امامت مسئله‌اي فراتر از نبوت

امامت در شيعه‏ مسئله‏اي است تالي تلو نبوت و بلكه از بعضي درجات از نبوت بالاتر است‏ يعني انبياي اولوالعزم آنهايي هستند كه امام هم مي‏باشند. از اين رو پرواضح است كه جايگاه امامت در جامعه اسلامي از موضوعات مهمي است كه پرداخت بدان حائز اهميتي ويژه است. در ادامه نوشتاري پيرامون مسئله امامت از كتاب «امامت و رهبري» شهيد مطهري آورده شده است.

امامت‏ تالي تلو نبوت

اهل تسنن مي‏گويند امامت يعني حكومت و امام يعني همان حاكم ميان مسلمين، فردي از افراد مسلمين كه بايد او را براي حكومت‏ انتخاب كنند. آنها بيش از حكومت بالا نرفتند. ولي امامت در شيعه‏ مسئله‏اي است تالي تلو نبوت و بلكه از بعضي درجات از نبوت بالاتر است‏ يعني انبياي اولوالعزم آنهايي هستند كه امام هم مي‏باشند. خيلي از انبيا اصلاً امام نبوده‏اند. انبياي اولوالعزم در آخر كار به امامت رسيده‏اند. غرض اينكه وقتي چنين حقيقتي را قبول كرديم، همانطور كه تا پيغمبر هست صحبت اين نيست كه چه كسي حاكم باشد زيرا او يك جنبه فوق بشري‏ دارد، تا امام هست نيز صحبت كس ديگري براي حكومت مطرح نيست. وقتي‏ او نيست ( حالا يا اصلاً بگوييم موجود نيست يا بگوييم مثل عصر ما غايب‏ است) آنگاه صحبت حكومت به ميان مي‏آيد كه حاكم كيست. ما نبايد مسئله‏ امامت را با مسئله حكومت مخلوط بكنيم در شيعه امامت پديده و مفهومي است درست نظير نبوت آن‌هم عالي‌ترين درجات نبوت.

امامت در ذريه ابراهيم (ع)

آيه‏اي كه مي‌خوانيم، راجع به مفهوم امامت به همين معني است كه‏ شيعيان مي‏گويند. شيعه مي‏گويد از اين آيه استفاده مي‏شود كه يك حقيقت‏ ديگري وجود دارد به نام امامت كه نه فقط بعد از پيغمبر اسلام بلكه از زماني كه پيامبران ظهور كردند وجود داشته است و اين حقيقت در ذريه‏ حضرت ابراهيم (ع) تا روز قيامت باقي است. آن آيه در سوره بقره است: «و اذا ابتلي ابراهيم ربه بكلمات‏ فاتمهن قال اني جاعلك للناس اماما قال و من ذريتي قال لا ينال عهدي‏ الظالمين»و آنگاه كه خدا ابراهيم را با فرمان‌هايي آزمايش كرد و او اين آزمايش‌ها را به حد كمال و اتمام رساند.

آزمايش‌هاي حضرت ابراهيم (ع)

قرآن راجع به آزمايش‌هاي ابراهيم(ع) مطالبي ذكر كرده است. از مقاومتش در مقابل نمرود و نمرودي‌ها كه حاضر شد در آتش برود و به آتشش‏ افكندند، تا جريان‌هاي ديگري كه بعدها برايش رخ داد. يكي از آنها اين‏ بود كه يك فرمان عجيبي كه اجراي آن جز براي كسي كه در مقابل امر خدا تعبد مطلق داشته باشد و بي‌چون و چرا تسليم باشد براي احدي ممكن نيست به‏ او مي‏رسد. پيرمردي كه اولاد نداشته، براي اولين بار همسرش هاجر در سن‏ هفتاد هشتاد سالگي مي‏زايد. به او دستور مي‏رسد كه از شام و سوريه بايد بروي به منطقه حجاز و در همين محل فعلي مسجدالحرام اين زن و بچه را بگذاري و خودت هم از آنجا بروي. البته او خودش به‏ وحي الهي مي‏داند كه نهايت امر چيست ولي از عهده امتحان به خوبي برآمد.

امامت حضرت ابراهيم (ع)

خدا ابراهيم را مورد آزمايش‌ها قرار داد و او آن آزمايش‌ها را به نهايت و اكمال رساند. آنگاه خدا به او گفت من تو را امام قرار مي‏دهم. ابراهيم‏ گفت آيا از ذريه من هم امام هستند؟ جواب دادند كه ستمگرانشان نه. اين آيات‏ مربوط به چه زماني است؟ آيا مربوط به اوايل عمر ابراهيم است؟ مسلما مربوط به دوره قبل از نبوت نيست چون صحبت وحي است. مربوط به دوران‏ نبوت است. آيا اوايل دوره نبوت است؟ نه، اواخر است به دو دليل، يكي اينكه مي‏گويد بعد از آزمايش‌ها بود. آزمايش‌هاي ابراهيم همه در طول دوره نبوت بوده و مهم‌ترين آنها در اواخر عمر ابراهيم بوده است. و ديگر آنكه در همين آيه صحبت از ذريه اوست. از اينكه گفته است: «و من ذريتي» معلوم مي‏شود كه بچه داشته است. اين آيه به ابراهيم رسول نبي تازه در آخر عمر مي‏گويد ما مي‏خواهيم به تو يك شأن ديگر و يك منصب عليحده بدهيم: « اني جاعلك اللناس اماما». معلوم مي‏شود كه ابراهيم پيغمبر بوده است، رسول بوده است، اين مراحل‏ را طي كرده بوده است ولي يك مرحله ديگر بوده كه هنوز ابراهيم به آن‏ نرسيده بوده است، و نرسيد مگر بعد از پايان دادن تمام آزمايش‌ها. آيا اين نشان نمي‏دهد كه در منطق قرآن يك حقيقت ديگري هست كه نامش امامت‏ است؟ حال معناي امامت چيست؟

امامت، عهد خداوند

امامت يعني انساني در حدي قرار بگيرد كه به اصطلاح يك «انسان كامل» باشد كه اين انسان كامل به تمام وجودش مي‏تواند پيشواي ديگران باشد. ابراهيم‏(ع) فورا به ياد ذريه و نسلش مي‏افتد: خدايا و از ذريه من چطور؟ از نسل من‏ چطور؟ جواب مي‏دهند: «لا ينال عهدي الظالمين». در اينجا مسئله امامت‏ «عهد خدا» ناميده شده است. اين است كه شيعه مي‏گويد امامتي كه ما مي‏گوييم‏، با خداست و قرآن هم مي‏گويد «عهدي» يعني عهد من است نه عهد مردم. ما وقتي كه بدانيم امامت غير از مسئله حكومت است ديگر تعجب‏ نمي‏كنيم.

تنظيم‌كننده: جواد اسكندري