سرویس ایثار و مقاومت جوان آنلاین: سازمان بسیج مستضعفین به عنوان یک سازمان مردم‌نهاد می‌تواند در حوزه‌های مختلفی ایفای نقش کند. استفاده از ظرفیت‌های بسیج برای کشور، دولت و حاکمیت فرصت مناسبی را جهت پیشرفت کشور فراهم می‌کند، اما گاهی افراد یا دستگاه‌ها و سازمان‌ها اطلاع چندانی از مسائل قانونی و حقوقی بسیج و حوزه‌های کاری‌اش ندارند و گاهی ممکن است در این موارد به مسائل و مشکلاتی بربخورند. در هفته بسیج با رضا شعبانی، مسئول حقوقی سازمان بسیج مستضعفین به گفتگو نشستیم تا بیشتر در کم و کیف قانونگذاری و مسائل حقوقی این سازمان قرار بگیریم.
نخستین وظیفه شما در زمینه احصای قانون به چه کار‌هایی مربوط می‌شود؟
نخستین بخش کار در حوزه تقنین است که به بخش قانونگذاری طرح، لوایح و قانون و مقررات مربوط می‌شود. ما وظیفه‌داریم در بحث نیازمندی‌های قانونی بسیج گام‌هایی را برداریم. به همین منظور از مجموعه ۱۲ هزار قانون مصوبی که در کشور داریم نزدیک به هزار قانون به مأموریت‌های مردم‌نهاد از جمله مأموریت‌های سازمان بسیج مربوط می‌شود. در این بخش بعد از تقنین قانون، قوانین مرتبط با بسیج در بخش‌های مختلف را احصا می‌کنیم و بعد به کشف خلأ‌ها می‌پردازیم. در این زمینه به این فکر بودیم چگونه از ظرفیت‌های قوانین و مقررات مرتبط بسیج در جهت خدمت به مردم استفاده کنیم. اینجا بحثمان این است بسیج به عنوان یک سازمان مردم‌نهاد چگونه می‌تواند به مردم خدمت کند. اینجا بحث خدمت به مردم به عنوان یکی از رسالت‌های سازمان بسیج مطرح است.
از این قوانین چند درصد به بسیج مرتبط می‌شود؟
ممکن است ۵۰، ۶۰ درصد مرتبط با بسیج باشد تا ما بتوانیم از بستر این قوانین به سود مردم استفاده کنیم. ما قسمت به قسمت قوانینی را در این حوزه داریم و انتظارمان این است چگونه می‌توانیم با توجه به رسالت سازمان بسیج که نهادی انقلابی و مردمی است، از بستر جامعه و نیروهای مردمی که با رده‌های بسیج ارتباط دارند به جامعه خدمات بدهیم. جامعه هدف بسیج بسیار بزرگ است و همه شهر‌ها و روستا‌ها را دربرمیگیرد. قانونگذار تکلیفی را برعهده بسیج و وزارتخانه‌ها گذاشته است و باید به صورت مصداقی ماده قانونی، نوع فعالیت و جامعه هدف را جهت کارآمدی نظام، نقش و مسئولیت بسیج بیان کنیم. باید بیان کنیم بسیج چه نقش‌آفرینی‌هایی در جامعه می‌تواند داشته باشد و چه کمکی به حاکمیت و قوای سه‌گانه بکند.
برای تمام حوزه‌هایی که بسیج در آن ورود می‌کند قانون مشخصی وجود دارد؟
بله؛ مثلاً طبق قانون تقویت بسیج در حوزه اقتصاد مقاومتی کمک به کارآمدی، سازندگی و اقتصاد مقاومتی یکی از وظایف سازمان بسیج است. قانون مشخص کرده که سازمان بسیج در جهت کمک به دولت در زمینه اقتصاد مقاومتی وظیفه دارد. این تکلیف قانونی است. اگر در جایی تفاهم وزارتخانه‌ای داریم به موجب این ماده قانونی است. یعنی قانونگذار تکلیفی را به عهده بسیج گذاشته که به قوای سه‌گانه در بخش‌های مختلف کمک کند. کارآمدی و سازندگی در همه حوزه‌ها می‌تواند مصداق پیدا کند. حوزه اقتصاد مقاومتی هم می‌تواند بحث‌های اقتصادی زیادی را دربربگیرد. مثلاً در حوزه‌های پیشگیری از جرائم و تقویت امنیت پایدار کشور، بازدارندگی و کاهش آسیب‌های اجتماعی بسیج به عنوان ضابط قوه قضائیه عمل می‌کند. طبق ماده یک قانون حمایت از بسیج سال ۱۳۷۱ قانونگذار تکلیف کرده که در برخورد با جرائم مشهود بسیج می‌تواند طبق ضوابط به عنوان ضابط قوه قضائیه چنانچه به جرمی برخورد کرد در تعامل با سایر ضابطین نسبت به پیگیری و تعقیب مجرم اقدام قضایی انجام دهد. یا در حوزه اینکه بسیج در حوزه‌های ایست و بازرسی، گشت‌های محله‌محور طبق قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ طبق ماده ۲۹ بند ب مأموران بسیج هم به عنوان ضابط قوه قضائیه محسوب می‌شوند و دادستان کل کشور بر مأموریت ضابطین بسیج نظارت دارد. ضابطینی که در این حوزه وظیفه‌شان را انجام می‌دهند مجوز قضایی و کارت ضابطیت دریافت می‌کنند. آموزش‌های لازم را می‌بینند و با فرایند‌ها و ضوابط داخلی تحت امر مقام قضایی کار می‌کنند. اینجا هم طبق قانون و مقررات عمل می‌شود.
