محمدرضا سوري
عناب به صورت تازه و خشک شده، به عنوان میوه و خشکبار همچنین به عنوان گیاه دارویی قابلیت مصرف دارد توليد اين محصول گياهي كه منحصرا به خراسان جنوبي تعلق دارد موجب شده تا بهترين محصول دراين منطقه به دست آيد ، با اين حال بي توجهي به برند سازي اين محصول ارزشمند موجب شده تا به صورت خام صادر وپس ازبسته بندي شدن توسط ساير كشورها وبه نام محصول توليدي آنها صادر شود. اين درحالي است كه کشور چین به عنوان کشور پیشرو در تولید فرآورده‌های میوه عناب بیش از ۳۰ محصول از فرآورده‌های عناب را وارد بازارهای داخلی و بین المللی کرده است، موضوعي كه منطقه خراسان جنوبی تا کنون نتوانسته از اين مهم كه يكي از محصولات استراتژیک استان است، بهره‌برداری اقتصادی قابل توجهی ببرد.
******
توليد 97 درصد عناب کشور در خراسان جنوبي این استان را رکوردار تولید اين محصول در سطح بین المللی كرده است.
درحال حاضر ۳ هزار هکتار از مزارع استان زیر کشت محصول عناب است، از آنجا كه استفاده از سموم بسیار کم براياين محصول به كار برده مي شود لذا اين مهم موجبر شده تا اين محصول كاملا سالم و ارگانیک باشد.
اين درحالي است كه ۹ هزار خانوار بهره بردار در خصوص تولید عناب در سطح استان فعالیت دارند،با وجود اينكه بيشترين سطح زیرکشت این محصول مختص شهرستان های سربیشه، خوسف، درمیان و بیرجند است و رتبه نخست سطح زیر کشت این محصول درکشور مربوط به خراسان جنوبی است با اين حال در سطح بین المللی جایگاه خاصی ندارد.
|
آمارها نشان مي دهداز ۳۱۵۲ هکتار سطح زیر کشت عناب درخراسان جنوبي بيشترين سطح زير كشت در شهرستان خوسف با ۱۴۸۴ هكتار و بعد از آن شهرستان هاي سربيشه و بيرجند قرار دارد.
|
هم اكنون کشور چین به عنوان کشور پیشرو در تولید فرآورده‌های میوه عناب بیش از ۳۰ محصول از فرآورده‌های عناب را وارد بازارهای داخلی و بین المللی کرده وتوانسته نام خود را بالاتر از ايران قرار دهد.
طي سالهاي اخير بدليل خشکسالي ها وكمبود آب بسياري ازاستانها ازجمله چهارمحال بختياري، ايلام، قزوين و سمنان كشت عناب را باتوجه به ارزش افزوده بيشتر نسبت به ساير محصولات كشاورزي جايگزين محصولات خود كرده اند.
بسیاري از استان ها با الگو برداري از استان خراسان جنوبي نسبت به کشت عناب به صورت گسترده اقدام کرده اند كه مي توان به يك شركت در استان قزوين اشاره كرد كه در آن بيش از يك هزار و ۵۰۰ هكتار نهال عناب كاشته است و با اين وضعيت اگر ساير استانها را هم در نظربگيريم شايد ازسطح زيركشت استان خراسان جنوبي بيشتر خواهد شد.
صادرات فله اي عناب
با وجود اينكه ازعناب مي توان بیش از ۳۰ محصول ازجمله فرآورده‌های
دارويي وغذايي توليد كرد ، اما بي توجهي به اين مهم موجب شده تا اين محصول ارزشمند به صورت فله اي صادر شود موضوعي كه به شدت روي ارزش اقتصادي آن تاثير منفي مي گذارد.
معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی در تاييد اين موضوع مي گويد:« میوه عناب خراسان جنوبی به صورت فله‌ای؛ بدون برند به کشورهای همسایه صادر می‌شود که این امر نیز از مبادی غیر رسمی صورت می‌پذیرد.»
لیلا محمودی با اشاره به اينكه خراسان جنوبی تولید کننده انحصاری عناب در ایران است ،مي افزايد:« عناب به صورت تازه و خشک شده، به عنوان میوه و خشکبار همچنین به عنوان گیاه دارویی قابلیت مصرف دارد.
درحالي كه کشور چین به عنوان کشور پیشرو در تولید فرآورده‌های میوه عناب بیش از ۳۰ محصول از فرآورده‌های عناب را وارد بازارهای داخلی و بین المللی کرده است، منطقه خراسان جنوبی تا کنون بهره‌برداری اقتصادی قابل توجهی از این محصول استراتژیک منطقه نداشته است،به طوري كه میوه عناب خراسان جنوبی به صورت فله‌ای؛ بدون برند به کشورهای همسایه صادرمی‌شود که این امرنیزاز مبادی غیر رسمی صورت می‌پذیرد.
معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی درتاييد اين موضوع مي گويد :« تولید فرآورده‌های عناب که بهره‌وری اقتصادی قابل توجهی دارد و ارزش افزوده‌ای مطلوب ایجاد می‌کند، تا کنون در کشور ما مغفول و در سطح محدود به فعالیت‌های تحقیقاتی پرداخته شده است و از بعد تجاری و بهره‌برداری اقتصادی آن بی‌بهره مانده‌ایم.»
