سرویس اندیشه جوان آنلاین: آیتالله اراکی اخیراً در درس خارج فرهنگ خود به نظام قانونی دین و شیوه برپایی حکومت و ارتباط آن با خواست مردم پرداخته است؛ بخشی از این بیانات به صورت مدون در ادامه آمده است.
دین یک نظام قانونی الزامی است
در جای خود گفتهایم دین یعنی رفتاری که انسان رعایت آن را بر خود ملزم میداند؛ به عبارت دیگر اگر بخواهیم برای دین - در معنای شرعی- یک واژه عرفی پیدا کنیم واژه قانونِ الزامی یا نظام قانونی الزامی مناسب است و این دین میشود. دین در معنای قرآنی این است و لذا مثلاً حضرت یوسف (ع) وقتی آن برنامه را چید که بنیامین را پیش خودش نگه دارد و آن پیمانه طلایی پادشاه را در بار بنیامین گذاشتند و بعد منادی ندا سر داد که «أَیتُهَا الْعِیرُ إِنَّکمْ لَسَارِقُونَ» و بعد آنها گفتند «قَالُوا وَأَقْبَلُوا عَلَیهِمْ مَاذَا تَفْقِدُونَ قَالُوا نَفْقِدُ صُوَاعَ الْمَلِک وَلِمَنْ جَاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِیرٍ وَأَنَا بِهِ زَعِیمٌ»؛ گفتند چه از دستتان رفته و چه چیزی را گمکردهاید؟ گفتند ما صُوَاعَ مَلک را گمکردهایم، پیمانه ملک که پیمانه طلایی ارزشمندی است. گفتند: «مَا جِئْنَا لِنُفْسِدَ فِی الْأَرْضِ وَمَا کنَّا سَارِقِینَ» ما اصلاً اهل سرقت و دزدی نیستیم.
به آنها گفتند اگر معلوم شد که یکی از شما این صاغ و این پیمانه ملک پیش او باشد «قَالُوا فَمَا جَزَاؤُهُ إِنْ کنْتُمْ کاذِبِینَ» جزائش پیش شما؛ در قانون شما کیفر چنین شخصی چیست؟ «قَالُوا جَزَاؤُهُ مَنْ وُجِدَ فِی رَحْلِهِ فَهُوَ جَزَاؤُهُ کذَلِک نَجْزِی الظَّالِمِینَ» ما اینگونه گنهکاران را کیفر میکنیم که اگر کسی چنین کاری کرد باید از خودش گرفته شود و باید بهعنوان کیفرِ آن کار به بردگی گرفته شود. بعد خداوند میفرماید: «کذَلِک کدْنَا لِیوسُفَ مَا کانَ لِیأْخُذَ أَخَاهُ فِی دِینِ الْمَلِک» زیرا اگر میخواست به قانون مَلک عمل کند نمیتوانست برادرش را نگه دارد؛ چون در قانون ملک اینطور نبود که اگر کسی سرقت کرد خودش را بهعنوان برده نگهدارند. این در قانون ملک نبود و در قانون کنعانیها و قوم یوسف بود، از آنها سؤال کردند و آنها خودشان گفتند. اگر کسی صُوَاعَ الملک در رحل او بود را پیدا کردیم چهکارش کنیم؟ «قَالُوا جَزَاؤُهُ مَنْ وُجِدَ فِی رَحْلِهِ» خودشان گفتند جزائش همان کسی است که پیمانه در بار او پیدا شود؛ یعنی کیفرش این است که خودش را بگیرید و بعد گشتند و صُوَاعَ ملک را از بار بنیامین پیدا کردند. بنیامین را گرفتند و گفتند پس باید پیش ما باشد و برای ما کار کند؛ «دِینِ الْمَلِک» اینجا یعنی قانون ملک؛ دین اینگونه در قرآن کریم آمده است. برخی از کسانی که بهعنوان متفکر و نظریهپرداز هستند و در جامعه خیلی زیاد شدهاند، الحمدلله، میآیند و یک تفسیری از دین میکنند. دین تفسیر خاص خود را دارد؛ اگر دین میگوییم یعنی در تفسیر اسلام دین یعنی این. حال برخی میخواهید تفسیرهای غربی را بگویید، اما به ما چه غربیها چه میگویند.
برپایی حکومت باید با خواست مردم انجام گیرد
لذا ما در معنای این آیه «لَا إِکرَاهَ فِی الدِّینِ» گفتهایم که یعنی چه؛ قرآن کریم میفرماید نظام و حکومت را با اکراه و زور برپا نمیکنیم و حکومت باید با خواسته مردم باشد. آنجا که میفرماید: «أَفَأَنْتَ تُکرِهُ النَّاسَ حَتَّی یکونُوا مُؤْمِنِینَ»؛ اگر میخواستیم اکراه داشته باشیم خودمان بلد بودیم چهکار کنیم. ما تو را نفرستادیم که مردم را بر اقامه حکومت اکراه کنی. اما اگر حکومت برپا شد دیگر لوازم خود را دارد و مخالف -یعنی کسی برخلاف قانون عمل کند- یا کسی که بخواهد در نظم اخلال ایجاد کند را کیفر میکند: «إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِینَ یحَارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَیسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَسَاداً أَنْ یقَتَّلُوا أَوْ یصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلَافٍ أَوْ ینْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ» پس وقتی نظام برپا شد آن نظام باید به تکلیف خود عمل کند. هر نظامی تکلیفی دارد؛ اما در اصلِ برپایی، انبیا خود را بر مردم عرضه میکنند؛ برهان بیان کرده و تبیین میکنند تا مردم میثاق اطاعت و میثاق نصرت را با پیامبران الهی ببندند؛ «وَاذْکرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیکمْ وَمِیثَاقَهُ الَّذِی وَاثَقَکمْ بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا» در ابتدای امر میثاق است و بعد که میثاق بسته شد [بیعت حاصل شده است و]در روایات زیادی که در منابع اهل سنت بیشتر آمده که «بایعنا رسول الله علی السمع و الطاعه فی المنشط و المکره و ان نقول الحق و لا نخاف لومة لائم»؛ بیعت بر این اساس بود. حالا که پذیرفته شد باید پایبند به قانون بود.
کار رسول اقامه حکومت است؛ در حقیقت من مبعوث شدم برای چه؟ «إِنِّی لَکمْ رَسُولٌ أَمِینٌ» که «فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ» اتفاق بیفتد و کار رُسُل این است. رُسُل هیچ کاری غیر از اقامه حکومت نداشتند. کارشان همین است؛ همه کارهای دیگر از لوازم این اقامه حکومت است.