سرویس جامعه جوان آنلاین: اگر تا چند سال پیش تب تحصیلات دانشگاهی به مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا بالا گرفته‌بود، حالا با یک پدیده جدید در حوزه تقاضا برای تحصیلات تکمیلی مواجهیم و آن آب رفتن متقاضیان تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد و دکتراست! کاهش آمار متقاضیان تحصیلات تکمیلی هر سال فاحش‌تر از سال قبل می‌شود. این کاهش آماری برای داوطلبان کارشناسی ارشد طی چند سال اخیر به ۴۶ درصد می‌رسد! داوطلبان تحصیل در مقطع دکتری هم از سال ۹۶ به طور متوسط سالی ۲۰ هزار نفر آب رفته‌است. پیدا کردن علت این پدیده، اما چندان کار سختی نیست؛ با عنایت به ظرفیت ناچیز دوره‌های روزانه دانشگاه‌های دولتی، اغلب متقاضیان تحصیلات تکمیلی باید برای ادامه تحصیل در دوره‌های شبانه یا دانشگاه آزاد و مؤسسات آموزشی غیر انتفاعی چیزی بین ۱۵ میلیون برای کارشناسی ارشد و حدود ۱۰۰ میلیون تومان برای دکتری هزینه کنند. چنین شهریه‌ای از عهده طبقات ضعیف و متوسط جامعه خارج است. طبقات ثروتمند هم که طبعاً ترجیح می‌دهند به دانشگاه‌های خارج از کشور مراجعه کنند تا بدون دردسر کنکور و حواشی‌اش مدرکشان را بگیرند و اگر در کشور مذکور ماندگار نشوند، بی‌هیچ نگرانی و دغدغه‌ای برای آینده و با دو‌دوتا چهارتای شهریه و درآمد به کشور باز می‌گردند!
کرونا با تمام قدرتی که دارد زورش به کنکور نرسید و کنکور‌های سراسری و تحصیلات تکمیلی برگزار شدند. حالا هم با اعلام نتایج کنکور دکترا، متقاضیان تحصیل در این مقطع آموزشی از امروز باید انتخاب رشته کنند. اما داوطلبان تحصیل در مقطع دکتری امسال نسبت به دو سال گذشته رقبای کمتری دارند و به نظر می‌رسد مسیر هموارتری برای پذیرش خواهند داشت.
این در حالی است که تا همین چند سال پیش تب بالایی برای تحصیلات تکمیلی وجود داشت و همان صف طولانی متقاضیان ورود به دانشگاه‌ها در برابر تحصیلات تکمیلی کارشناسی ارشد و دکتری هم تشکیل می‌شد. حالا، اما این تب سال به سال سردتر می‌شود و هر سال آمار متقاضیان تحصیلات تکمیلی بیش از سال قبلی‌اش آب می‌رود. اگر بخواهیم به این اتفاق به عنوان یک پدیده اجتماعی نگاه کنیم، طبعاً دلایل گوناگونی دارد و می‌توان از مناظر متفاوتی آن را مورد واکاوی قرار داد.
کاهش ۵۰ درصدی داوطلبان تحصیلات تکمیلی
آمار مقایسه‌ای هفت سال گذشته کنکور دکتری حاکی از آن است که در سال ۹۹ تعداد داوطلبان این آزمون کاهش محسوسی دارد.
۱۷۴ هزار و ۴۴۶ داوطلب در آزمون دکتری ۹۹ شرکت کرده‌بودند. این در حالی است که آزمون دکتری در سال ۹۶، ۲۱۲ هزار ۹۴۱ داوطلب و در سال ۹۷، ۱۸۷ هزار و ۸۲۱ داوطلب داشت.
مقایسه آمار داوطلبانی که در آزمون دکتری سال‌های گذشته شرکت کردند، حاکی از آن است که امسال این آزمون با کاهش استقبال متقاضیان مقطع دکتری مواجه شد و در این کنکور هم تعداد داوطلبان به مراتب کمتر از تعدادی خواهد بود که فعلاً ثبت‌نام کرده‌اند. این روند کاهشی تنها مختص متقاضیان شرکت در آزمون دکتری نیست و شامل حال داوطلبان کارشناسی ارشد هم می‌شود. در حالی که در سال ۹۳، بیش از ۹۵۰ هزار نفر داوطلب شرکت در آزمون ارشد دانشگاه‌ها بودند، اکنون این عدد با افتی ۵۰ درصدی مواجه است و ۴۸۱ هزار و ۸۲ داوطلب در آزمون کارشناسی ارشد سال ۹۹ ثبت‌نام کردند.
