جوان آنلاین: دولتها وقتی میخواهند رشد سریع بورس را کنترل کنند، اغلب به ابزارهای کنترل و محدودکننده ساختاری بازار متوسل میشوند و این یک الگوی تاریخی است. قرار دادن حجم مبنا یکی از این ابزارها بود که از تابستان سال ۱۳۸۲ و بعد از رشد پرشتاب بورس از سوی سیاستگذار وقت در دستور کار قرار گرفت و با اجرای آن، نگرانی دولت بابت رشد عجیب بورس به نوعی کم شد؛ اتفاقی که در سال ۱۳۹۸ و در زمان رشد پرشتاب بورس بار دیگر به اشکال مختلف اجرا شد. حالا ۲۲ سال بعد از باز شدن پای حجم مبنا به بازار سرمایه کشور، سازمان بورس تصمیم گرفته است از ابتدای دیماه ۱۴۰۴ حجم مبنا را حذف کند. این تغییر به معنای این است که حجم مبنای معاملات نمادها در بورس تهران و فرابورس برابر با یک سهم خواهد بود و مقررات گره معاملاتی نیز از بین خواهد رفت. هدف از این اقدام، افزایش نقدشوندگی، کاهش صفهای خرید و فروش و تسهیل فرایند کشف قیمت سهام است.
حجم مبنا در گذشته بهعنوان ابزاری برای جلوگیری از نوسانهای شدید قیمت و دستکاری مصنوعی در قیمتها طراحی شده بود، اما در عمل باعث کاهش نقدشوندگی، قفل شدن نمادها و صفهای طولانی میشد. علی رحمانی، مدیرعامل وقت شرکت بورس خرداد ۱۳۸۶ (سه سال بعد از اجرای حجم مبنا) در گفتوگویی از برنامه بورس برای اصلاح حجم مبنا و صفهای خرید و فروش خبر داد و پس از آن نیز بسیاری از مدیران و تصمیمگیران نسبت به حجم مبنا انتقاداتی وارد کرده بودند، با این حال بعد از حدود نزدیک به دو دهه انتقاد و نارضایتی، اجرای این قانون تداوم یافت و هم اکنون تصمیم به حذف آن گرفته شده است.
کارشناسان تأکید دارند که این تصمیم به افزایش تحرک بازار کمک خواهد کرد، ولی برای موفقیت آن نیاز به تقویت نظارت هوشمند و شفافیت اطلاعات و بهبود شرایط اقتصادی است.
حذف حجم مبنا بهویژه در سهام کوچک تأثیر مثبتی خواهد داشت و فرایند کشف قیمت را سریعتر و شفافتر میکند، همچنین برخی کارشناسان تأکید دارند که در کنار این تغییر، لازم است فرهنگ سرمایهگذاری و ابزارهای نظارتی تقویت شوند تا از آسیبهایی مانند دستکاری قیمت جلوگیری شود.
قیمتها سریعتر و منصفانهتر کشف میشوند
کامل ابراهیمیان، کارشناس بازار سرمایه گفت: بازارهایی مانند طلا، مسکن، سپردههای بانکی و سایر حوزههای سرمایهگذاری، برخلاف بازار سهام، فاقد محدودیتهایی مانند دامنه نوسان و حجم مبنا هستند و قیمتها در آنها بر اساس توافق خریدار و فروشنده شکل میگیرد.
وی خاطرنشان کرد: در سالهای گذشته، بهدلیل ورود شوکها و مداخلات بیرونی به بازار سرمایه، سیاستگذاران برای کنترل هیجانات سهامداران از دو ابزار «حجم مبنا» و «دامنه نوسان» استفاده کردند؛ ابزارهایی که در مقاطع خاص کارکرد کنترلی داشتهاند، اما در شرایط فعلی میتوانند مانعی برای توسعه و بزرگشدن بازار باشند.
به گفته ابراهیمیان، سرمایهگذاران ترجیح میدهند در بازاری فعالیت کنند که قیمتها بتواند متناسب با تغییرات بنیادین شرکتها و متغیرهای اقتصادی، بدون محدودیت و با سرعت مناسب تعدیل شود. محدودیتهایی مانند حجم مبنا، موجب تأخیر در فرایند کشف قیمت شده و در نهایت میتواند باعث عقبماندن سرمایهگذاران از کسب بازده واقعی شود. این کارشناس بازار سرمایه تصریح کرد: حذف حجم مبنا به بازار کمک میکند تغییرات قیمتی لازم، سریعتر و دقیقتر اتفاق بیفتد و سرمایهگذاران بتوانند بر اساس تحلیل و اطلاعات، تصمیمات خرید و فروش خود را اتخاذ کنند. این موضوع به شفافیت بیشتر و قیمتگذاری منصفانهتر در بازار منجر خواهد شد.
