سرویس جامعه جوان آنلاین: با افزایش تعداد چاههای حفرشده در کشور، نقش و تعداد قناتها و چشمهها که روزگاری تنها منبع تأمین آب بودند هم کاهش یافت. بهطوری که هماکنون در کل کشور در حدود ۵۰ هزار رشته قنات وجود دارد که تا قبل از بارندگیهای اخیر بسیاری از آنها روبهنابودی بودند.
رشد ۳ برابری
قنات، راهآب یا کانالی است که در زیرِ زمین حفر شده تا آب در آن برای رسیدن به سطح زمین جریان یابد. بیشتر قناتهای ایران در شمال شرق یا مرکز کشور قرار دارند. جالب اینکه یونسکو در سال ۲۰۱۶، قنات ایرانی را به عنوان میراث فرهنگی جهانی ثبت کرد و به دنبال آن ۱۱ قنات ایران در فهرست آثار جهانی ثبت شدند.
بارندگیهای اخیر، موجب افزایش میزان آب در آبخوانهای کشور شد. این اتفاق در آبخوانهایی که عملیات بیومکانیکی و بیولوژیکی آبخیزداری در بالادستش اجرا شد، نتایج قابلتوجه بهتری داشت؛ تا جایی که آب قناتها را با افزایش چشمگیر مواجه کرد.
فعالیتهای آبخیزداری و آبخوانداری در سالهای گذشته با توجه به اعتبارات قابلتوجهی که از صندوق توسعه ملی به آن اختصاص یافته، مثبت بودهاست. به طوری که به گفته مدیر کل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگلها «بررسیهای انجام شده بر خروجی قناتهایی که عملیات آبخیزداری در بالادست آنها انجام شد نشان داد میزان آب خروجی قناتها تا سه برابر افزایش یافت.»
امیدواری برای نجات منابع طبیعی
ابوالقاسم حسینپور تأکید میکند که «سطح ایستایی آب در برخی چاهها، برخلاف سالهای گذشته کاهش نیافته و ثبات داشتهاست. به همین دلیل چاهها کفشکنی نشدند. وقتی سطح آب در چاهها کاهش یابد، کشاورزان و بهرهبرداران برای دستیابی به آب بیشتر، عمق چاه را افزایش میدهند تا به آب بیشتری دسترسی داشته باشند، اما گزارشها نشان میدهد فعالیتهای آبخیزداری، آب ناشی از باران را به میزان بیشتری به دل زمین و آبخوانها هدایت کردهاست.»
در محاصره انبوهی از خبرهای ناراحتکننده، اما دیدن تصاویری از قناتهایی که همین چندوقت قبل انتظاری به احیای آنها نمیرفت، امیدمان را برای نجات منابع طبیعی کشور پر رنگ میکند.
نبرد با فرسایش خاک
بارندگیهای امسال سببشده مدار آبیاری که توسط چاههای کشاورزی انجام میشود طولانیتر شده و مزارع و باغات نیاز به آب کمتری داشته باشند. برخی چاههای کشاورزی در این مدت خاموش بوده و بیش از یکماه نیاز به آبیاری مزارع و باغات نبود که این موضوع خود سبب صرفهجویی خوبی در مصرف آب در بخش کشاورزی شدهاست.
بارندگیهای امسال دارای پراکندگی مناسب، به میزان کافی و در زمان مناسب بود که برای گیاهان به ویژه محصولات زراعی و کشت پاییزه مؤثر است و کشت دیمی امسال هم بیشترین بهره را از بارندگی خواهد داشت. از آنجایی که خشکسالیهای دو دهه گذشته سبب شوری بیش از حد خاک کشاورزی شده بود، بارندگیهای امسال سبب شد اراضی تا حد زیادی شسته شده و از فرسایش آن هم جلوگیری کرد.
قناتهای مظلوم
این بارشها در تأمین آب مورد نیاز شهرهایی که از آب سطحی و رودخانهها استفاده میکنند، بسیار اثرگذار است؛ زیرا این بارشها اثر مستقیمی روی ذخایر آب سدها و افزایش آورد آب رودخانهها دارد و این موضوع برای تأمین آب مناطقی که از آب سطحی بهره میبرند مؤثر است.
چندی قبل در شبکههای اجتماعی تصاویری منتشر شدهبود که نشان میداد عدهای سودجو با سوءاستفاده از شرایط کرونایی و به بهانهی لایروبی و... در اراضی ملی شمال کشور در حال بهرهبرداری غیرمجاز و حمل گسترده ماسه هستند. بهرهبرداری غیرمجازی که در نزدیکی قناتها رخ میداد. از آنجایی که اکثر مردم تصور میکنند قنات مربوط به مناطق کویری کشور است؛ قناتهای شمال کشور مظلوم و مهجور واقع شدهاند.
منطقهای که مورد تجاوز زمینخواران و آبخواران قرار گرفتهبود، مرتع جلگهای بود و تعداد زیادی درخت و بوته خودرو را نیز نابود کرد.
این اتفاقات نشان میدهد که نباید با قناتها و منابع طبیعی هر رفتاری را به بهانه اینکه بارندگیهای آینده به داد ما میرسند، داشته باشیم. یگان حفاظت منابع طبیعی و سازمان آبخیزداری در این زمینه وظیفه مهمتری نسبت به دیگر نهادها دارند.