محمودي مي افزايد: «هدف ما این است که علاوه بر زرشک و زعفران، عناب به عنوان یک محصول فوق استراتژیک جایگاه خود را در بازار پیدا کند.»
وي با اشاره به اينكه برگزاري همایش ملی عناب یک رویداد برندساز است، ادامه مي دهد: «در همایش ملی عناب پیش از آنکه به دنبال گردآوری مقالات از پژوهشگران باشیم، به دنبال معرفی عناب به کشور هستیم.»
با وجود اينكه یکی از پایه‌های اقتصاد خانواده‌ها در خراسان جنوبي عناب است اما متأسفانه آنطور که باید به استان‌های کشور صادر نشده است که بتواند بهره اقتصادی شایسته‌ای را عاید کشاورز کند.
همايش عناب براي سرمایه‌گذاری
با توجه به ارزش بالاي عناب در مصارف غذايي ودارويي لذا اين مهم مي طلبد تا در اين زمينه سرمايه گذاري خوبيس صورت بگيرد موضوعي كه با برپايي همايشمي توان تا حدودي به اين هدف رسيد
رئیس جهاد دانشگاهی خراسان جنوبیدر تاييد اين مهم مي گويد:« در نظر داریم با برگزاری همایش ملی عناب جایگاه اقتصادی و قابلیت سرمایه‌گذاری این محصول را به جامعه علمی و سرمایه‌گذاران کشور معرفی کنیم.»
جلال الدین صادقی با اعلام اينكه این همایش با هدف معرفی آخرین یافته‌های علمی و پژوهشی استادان، دانشجویان و محققان حوزه عناب برگزار خواهد شد مي افزايد:«معرفی عناب، خواص و کاربردهای آن در سطح ملی از دیگر اهداف برگزاری این همایش است و در نظر داریم با برگزاری این همایش جایگاه اقتصادی و قابلیت سرمایه‌گذاری این محصول را نیز به جامعه علمی و سرمایه‌گذاران کشور معرفی کنیم که این مهم را در قالب یک برنامه برندسازی گسترده دنبال می‌کنیم که برگزاری این همایش نیز بخشی از فرایند برندسازی این محصول فوق استراتژیک است.»
اين اظهارات درحالي است كه علی رغم توسعه تجارت جهانی گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در سطح جهانی، ایران سهم و جایگاهی در این سودآوری اقتصادی به دست نیاورده است.
بر اساس پیش بینی بانک جهانی در سال ۲۰۵۰ گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به حدود ۵۰۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید که باید متولیان اقتصاد و تجارت منطقه با ارائه برنامه و اقدامات مؤثر درصدد باشند تا سهم استان را با توجه به بهره‌مندی از پتاسیل محصولات استراتژیک عناب، زرشک و زعفران و همچنین سایر گیاهان دارویی از این گردش مالی دریافت کنند.
نيازبه صنايع تبديلي
آرامش اعصاب و کاهش اضطراب، تصفیه خون و خروج سموم از بدن، تسکین دهنده و درمان گلودرد، جلوگیری از مشکلات قلبی و عروقی، مفید برای بیماری های صفراوی، ملین، خاصیت دارویی مسکن، بهبود گردش خون، بهبود وضعیت خواب، تقویت استخوان ها، کنترل وزن، تقویت دستگاه ایمنی بدن، درمان سرطان، سلامت پوست، سم زدایی از خون، محافظت از کبد، سلامت تخمدان و صدها خاصیت دیگر از جمله خواص دارویی این میوه گرانبها است.
اين خواص موجب شده تا هم اكنون بيشتر كشورها از اين ميوه به صورت تازه يا خشك مصرف كنند اين درحالي است كه افشره آن نيز طرفدران بسياري دارد.
قدمتي بیش از12 تا 14 میلیون سال
عناب از گذشته‌های بسیار دور کشت می‌شده و در آثار و فسیل‌های به جا مانده قدمت آن به بیش از 12 تا 14 میلیون سال پیش می‌رسد.
درخت عناب بومی چین است که حدود 7700 سال پیش در چین کاشت می‌شده و از طریق جاده ابریشم به سایر نقاط از جمله هندوستان، ایران، افغانستان و آسیای میانه انتقال یافته است و در حقیقت درختی است که تقریباً در نقاطی از دنیا که کمبود آب و شرایط خاکی مناسب نباشد، رشد می‌کند.
این درخت بعدها به منطقه مدیترانه و سپس به کشورهای شمال آفریقا منتقل شده است، در سال 1873 از جنوب فرانسه به آمریکا منتقل شده و در حال حاضر به صورت یک گیاه تزیینی کاشته می‌شود.
تولید میوه عناب در چین در سال 2010، 1.7 میلیون تن بوده که از مجموع یک میلیون هکتار سطح زیر کشت این درخت به دست می‌آید.
