با ورود به دوران تسلیحات و جنگ‌های مدرن و همچنین اهمیت تجارت دریایی، عرصه آب‌ها مهم و راهبردی تلقی می‌شود. تردیدی نیست که سهم جنگ‌های دریایی در جنگ‌های آینده رو به رشد و سرنوشت ساز خواهد بود و متعاقب آن، موقعیت نیرو‌های دریایی نیز به‌طور فزاینده‌ای برجسته خواهد شد.
بر همین اساس، مجاورت با آب‌های آزاد در عین دارا بودن مزیت‌های راهبردی، نیاز به مکانیسم‌های دفاعی و حفاظتی دارد.
ایران به عنوان کشوری با موقعیت ویژه جغرافیایی و دسترسی به خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند، همواره درتدارک به روزرسانی و مدرن ساختن توان دریایی خود برای تحقق اهداف بازدارندگی و دفاعی بوده است. دو بازوی نیروی دریایی ارتش و نیروی دریایی سپاه پاسداران با مسئولیت‌ها و مأموریت‌های متفاوت، اهداف ژئوپلیتیکی، امنیتی و دفاعی را تحقق می‌بخشند. نیروی دریایی سپاه با ساخت کشتی‌های تندرو کوچک و موشک‌های نقطه زن، توان رزمی یگان‌های خود را برای جنگ‌های نامتقارن ارتقا بخشیده و در تحکیم سیادت دریایی کشور در منطقه نقش آفرینی می‌کنند. نقش نیروی دریایی ارتش در خارج از خلیج‌فارس، عملیات‌های دریایی وسیع در آب‌های دوردست و عمق اقیانوس‌ها و کمک به توسعه مأموریت راهبردی قدرت نرم ایران است.
یکی از اهداف دشمنان جمهوری اسلامی در آب‌های پیرامون، اختلال در تجارت دریایی و مسدود‌سازی مکانیسم‌های دور زدن تحریم‌ها و فروش فرآورده‌های نفتی و کالا‌های ایرانی است. از آنجا که به اعتراف بسیاری از سیاستمداران امریکایی، سیاست فشارحداکثری و تحریم به عنوان کلیدی‌ترین ابزار فشار بر ایران، ناکارآمد و کم اثر بوده است، امریکا و رژیم صهیونیستی تلاش دارند با ناامن ساختن مسیر تردد کشتی‌ها، سیاست تحریم را موفق جلوه دهند. از طرف دیگر، با این بهانه نوعی از نبرد‌های سایه را در دریا علیه منافع حیاتی ایران پیاده‌سازی کرده و توان رزمی ایران در دریا را محک بزنند. در مقابل، سال‌هاست که نیرو‌های دریایی با حفاظت از منافع ایران در دریا‌ها و همچنین رهگیری، توقیف کشتی‌ها و شناور‌های متخاصم در آب‌ها به ویژه خلیج فارس، نشان داده‌اند که از قدرت موازنه قوا و اراده عمل سریع و قاطع برخوردارند. بر همین اساس بود که فرمانده کل ارتش، استراتژی دفاعی ایران را بر مبنای دفاع فعال و بازدارندگی هوشمند توصیف می‌کند که نشان دهنده آمادگی لازم برای هرگونه پاسخ قاطع و درهم شکننده در هر نقطه‌ای است که منافع ملی کشور ایجاب کند. این اقدامات بازدارنده و تهاجمی، با ارسال پیام روشنی از آمادگی، توانمندی، بر طرح‌ریزی جنگی دشمنان تأثیرگذار خواهد بود و هرگونه ترتیبات نظامی آنها علیه کشتی‌های ایران در آب‌ها و منافع کشور را خنثی خواهد کرد. این موضوع پس از جنگ شدت بیشتری یافته و امریکا با اعزام ناو‌های پیشرفته به آب‌های منطقه، تلاش می‌کند تا نمایشی از قدرت خود را در جهان به تصویر بکشد. در مقابل، ناوگان دریایی ایران نیز اقدامات مؤثری در پاسخ به فعالیت‌های امریکا در منطقه انجام داده است.
ایران پس از رهگیری و توقیف قانونی نفتکش «تالارا» با پرچم جزایر مارشال در تنگه هرمز، اقتدار خود را به گونه‌ای به نمایش گذاشت که امریکا به آن واکنش نشان داد و این اقدام را «تهدیدی برای امنیت دریایی» خواند. همچنین، یک مقام امریکایی که نخواست نامش فاش شود طی یک مصاحبه‌ای گفت: «این حادثه شگفت‌آور است زیرا ایران، که پیش‌تر شناور‌ها را در خلیج فارس متوقف می‌کرد، در ماه‌های اخیر چنین عملیاتی انجام نداده بود». همزمان ایران، رزمایش‌های متعددی را در آب‌های کشور و همچنین آب‌های جهان با مشارکت کشور‌های مختلف برگزار کرد. بعد از نخستین رزمایش بزرگ پس از جنگ، در مرداد ماه ایران رزمایش مشترک با روسیه و چین در دریای عمان و اقیانوس هند برگزار کرد. حضور ایران در این رزمایش ها، بیانگر بازیگری فعالانه ایران در معادلات امنیتی جهان و شراکت آن در تعاملات راهبردی و ایجاد موازنه قدرت در اقیانوس‌ها در مقابل جبهه‌های متخاصم ترجیحا غربی است.
در این میان، ایران پس از جنگ، روند ارتقای فناوری و ساخت تسلیحات پیشرفته را با توجه به مخاطرات موجود، شتاب داده است. همان‌طور که فرمانده کل ارتش گفت، ساخت شناور‌های پیشرفته، توسعه زیر ساخت‌های دریایی و افزایش توانایی عملیات در آب‌های آزاد از برنامه‌های محوری ارتش جمهوری اسلامی ایران در دریا است. این موضوع نگرانی‌های جدی را در محافل سیاسی غربی برانگیخته است. تحلیل‌گران غربی معتقدند، ایران بسیاری از جزئیات توسعه دفاعی و بازدارندگی خود را پنهان می‌کند و برخی از قابلیت‌های خود را نمایش می‌دهد و همزمان نیز در حال انجام ارتقای بسیاری از قابلیت‌های جنگ نامتقارن خود، به ویژه در توانایی برای تأثیرگذاری بر بازیگران خارجی، است. محققان مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی نیز هشدار می‌دهند ایران از طریق تمرکز بر جنگ نامتقارن (به ویژه در حوزه دریایی و موشکی) بر ضعف‌هایش در نیرو‌های متعارف غلبه کرده و موازنه نظامی منطقه را به نفع خود تغییر داده است. گسترش دامنه عملیات دریایی ایران به دریای سرخ و فراتر از آن و توسعه و استقرار سامانه‌های پیشرفته موشکی (از جمله موشک‌های کروز ضدکشتی) و پهپادی که می‌توانند اهداف دریایی را در تمام مناطق تهدید کنند، از نمونه‌های آن است.
