مقدمه
وخامت
روافزون روابط روسیه و آمریکا باعث شده تا نه تنها اختلافات قبلی دو طرف حل نشود
بلکه مسائل جدیدی به فهرست طولانی اختلافات و چالش های آنها افزوده گردد. یکی از
مهمترین اختلافات جدید دو کشور درباره پایبندی طرفین به پیمان هسته ای موسوم به
پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty =INF است.
بر اساس
پیمان تسلیحات میانبرد هسته ای كه تنها شامل موشكهای پرتاب‌شونده از زمین است، آمریکا
و روسیه متعهد شدند با هدف محدود كردن استقرار موشكهای میانبرد بالستیك و كروز اعم
از هسته ای یا متعارف، این گونه تسلیحات خود را طی 5 سال تا 50 درصد كاهش داده و تمام
موشكهای بالستیك میانبرد را نیز طی ده سال نابود سازند. طبق این پیمان موشک‌های بالستیک
و کروزکوتاه برد و میانبرد که دارای بردی بین 500 تا 5500 کیلومتر بودند باید نابود
شده و دو کشور حق در اختیار داشتن، تولید یا شلیک آزمایشی این موشک‌ها و پرتابگرهای
آنها را ندارند. این پیمان در سال ۱۹۸۷ بین رونالد ریگان و میخاییل گورباچف روسای جمهور
وقت آمریکا و شوروی به امضا رسید. در این راستا تا ژوئن سال 1991 روسیه و آمریکا
2692 فروند موشك از بین بردند.
اتهامات
متقابل
تاکنون
چندین بار آمریکا و روسیه یکدیگر را متهم به نقض پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد کرده
اند. از جمله چند ماه قبل وزارت خارجه روسیه
با انتشار بیانیه ای ادعای آمریکا در خصوص نقض پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد از سوی
مسکو را رد کرده و آن را بی پایه و اساس دانست. دولت آمریکا پیش از این نیز نسبت به
نقض پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد از سوی روسیه هشدار داده بود ولی واشنگتن برای نخستین
بار به صورت مستقیم مسکو را به نقض این پیمان متهم کرد. یک مقام رسمی دولت آمریکا در
این باره چند ماه قبل اظهار داشت که اوباما با ارسال نامه ای به پوتین، وی را از نقض
پیمان هسته ای ۱۹۸۷ از سوی مسکو مطلع کرده بود. هر چند آمریکا اعلام نکرده بود که این
نقض پیمان کی و کجا صورت گرفته است، اما روسها بر این گمان هستند که این موضوع به سال
2009 باز می گردد. مسکو ادعاهای مقامهای آمریکایی
در این خصوص را ناشی از جمع بندی غیر متعارف و مبتنی بر گمانه زنی به جای اتکا و استناد
به تجزیه و تحلیل کارشناسی ارزیابی کرده است.
در عین
حال روسیه در باره این اتهامات واکنش نشان داده
است. از جمله وزارت امور خارجه روسیه در 22 آذر 1393 در بیانیه‌ای اعلام کرد
آمریکا بی آنکه مدرکی برای اثبات ادعاهای خود ارائه کند، روسیه را به نقض پیمان تسلیحات
هسته ای میانبرد متهم می کند. واشنگتن، در تیر 1393 مسکو را به نقض این پیمان، متهم
کرده بود. آمریکا اعلام کرد که آزمایش موشک‌های کروز جدید از سوی روسیه نقض پیمان تسلیحات
هسته ای میانبرد است.
مقامات روسیه از آمریکا
مدارک و شواهدی برای اثبات ادعای خود درخواست کردند. رز گوته‌مولر معاون وزیر امور
خارجه آمریکا نیز پنجشنبه 21 آذر1393 اعلام کرد واشنگتن مجموعه‌ای از تدابیر برای وادار
کردن روسیه به رعایت این پیمان در اختیار دارد. با این همه سرگئی ریابکوف معاون وزیر
خارجه روسیه در اواخر شهریور 1393 از احتمال ادامه مذاکرات میان روسیه و آمریکا درباره
پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد خبر داد. ریابکوف اعلام کرد مسکو و واشنگتن ممکن است
درباره مسائل مربوط به مطابقت با پیمان تسلیحات هسته‌ای میانبرد با یکدیگر گفتگو کنند،
اما هنوز درباره چارچوب زمانی و ساختار این مذاکرات توافقی صورت نگرفته است. مقامات
روسیه و آمریکا در 20 شهریور در مسکو با یکدیگر دیدار کرده و درباره این مساله به گفتگو
پرداختند. هرچند این مذاکرات نتیجه قابل توجهی را در پی نداشت اما طرفین بر سر ادامه
مذاکرات توافق کردند.