گرچه در ایران کشت عناب در بیشتر استان‌های کشور به صورت پراکنده دیده می‌شود، اما در خراسان جنوبی، اصفهان، گلستان، مازندران و فارس بیشتر وجود دارد و درخت عناب به حالت نیمه‌خودرو پرورش یافته و تا ارتفاع 2 هزار متری در نواحی شمالی ایران، گرگان، گیلان، خراسان، سیستان و بلوچستان، بندر عباس، کرمان و شیراز می‌روید.
عناب ضد فرسایش خاک
حفظ جوامع گیاهی به دلیل تکیه‌گاه استواری که برای تداوم و ارتقای سطح زندگی انسانی به شمار می‌رود، اهمیت بسیاری دارد، عناب با توجه به تنوع فراوانی که دارد، یکی از ذخایر توارثی گیاهی ارزشمند کشورمان محسوب می‌شود.
در سال‌های اخیر برخی گونه‌های تزیینی عناب در آمریکا مورد استفاده قرار گرفته است، این درخت به دلیل سازگاری فوق‌العاده با شرایط سخت محیطی به ویژه در مناطق کوهستانی به عنوان یکی از اجزای پوشش سبز طبیعی، نقش مهمی را در تعدیل آب و هوای منطقه و جلوگیری از فرسایش خاک و ایجاد روان آب سطحی سبب می‌شود بهبود وضعیت تولید عناب نقش مهمی در اقتصاد و درآمد روستاییان به ویژه منطقه خراسان جنوبی ایفاء می‌کند.
اما به دلیل عدم بهره‌وری کافی از امکانات موجود و پایین بودن اطلاعات بهره‌برداران از چگونگی کاهش ضایعات این محصول، درآمد ناشی از آن در سطح پایینی قرار دارد و آنچنان که باید نتوانسته است هزینه‌های سازندگی خانواده‌های روستایی و دست‌اندرکاران تولید عناب را تأمین کند بنابراین بررسی اقتصادی تولید و شناخت تنگناهای موجود می‌تواند برای برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران بخش کشاورزی در سطح ملی و منطقه‌ای مفید واقع شود.
نبود صنایع تبدیلی، جمع‌آوری و فرآوری عناب و بازار سنتی آن
عناب از جمله محصولاتی است که دارای بازار محدودی بوده و مصرف آن به شکل سنتی است، این محصول مسیر تولیدکننده تا مصرف‌کننده را به صورت سنتی طی می‌کند، عناب به عنوان یک ماده دارویی و بیشتر به عنوان آجیل در خانواده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بازارهای موجود عناب شامل سرباغ، عمده‌فروشی و خرده‌فروشی است، بازار سرباغ محدود به سطح باغ است و فروشندگان این بازار کشاورزان هستند، این بازار ممکن است مورد سوءاستفاده برخی از عاملان خرید قرار گرفته و از این راه موارد ناخواسته‌ای به کشاورز در فروش و معامله تحمیل شود.
عوامل بازاریابی سرباغ شامل عمده‌فروشانف خریداران محلی، نمایندگان عمده‌فروش، میدان‌داران و دلالان هستند که محصول را به صورت مستقیم از کشاورز خریداری می‌کنند.
بازار عمده‌فروشی در مراکز شهرستان‌ها تمرکز می‌یابد و فروشندگان این بازار کشاورزان و خریداران محلی و نمایندگان عمده‌فروش هستند که به عرضه این محصول می‌پردازند.
بازار خرده‌فروشی نیز بدین صورت است که کشاورز میوه و محصول خود را به صورت مستقیم به مراکز خرده‌فروشی تحویل می‌دهد و درآمد مناسبی نیز عاید وی می‌شود، فروش محصول عناب توسط باغداران به دو صورت قطعی و حق‌العمل‌کاری است.
در روش نخست، محصول با یک قیمتی فروخته می‌شود و ارزش محصول بلافاصله بعد از عامل بازاریاب، دریافت می‌شود و در روش دوم (امانی) باغدار محصول خود را به صورت امانت در اختیار عامل بازاریاب که معمولاً فروشندگان هستند، قرار می‌دهد تا در زمانی که محصول قیمت مناسبی پیدا کند، فروش صورت گیرد و فروشنده در ازای آن بین 3 تا 5 درصد ارزش فروش را دریافت می کند.
چون خریداران عمده عناب معدود هستند در خرید محصول نوعی انحصار به وجود می‌آید و در حقیقت واسطه‌های بازار بیشترین سود را از این معامله می‌برند و به همین دلیل است که قیمت خرید عناب در شهرستان‌های مختلف چندان ثابت نیست.
مدیرکل جهاد کشاورزی خراسان جنوبی درخصوص اين مهم مي گويد: «ایجاد صنایع تبدیلی و جمع‌آوری و فرآوری صحیح عناب از راهکارهای جهان‌سازی این میوه گران‌بهای دارویی در جهان است.»
ولی‌پورمطلق با بیان این‌که ایجاد صنایع فرآوری و تبدیلی ضامن توسعه بخش کشاورزی در خراسان جنوبی است، مي افزايد: «این امر جز با همکاری بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران در استان محقق نخواهد شد»
