعدی را منتشر کند. اکنون که کووید ۱۹، کمر اقتصادهای غربی را خم کرده، همه خودکامگان جهان میدانند که پاتوژنها میتوانند همان اندازه خطرناک باشند که موشکهای هستهای. دلهرهآورتر اینکه دیگر نیازی به آزمایشگاههای دولتی برای مهندسی کردن یک ویروس نیست. به یمن انقلاب فناوری در مهندسی ژنتیک، همه ابزارهای مورد نیاز برای خلق یک ویروس، چنان ارزان، ساده و کاملاً در دسترس هستند که هر دانشمند یاغی یا یک بیوهکر دانشجو میتواند آنها را به کار گرفته و حتی تهدید بزرگتری از همهگیری کروناویروس را رقم زند.
با ابزارهایی که در سایت آمازون یافت میشوند، آزمایشهایی که زمانی باید تنها در پشت دیوارهای حفاظت شده آزمایشگاههای دولتی یا شرکتی انجام میشد، اکنون عملاً میتواند روی میز آشپزخانه انجام شود. واقعیت امروز این است که مهندسی ژنتیک با همه خوبیها و بدیهایش، دموکراتیزه شده است.
کالای ۲۹۰ دلاری، روی قفسه سوپرمارکتها
برای طراحی یک ویروس، گام نخست برای یک پژوهشگر زیستی، این است که اطلاعات ژنتیک یک پاتوژن موجود- مثلاً کروناویروس که منجر به سرماخوردگی معمولی میشود- را بهدست آورد و سپس آن را دگرش دهد تا چیز خطرناکتری بسازد. در دهه ۱۹۷۰، نخستین ژنآرایی یک باکتریوم به نام اِشِریشیا کولی (Escherichia coli) هفتهها تلاش و میلیونها دلار هزینه لازم داشت تا ۵۸۳۶ جفتِ پایه آن- که آجرهای شکلدهنده اطلاعات ژنتیک هستند، شناسایی و مشخص شوند. امروزه در ایالات متحده امریکا، ژنآرایی ۳ میلیارد جفت پایه که ژنوم انسانی را برمیسازد، میتواند ظرف چند ساعت و با هزینه هزار دلار انجام شود. شون شو (Xun Xu) مدیر اجرایی شرکت چینی پژوهشهای ژنومیکز، یعنی گروه BGI، در ایمیلی به نویسنده این مقاله گفت که انتظار دارد تا پایان سال جاری میلادی، آرایه کامل ژنوم انسانی را در سوپرمارکتها و بهصورت آنلاین، به بهای ۲۹۰ دلار عرضه کند. گام بعدی در مهندسی یک ویروس، اصلاح ژنومِ یک پاتوژن موجود است تا اثربخشی آن را دگرش دهد. یک فناوری هست که بهویژه اجازه میدهد اشکال حیات را به همان آسانی، مهندسی کرد که یک متن نوشتاری را در ویراستار Word مایکروسافت. به دلیل همین سادگی و ارزانی است که هزاران دانشمند در سراسر جهان، با پروژههای ویرایش ژنی متکی بر CRISPR، دست به آزمایش میزنند.
قانونگذاران هنوز چیزی نمیفهمند
ویراستار ژن CRISPR، که همین چند سال پیش ساخته شد، از همان سازوکار طبیعی استفاده میکند که باکتریها آن را برای شکلدهی به اطلاعات ژنتیک یک ژنوم و درج آن در یک ژنوم دیگر بهکار میگیرند. این سازوکار، که باکتریها آن را در گذر بیش از هزار سال برای دفاع از خود در برابر ویروسها، توسعه دادند، به روشی ارزان، ساده و سریع برای ویرایش DNA هر موجود زندهای در آزمایشگاه تبدیل شده است. اگر در گذشته، کار آزمایش با یک DNA، نیازمند سالها تجربه، آزمایشگاههای پیچیده و میلیونها دلار بود، اکنون CRISPR همه این ماجرا را دگرش داده است. یک آزمایشگر برای برپاکردن یک ظرفیت ویراستاری CRISPR، کافی است تکهای از آرانای را سفارش دهد و از قفسه فروشگاهها، مواد شیمیایی و آنزیمها را خریداری کند که چنددلاری بیشتر هزینه ندارد. به دلیل همین سادگی و ارزانی است که هزاران دانشمند در سراسر جهان، با پروژههای ویرایش ژنی متکی بر CRISPR، دست به آزمایش میزنند. مقررات موجود، محدودیتهای اندکی بر این نوع پژوهشها وضع کرده، عمدتاً به این دلیل که قانونگذاران هنوز نمیفهمند که ناگهان چه کارهایی را میتوان به انجام رساند.