دلایل
روسیه
روسیه
در مقابل ادعا کرده که این آمریکا است که پیمان تسلیحات هسته‌ای میانبرد را نقض کرده
است. مسکو در باره نقض این پیمان از سوی آمریکا به موارد چندی استناد می کند. روسیه
از جمله به موشک‌هایی که آمریکا برای آزمایش سامانه دفاع ضد موشکی خود استفاده می کند
و ویژگی‌های آنها مشابه ویژگی‌های موشک‌های میانبرد و کوتاه‌برد اشاره کرده است. ادعاهای
روسیه همچنین در مورد هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی است که از دیدگاه مسکو تحت تعریف
موشک‌های کروز قرار می گیرند که در پیمان نیروهای هسته‌ای میانبرد آمده است. مسکو هم
چنین قصد آمریکا برای استقرار نوع زمینی سامانه پرتاب موشک ام کی-41 در لهستان و رومانی
که می تواند موشک‌های کروز میانبرد شلیک کند، را به منزله نقض پیمان نیروهای هسته
ای میانبرد تلقی می کند.
انگیزه
آمریکا
به نظر می رسد آمریکا با طرح مساله نقض پیمان
تسلیحات هسته ای میانبرد از سوی روسیه در شرایط حساس کنونی قصد دارد تا فشارها بر مسکو
را افزایش داده و از آن بمثابه اهرمی برای وادار کردن آن بمنظور تغییر سیاستش در قبال
اوکراین استفاده نماید. البته این برای اولین بار نیست که آمریکا مدعی نگرانی از نقض
این پیمان از سوی روسیه می شود.
قبلا یعنی در اکتبر 2007 نیز ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری
روسیه تهدید كرده بود که در صورت ادامه اجرای طرح استقرار سپر موشکی آمریکا در اروپا،
كشورش از پیمان تسلیحات میانبرد هسته ای خارج خواهد شد. در سال 2007 آمریكا مساله استقرار
سپر موشكی در شرق اروپا (در دوکشور لهستان و جمهوری چک) را مطرح كرد، در حالی که بر
اساس پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد قرار شده بود در قبال پرهیز روسیه از توسعه موشكهای
میانبرد خود، آمریكا علاوه بر این برنامه، اجرای طرح های دفاع موشكی خود در اروپا را
متوقف كند. این موضوع باعث شد تا مقامات ارشد روسیه به این جمع بندی برسند که تعهد
یكجانبه روسیه به این پیمان به ضرر امنیت ملی روسیه است. این در حالی است که با ادامه
استقرار سامانه های ضد موشکی آمریکا و ناتو در اروپا، روسیه نیز متقابلا به استقرار
موشک‌های اسکندر در دو مدل بالستیک و کروز در منطقه کالنینیگراد (در مجاورت لهستان)
پرداخته است، هر چند که این موضوع را به طور رسمی اعلام نکرده است.
در حال حاضر
به نظر می رسد که روسها با استقرار و شلیک آزمایشی موشک‌های کروز زمین پایه که بر خلاف
این پیمان است در حقیقت قصد دارند تا در مقابل اقدامات خصمانه غرب بویژه آمریکا واکنشی
ملموس از خود نشان دهند. بویژه اینکه غربی ها با گسترش بحران اوکراین فشارهای سیاسی،
مالی و اقتصادی خود علیه روسیه را به نحو بی سابقه ای تشدید کرده اند.
جمع
بندی
با توجه
به اینکه مذاکرات مقامات دفاعی آمریکا و روسیه درباره پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد
به جایی نرسیده است می توان پیش بینی کرد حتی در صورت از سر گیری مذاکرات در این باره،
احتمال دستیابی طرفین به توافقی در این زمینه اندک خواهد بود. بدین ترتیب احتمال لغو
این پیمان بیش از پیش افزایش پیدا خواهد کرد. اکنون روسیه از موضع دفاعی خارج شده
و آمریکا را در موارد متعدد متهم به نقض این پیمان کرده است. در مقابل آمریکا نیز
از در تهدید وارد شده و اظهارات گوته مولر معاون وزیر امور خارجه آمریکا در زمینه
وادار کردن مسکو به اجرای این پیمان در این چارچوب قابل ارزیابی است.