مأموریت‌های بسیج بیشتر چه حوزه‌هایی را دربرمیگیرد؟
مأموریت‌های بسیج بخش‌های مختلفی را دربرمیگیرد. برای مثال شامل حوزه‌هایی مثل حفظ انقلاب اسلامی، مبانی اسلام، اندیشه‌های دینی، سیره عملی حضرت امام، اجرای فرامین و تدابیر مقام معظم رهبری می‌شود. قانون احکام دائمی، دولت را مکلف کرده که از ظرفیت همه دستگاه‌های مربوطه ازجمله بسیج باید استفاده کند. یعنی اگر در حفظ نظام باید گامی را برداریم بسیج باید بگوید این توان و ظرفیت را دارم و دولت وظیفه دارد از این ظرفیت‌ها استفاده کند. موضوع دیگر در بحث کمک به تقویت و ایجاد سبک زندگی اسلامی است که از لحاظ کمی و کیفی تمام جامعه را دربرمیگیرد و بخشی از وظایف بسیج است. بسیج یک نهاد بسیار گسترده است که جهت تقویت سبک زندگی اسلامی فرهنگ‌سازی می‌کند. همچنین بسیج در بعضی از نهاد‌های عمومی عضویت دارد. مثلاً عضو شورای عالی قرآنی کشور است و می‌تواند به ترویج فرهنگ قرآنی کمک کند. در حوزه بخش‌های سازندگی، بسیج سازندگی فرصتی است که در اختیار سازمان بسیج است و بخشی از فعالیت‌های بهداشتی، فرهنگی، غنی‌سازی اوقات فراغت، احداث مساجد، تعمیر مدارس و خانه بهداشت، بیابان‌زدایی، جنگل‌کاری، آبرسانی به روستا‌های محروم و مرزنشین را دربرمیگیرد. قانونگذار این مجوز را به بسیج داده تا از ظرفیت‌هایش به سازندگی کشور در مناطق محروم کمک کند. در حوزه مقابله با جنگ نرم نیز بسیج تکلیف دارد وظایف قانونی‌اش را انجام دهد. در این رابطه بخشی از اقدامات بسیج می‌تواند ایجابی باشد که شامل فعالیت در حوزه رسانه‌ها و فضای مجازی و فعالیت‌های هنری می‌شود. با توجه به اینکه دشمن با تمام توان در حوزه جنگ نرم وارد شده، بسیج هم از این بستری که برایش فراهم شده جهت مقابله با جنگ نرم اقدامات ایجابی انجام می‌دهد. به ازای این فعالیت‌ها ساختار متناظرش نیز در سازمان بسیج ایجاد شده است. بسیج سازندگی، بسیج هنرمندان، بسیج رسانه و فضای مجازی و... نمونه‌ای از قشر‌های بسیج هستند که جهت این مأموریت‌ها در سازمان بسیج ایجاد شده‌اند. بسیج به ازای فعالیت‌هایش قانون و ساختار دارد که می‌تواند در خدمت جامعه و نظام باشد. در حوزه‌های علمی و پژوهشی هم بسیج مجوز قانونی دارد. در حوزه‌های نظامی و امنیتی هم به موجب قانون اساسی یکی از وظایف بسیج آموزش نظامی آحاد کشور است.
