عناصر راهبردی گزارش جدید آمانو در مورد ایران

گزارشی که یوکیو آمانو، مدیرکل ژاپنی آژانس بین المللی انرژی اتمی در جمعه گذشته (2 خرداد) منتشر کرد، پنجمین گزارش وی پس از امضای سند «چارچوب همکاری» میان ایران و آژانس است که در 11 نوامبر 2013 در تهران به امضا رسید؛ سندی که ایران ضمن تعدیل ادبیات پیشنهادی غرب در خصوص عناوین و دامنه «مسائل باقیمانده»، بدون آنکه نامی از «ابعاد نظامی احتمالی» و اتهامات راجع به آن تصریح شود، برای حل گام به گام «کلیه مسائل باقیمانده مربوط به گذشته و حال برنامه هسته‏ای ایران» موافقت خود را اعلام کرد.

ایران با این توافق، چارچوبی جدید را بر اساس تعامل فنی درون دبیرخانه آژانس در کنار خروجی‏های تعیین کننده تعامل‏های خارج از آژانس (در قالب گروه 1+5) طرح ریزی کرد با این امید که به همه این ابهامات خاتمه داده و مساله هسته ای ایران را از این حیث، در آژانس به حالت عادی بازگرداند.

این گزارش هرچند بر منطق گزارش­‌نویسی‏های گذشته آژانس استوار بوده و همچنان عبارات دوپهلوی بحث‌­انگیز و مساله­ ساز در ارزیابی کلان «ماهیت قطعی برنامه هسته‏ ای ایران» را با تفکیک فعالیت‏ها و تاسیسات اظهار شده از اظهارنشده تکرار کرده است، اما به صورت مصداقی و خرُد، از «پیشرفت رو به جلو» در همکاریهای جدید میان طرفین خبر داده و علاوه بر تائید کامل عملکرد ایران در زمینه توافقنامه ژنو، انجام همه اقدامات مقرر در فاز دوم همکاریهای ایران-آژانس را نیز اعلام نموده و برخی از مسائل گشوده شده قبلی نظیر بررسی بازفراروی در ایران را به صورت نهائی و قطعی مختومه کرده و امتیازی (در کنار سایر موارد) به ایران در قبال همکاریهای اخیر داده است.

عبارت کلان و بحث انگیز «عدم توان تائید نبود فعالیت‏ها و تاسیسات اظهارنشده»، مبنائی کلی برای ناخرسندی از خروجی‏های این قبیل گزارش‏ها بوده و هست. اما تحول در رویکرد آژانس از اظهار نگرانی‏های جدی در مورد مسائل فراپادمانی تحت عنوان «مسائل باقیمانده»، به تائید حسن عمل فنی ایران در برخی از مهمترین آنها، هرچند در نگاهی خُرد اما حکایت از باز شدن دریچه ای به سمت حل تدریجی و گام به گام معضلات ناشی از این بخش از معادله دارد و البته کارکرد و دامنه این دریچه، نه صرفاً متکی به اقدامات فنی یک نهاد متاثر از معادله قدرت، بلکه بسته به تعاون با سرشاخه‏ های این معادله خواهد بود.

ارزیابی‏های مثبت قطعی از پایبندی ایران به الزامات فراپادمانی از نوع توافقنامه ژنو (24 نوامبر 2013) و تائید اقدام ایران به انجام الزامات ناشی از فازهای قبلی همکاری در اجرای توافقنامه تهران (11 نوامبر 2013) نیز بر جنبه‏ های مثبت این نگاه خُرد افزوده است بدون اینکه چالشهای کلان فراروی وضعیت مطلوب و مورد انتظار ج.ا.ایران به صورت بنیادین گسست یافته باشد.

یکی از نقاط قوت گزارش آژانس که موجب ناخرسندی بازیگران ضدایرانی بوده و هست، اینست که آژانس کلیه فعالیت‏ها و تاسیسات هسته ‏ای مشمول پادمان و ترتیبات فرعی را مطابق رویه خود بررسی و ارزیابی نموده، «انحرافی مشاهده نکرده است». از این رو، این درک در افکار عمومی جهانی وجود دارد که فعالیت‏های مشمول پادمان، طبق تعهدات بین المللی بوده و ایران به تعهدات خود بر اساس الگوهای پادمان جامع عمل کرده است.

در مورد فعالیت‏های داوطلبانه ای که از توافقنامه تهران نشات گرفته اند، آژانس هنوز استنتاج فنی آژانس در این زمینه برای مختومه شدن مسائل مذکور بیان نشده و طبق روال و عملاً، به گزارش بعدی موکول گردیده است. اما نگاه کلی آژانس بر اینست که این اقدامات از جمله اطلاعات تکمیلی و محتوائی ایران در مورد چاشنی انفجار (بریج وایر)، «رضایت بخش» بوده اند و به همین دلیل، خود آژانس پیشنهاد دهنده ورود به فاز سوم همکاریها و برگزاری مذاکرات فتی مربوط به آن بوده است.

شایان ذکر است که آژانس در این گزارش با اعلام اینکه «در حال حاضر هیچ گونه مسائل باقیمانده ای در مورد اطلاعات ارائه شده از سوی ایران در رابطه با 6 اقدام توافقنامه 11 نوامبر 2013 وجود ندارد»، استنتاج نهائی خود را در مورد فاز اول همکاریها نیز اعلام کرده است.

نکته جالب توجه، رویکرد کلی آژانس در مورد حل و فصل اتهامات موسوم به ابعاد نظامی احتمالی است که به موجب آن، «آژانس بتواند یک ارزیابی نظام مند (سیستمی) از موضوعات باقیمانده مندرج در ضمیمه گزارش نوامبر 2011 مدیرکل به عمل آورد. این امر مستلزم بررسی و کسب ادراکی از هر موضوع در جای خود است (که چاشنی انفجار یکی از آنهاست) و سپس همه موضوعات را با یکدیگر در یک سیستم قرار داده و آن سیستم را به عنوان یک مجموعه و کل ارزیابی نماید».(بند 57 گزارش)

بنابراین، آژانس ضمن تاکید بر بررسی‏های مورد به مورد (به عنوان گام مقدماتی)، در پایان نسبت به همه موضوعات و درکی که از یک به یک آنها کسب کرده است، در مورد صحت و سقم مجموعه ادعاها و اتهامات، ارزیابی نهائی خود را اعلام خواهد کرد. آژانس در خصوص مدالیته 2007 میان ایران و آژانس، تنها به بررسی‏های یک به یک اکتفا نموده بود و کسب ادراکی کلی و ارزیابی نهائی در مورد مجموعه اتهامات و مسائل را بر پایه این ادراک، پیش بینی نکرده بود.

در کل، ارزیابی‏های مثبت این گزارش بیشتر و جدی تر از چهار گزارش‏های پیشین آژانس است اما در کنار مسائل پادمانی که با اهتمام فنی قابل پیگیری است، ورود محتوائی موفق به مسائلی که غرب و آژانس به عنوان ابعاد نظامی احتمالی مطرح کرده­اند، به هماهنگی و تعامل حداکثری مجموعه نهادهای مرتبط بستگی تام دارد و در این زمینه، تجمیع دیدگاهها و داده‏های چندسویه به ویژه در ابعاد فنی، سیاسی و حقوقی از اهمیت حیاتی برخوردار است.