آزمون کارشناسی ارشد سال ۹۸، ۵۲۲ هزار و ۸۷۳ نفر شرکت داشتند، اما جالب‌تر از آمار شرکت‌کنندگان آمار انتخاب رشته داوطلبان است به گونه‌ای که ۴۸/ ۴۴ درصد داوطلبان حتی اقدام به انتخاب‌رشته نکردند! بر اساس آمار اعلامی از سوی سازمان سنجش، از مجموع افراد مجاز به انتخاب رشته در آزمون کارشناسی‌ارشد سال ۹۸ حدود ۵۲/۵۵ درصد داوطلبان فرم انتخاب رشته خود را تکمیل کرده‌اند!
بیکاری دانش‌آموختگان تب تحصیلات تکمیلی را سرد کرد
ابراهیم خدایی، رئیس سازمان سنجش آموزش کشور پیش از این درباره روند کاهشی متقاضیان تحصیلات تکمیلی گفته‌بود: «وقتی ورودی کنکور کارشناسی کاهش می‌یابد دو سال بعد انتظار کاهش تعداد داوطلبان کنکور کارشناسی ارشد را هم باید داشته باشیم؛ این مسئله در مورد کنکور دکتری هم صدق می‌کند.»
از نگاه وی دلیل دیگر کاهش استقبال از کنکور مسئله اشتغال است و وقتی افراد متناسب با مقطع تحصیلی شغل مناسبی پیدا می‌کنند، شاید تحصیل در مقطع بعدی را ادامه ندهند، اما نگاه واقع‌بینانه‌تر این اظهارات رئیس سازمان سنجش را تأیید نمی‌کند.
سیدحسین حسینی، معاون آموزشی دانشگاه تهران یکی از دلایل کاهش استقبال داوطلبان به تحصیلات تکمیلی را بیکاری دانش‌آموختگان تحصیلی می‌داند و می‌گوید: «ما با کاهش ظرفیت دانشگاه‌ها در دوره‌های تحصیلات تکمیلی و کاهش رغبت داوطلبان برای تحصیل در این مقاطع روبه‌رو هستیم؛ چراکه هرچه افراد به دنبال دریافت مدرک مقاطع بالاتر می‌روند، این به معنای ایجاد فرصت شغلی مناسب‌تر نیست و ما هم‌اکنون با بیکاری دانش‌آموختگان دانشگاهی به‌خصوص در مقاطع تحصیلات تکمیلی مواجه هستیم. بنابراین این پیام‌ها به جامعه منتقل شده و بر تصمیم‌گیری داوطلبان برای ادامه تحصیل تأثیر گذاشته است.»
کاهش پیک جمعیت در سن هم تحصیل هم به عنوان یکی از دلایل کاهش متقاضیان تحصیلات تکمیلی عنوان می‌شود؛ موضوعی که رفته رفته به کنکور سراسری دانشگاه‌ها هم تسری خواهد یافت.
عدم تناسب آموزش‌ها با نیاز بازار
بر این اساس اغلب داوطلبان مقطع کارشناسی‌ارشد سال ۹۵، افرادی هستند که از طریق آزمون سراسری سال ۹۱ وارد دانشگاه شده‌اند و داوطلبانی که در سال ۹۸ متقاضی ورود به مقطع کارشناسی‌ارشد هستند نیز اکثراً دانشجویانی هستند که با آزمون سراسری سال ۹۴ وارد دانشگاه شده‌اند، اما مقایسه‌های آماری نشان می‌دهد کاهش جمعیت ورودی دانشگاه‌ها به اندازه کاهش داوطلبان مقاطع تحصیلات تکمیلی نیست و این فرضیه نمی‌تواند درست باشد.
اما اگر به سراغ فارغ‌التحصیلان دوره‌های تحصیلات تکمیلی بروید متوجه خواهید شد دانشگاه‌های ما در دوران تحصیلات تکمیلی هم با همان مشکل قدیمی آموزش‌های غیر متناسب با بازار کار مواجهند. بدین معنا که افراد با وجود صرف وقت و هزینه‌های نسبتاً زیاد باز هم مهارت لازم و کافی برای اشتغال را فرا نمی‌گیرند و این مسئله موجب می‌شود تا دانش‌آموختگان مقاطع تحصیلات تکمیلی هم مانند دانش‌آموختگان مقاطع قبلی مهارت کافی برای کارکردن در رشته تخصصی خود را نداشته باشند، با این تفاوت که این‌بار با بالا رفتن سن و سال فرصت برای کارآموزی این افراد هم کمتر است.
نقش شکاف‌های طبقاتی در سرد شدن تب تحصیلات تکمیلی
از این‌ها گذشته شاید مهم‌ترین دلیل این کاهش تمایل را بتوان در آمار متقاضیان تحصیلات تکمیلی در خارج از کشور پیدا کرد. بدین معنا که طبقه متمول جامعه اغلب ترجیح می‌دهد تا برای ادامه تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی به کشور‌های دیگر و به خصوص کشور‌های مهاجر‌پذیر کوچ کند. طبقات ضعیف جامعه هم که به خاطر هزینه‌های تحصیل در این مقاطع ناگزیرند عطای تحصیلات در مقطع ارشد یا دکتری را به لقایش ببخشند.