وی در گفتوگو با پایگاه خبری بازار سرمایه بیان کرد: همانطور که حذف حجم مبنا میتواند به افزایش کارایی بازار کمک کند، امیدواریم در آینده زمینه بررسی و اصلاح دامنه نوسان نیز فراهم شود تا بازار سرمایه بیش از پیش به استانداردهای کارآمد جهانی نزدیک شود.
آزمونی برای بلوغ بازار سرمایه
نرگس توانایی، کارشناس بازار سرمایه نیز در این باره گفت: حجم مبنا در زمان طراحی، با هدف کاهش نوسانات و جلوگیری از تحرکات هیجانی در قیمت سهام به کار گرفته شد، اما در عمل این ابزار یکی از عوامل اصلی کاهش نقدشوندگی و عامل اختلال در کشف قیمت شد. الزام به انجام حداقلی از معاملات برای تأیید تغییر قیمت، صفنشینی را تشدید کرد و باعث شد قیمتها با تأخیر و گاه بهصورت مصنوعی تعدیل شوند. نتیجه، بازاری بود که در آن تحرک معاملات کاهش یافت و واکنش قیمتها به اطلاعات جدید کند و ناکارآمد شد.
وی با بیان اینکه بازار سرمایه مدتها با ابزارهای کنترلی مدیریت شده و اکنون در برابر یک آزمون جدی قرار گرفته است، گفت: حذف حجم مبنا پس از سالها حضور پررنگ در معاملات بورس ایران، صرفاً یک تغییر فنی نیست و نشانه تغییر نگاه سیاستگذار به شیوه اداره بازار سرمایه و معیاری برای سنجش میزان بلوغ سرمایهگذاران بورسی است.
این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: با حذف حجم مبنا، فرایند کشف قیمت آزادتر میشود و قیمت پایانی سهام با تأخیر کمتر و هماهنگتر با جریان واقعی عرضه و تقاضا تنظیم میشود. این موضوع به ویژه در کاهش صفهای خرید و فروش و افزایش گردش معاملات اهمیت دارد. از منظر شاخص کل نیز حذف این محدودیت باعث میشود تغییرات شاخص منعکسکنندهتر و نزدیکتر به واقعیت بازار باشد، هرچند در کوتاهمدت میتوان انتظار نوسانات بیشتری را داشت. وی افزود: در نگاه من، پیام اصلی این تصمیم، عبور تدریجی از سیاستهای کنترلی به سمت پذیرش سازوکار بازار است. افزایش نقدشوندگی، واقعیتر شدن قیمتها و بهبود امکان ورود و خروج سرمایه از جمله مزایایی است که میتواند در میانمدت به بازگشت اعتماد سرمایهگذاران کمک کند. بازار سرمایه بدون پذیرش ریسک و نوسان، اصولاً کارا نخواهد بود و حذف حجم مبنا گامی در جهت پذیرش همین واقعیت است.
توانایی در خصوص چالشهای حذف حجم مبنا نیز گفت: مهمترین نگرانی، افزایش نوسانات در سهام کوچک و مستعد سفتهبازی است؛ جایی که معاملات محدود میتواند قیمت را بهسرعت دستخوش تغییر کند. در چنین شرایطی، نقش نظارت مؤثر، شفافیت اطلاعاتی و ارتقای سواد مالی سرمایهگذاران بیش از گذشته اهمیت پیدا میکند. اکنون مسئولیت مدیریت ریسک بیش از هر زمان دیگری بر عهده فعالان بازار قرار دارد.
در مجموع، حذف حجم مبنا را میتوان اصلاحی دیرهنگام، اما ضروری دانست. اگرچه این تصمیم ممکن است در کوتاهمدت هزینههایی برای بازار به همراه داشته باشد، اما در بلندمدت میتواند به افزایش کارایی، شفافیت و عمق بازار سرمایه ایران منجر شود. موفقیت این اصلاح، نه صرفاً در حذف یک ابزار قدیمی، بلکه در توان بازار برای عبور از این آزمون رقم میخورد.