در بحث امربهمعروف و نهی‌ازمنکر قانون چه مأموریت‌هایی به بسیج داده است؟
در این بحث، قانون حمایت از بسیج در سال ۱۳۷۱ مصوب شده که در آیین‌نامه اجرایی‌اش آمده بسیج در برخورد با جرائم مشهور چنانچه به جرمی برخورد کرد می‌تواند نسبت به دستگیری متهم و تحویل به مقام قضایی انجام وظیفه کند. در کنار این قانون، قانونی در سال ۱۳۹۴ به تصویب رسیده که در این قانون ستاد امربهمعروف و نهی‌ازمنکر کشور که سازمان بسیج هم عضوی از این ستاد است، در ماده ۱۷ این قانون سازمان بسیج مکلف شده جهت تذکر لسانی در حوزه امربهمعروف در چارچوب قانون و مقررات انجام وظیفه کند. یعنی به تناسب این قانون ساختاری در بسیج وجود دارد که این مأموریت در ساختار معاونت اجتماعی بسیج پیش‌بینی شده است. در این حوزه بسیج تحت قانون و مقررات خاصی که دارد می‌تواند تیم‌هایی را داشته باشد و نسبت به تذکر لسانی در بحث انجام فریضه امربهمعروف طبق این قانون انجام وظیفه کند. قانونگذار جهت حمایت از این مأموریت تکلیف گذاشته چنانچه شهروندی در راستای اجرای این مأموریت با مجرمی برخورد کند قانونگذار باید از این آمر امربهمعروف حمایت حقوقی و قضایی کند. این مأموریت در قالب ضوابط و مقررات تعریف شده انجام می‌گیرد. در این حوزه‌ها تیم‌های امربهمعروف راه‌اندازی می‌شود که باید مجوز‌های لازم و حکم مأموریت داشته باشند. اینجا هم نیاز به ساز و کارهای خاص خودش است تا در اجرای این فریضه الهی شخص با آرامش بهتری بتواند این مأموریت را انجام دهد. برای جلوگیری از حوادث ناگوار گفتند باید تحت ضوابط و سازماندهی این مأموریت انجام شود.
در رابطه با ورود بسیج به حوزه‌های اقتصادی مثل مبارزه با احتکار و گران‌فروشی یا بحث‌های محیط زیستی قانون تکلیفی روی دوش بسیج گذاشته است؟
در بحث مقابله با گرانی سابقه‌ای از قدیم بوده که معمولاً بسیج بنا به اعلام نیاز دستگاه‌ها وارد عمل می‌شود. ممکن است دستگاهی کمک بخواهد و بسیج بنا به تکالیفش به یاری بیاید. در بحث‌های کلان مبارزه با هرگونه خرابکاری که تمام حوزه‌ها را دربرمیگیرد، سپاه به عنوان ضابط قوه قضائیه عمل می‌کند. در حوزه مسائل زیست‌محیطی که جنس کارش اجتماعی است طبق قانون، این تکلیف به عهده بسیج سازندگی گذاشته شده که می‌تواند به سازمان‌های مرتبط کمک کند. در این موارد قانونگذار به بسیج اختیاراتی داده تا برای کمک به وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها وارد عمل شود. بسیج در حال حاضر با این سازمان‌ها تفاهمنامه‌های مختلفی دارد که جزئیاتش را سازمان‌های متولی در جریانش هستند. بسیج سازندگی بیش از ده‌ها تفاهمنامه با وزارتخانه، سازمان و نهاد‌های متعدد دارد و هزاران طرح را با مشارکت با این نهاد‌ها انجام داده است. مثلاً در سال ۱۳۹۶ بیش از ۸ هزار طرح را بسیج سازندگی در طول دو سال انجام داد. حوزه‌های محیط زیستی می‌تواند حوزه‌های اولویت‌دار محسوب شود، چون حفظ محیط‌زیست برای نسل‌های آینده نیز مطرح است و همه وزارتخانه‌ها باید کمک کنند و بسیج به عنوان یک نیروی مردم‌نهاد می‌تواند در این حوزه مشارکت داشته باشد و به دولت کمک کند تا این میراث مشترک همگانی حفظ شود. در محیط‌زیست سازمان منابع جنگل‌ها و مراتع طبیعی به عنوان ضابط قوه قضائیه در برخورد با جرائم خاص انجام وظیفه می‌کند و تکلیف هم دارند. در صورت اعلام نیاز این سازمان‌ها از بسیج، بسیج به عنوان ضابط به این سازمان‌ها کمک کند. سازمان بسیج یک نهاد مردمی است که ظرفیت‌های خاص خودش را دارد و بنا به موضوع فعالیت سازمان‌ها و نهاد‌ها از این بستر استفاده می‌کند. این بستگی دارد چقدر در این حوزه‌ها تعاملات نزدیک‌تر باشد. خدماتی که بسیج می‌دهد چند ویژگی دارد؛ اول اینکه خدمات بسیج ارزان تمام می‌شود، چون نیروی انسانی زیادی دارد. دوم فعالیت‌هایی که انجام می‌دهد را آسان و به دور از بوروکراسی انجام می‌دهد، چون بسیجی‌ها در سراسر کشور حضور دارند و دسترسی به نیروی بسیجی آسان‌تر است. سوم اینکه انگیزه‌های معنوی است که بسیجی‌ها با آن آرمان‌هایی که دارند به عنوان نیروهای ایثارگر می‌توانند به اجرای پروژه‌ها کمک کنند.