چین با پافشاریای که بر اولویت پیشرفت فناوری بر امنیت و اخلاق دارد، خیرهکنندهترین پیشرفتها را در این زمینه داشته است. در سال ۲۰۱۴، دانشمندان چینی اعلام کردند میمونهایی تولید کردهاند که در مرحله جنینی مورد اصلاح ژنتیک قرار گرفتهاند. در آوریل ۲۰۱۵، گروه دیگری از پژوهشگران چینی، جزئیات نخستین تلاش برای ویرایش ژنهای یک جنین انسانی را منتشر کردند. هرچند این تلاش به شکست انجامید، اما جهان را شوکه کرد: «قرار نبود به این زودی، چنین چیزی رخ دهد.» درست یک سال بعد، یک گروه پژوهشی دیگر چینی، گزارش کرد که موفق شده ژنوم جنین انسانی را اصلاح کند تا در برابر ویروس HIV مقاوم شود. در نوامبر ۲۰۱۸، ههژی آنکویی، پژوهشگر چینی اعلام کرد که نخستین کودکان CRISPR را آفریده است- کودکانی سالم که ژنوم آنها پیش از تولد، ویرایش شده بودند. روزنامه خلق، این «پیشرفت تاریخی» را ستود، اما پس از اعتراض جهانی، مقامهای چینی- که به گفته هه ژی، از تلاش علمیاش حمایت میکردند- او را دستگیر و به خاطر رفتار غیراخلاقی به سه سال زندان محکوم کردند. اما دیگر مرز دانش زیست دارویی، درنوردیده شده بود.
فراتر از مرزهای اخلاق زیستی
لژیون دانشمندان یاغی چینی، بیگمان یک مایه نگرانی است، اما فناوری ویرایش ژن، چنان قابل دسترس شده که میتوان نوجوانانی را تصور کرد که با ویروسها، آزمایش انجام میدهند. در امریکا، هرکس که بخواهد در گاراژ خانهاش به اصلاح ژنوم بپردازد، میتواند. برای مثال، یک کیت خودآموز CRISPR را آنلاین به قیمت ۱۶۹ دلار سفارش دهد و این کیت را همراه با هرچه که برای ویرایش دقیق ژنوم باکتریها در خانه لازم است، دریافت کند. همین شرکت، با ۳۴۹ دلار، یک کیت مهندسی ژنوم انسانی را هم به شما میدهد که همراه با سلولهای جنینی کلیه- که از بافتهای یک جنین سقط شده انسانی گرفته شدهاند- تحویل میشود. در تبلیغ این کیت آمده که ارسال آن بیش از سه روز طول نمیکشد و به هیچ جایخی خاصی هم برای نگهداریاش نیاز نیست.
این فناوریها، اگر برای اهداف درستی به کار گرفته شوند، میتوانند به حل مشکلات بشر یاری رسانند- برای مثال برای بیماریها، درمانهای سریع پیدا کنند. اما وقتی در دست شیطان بیفتند، میتوانند دردسرهایی جهانی– شبیه همهگیری کروناویروس- بهوجود آورند. به همین دلیل است که افراد بسیاری، خواهان وضع محدودیتهای قانونی بر ویرایش ژنوم بشری هستند. این محدودیتها هم کفایت نمیکند و باید پیمانهایی بینالمللی برای جلوگیری از بهکارگیری CRISPR در ویرایش ژن انسانی یا حیوانی شکل میگرفت. اما چنین نشد و اکنون خیلی دیر است.
تنها راه حل ممکن این است که جنبه خوب این فناوریها را گسترش دهیم و همزمان سپرهای دفاعی خود را هم برپا کنیم. همانطور که در تولید واکسن کووید ۱۹ میبینیم، چنین کاری شدنی است. در گذشته، کشف و توسعه یک واکسن، دههها وقت میخواست، اما اکنون در مسیری قرار داریم که ظرف چند ماه به آن خواهیم رسید که این را مدیون مهندسی ژنتیک هستیم. میشود تصور کرد که با به کمال رسیدن فناوریها، این کار را ظرف چندساعت انجام دهیم.
واقعاً هیچ مسیر برگشتی برای اصلاح اشتباهات گذشته وجود ندارد. دیگر نمیتوان اصلاح ژنتیک را مهار کرد. کاری که باید بکنیم اینکه همهگیری کروناویروس را بهعنوان نمونهای از آنچه متأسفانه میتواند رخ دهد، در نظر بگیریم که نه تنها شامل ویروسهایی با منشأ طبیعی میشود بلکه همچنین ویروسهایی که توسط افراد بشر، عمداً مهندسی شدهاند. همچنین میتوانیم فرآیند تست و درمان واکسنها را که اکنون کندترین بخش توسعه این چرخه است، سرعت دهیم... شرکت پیشتاز در این زمینه، SEngine Precision Medicine است که میتواند بیش از صد دارو را روی اورگانویدها بیازماید و نیازی هم به تست روی انسانها به عنوان خوک آزمایشگاهی نباشد. پژوهشگران دانشگاه هاروارد در ژانویه امسال اعلام کردند که نخستین مدل شُش انسانی روی چیپ (organ-on-a-chip) را توسعه دادهاند که به درستی میتواند فیزیولوژی و پاتوفیزیولوژی اندام بشری را نسخهبرداری کند. مشابه چنین کارهایی در مؤسسه فناوری ماساچوست یا همان دانشگاه MIT هم به انجام رسیده است.
ویوک وادهاوا (VIVEK WADHWA) عضو برجسته در برنامه کار و زندگی کاری مدرسه حقوق دانشگاه هاروارد است و همچنین یکی از نویسندگان کتاب «از نوآوری افزایشی تا نوآوری انفجاری: چگونه شرکتهای بزرگ میتوانند آینده را ببینند و درباره نوآوری، بازاندیشی کنند.» این کتاب قرار است ماه آینده به بازار بیاید.