جوان آنلاین: آذر و دی در تقویم کلانشهر‌های کشور، معنایی فراتر از آغاز زمستان دارند. این دو ماه، فصل انباشته‌شدن مشکلاتی هستند که سال‌هاست تکرار می‌شوند، اما هر بار سنگین‌تر ظاهر می‌شوند؛ آلودگی هوای ماندگار که شاخص‌های آن، هفته‌ها در مرز هشدار می‌ایستد و خشکسالی مزمن که حتی در سردترین روز‌های سال هم پنهان نمی‌ماند. این وضعیت نه‌تنها سلامت شهروندان، بلکه ریتم زندگی و آموزش را نیز به هم می‌ریزد. کلاس‌ها نیمه‌کاره برگزار می‌شوند و دانش‌آموزان با سرفه و سردرد درس می‌خوانند.
دیگر آن روال معمول و همیشگی، پاسخگوی شرایط امروز نیست. هر بار که موج تازه‌ای از آلودگی از راه می‌رسد، این واقعیت را به رخ می‌کشد که تقویم آموزشی کنونی برای شهری طراحی شده که وجود خارجی ندارد، شهری با زمستان‌های پرباران، هوای پاک و شرایط پایدار؛ شهری که با کلانشهر‌های امروز، فاصله بسیار زیادی دارند.
آذر و دی عملاً به فصلی برای معلق ماندن آموزش تبدیل شده‌اند، دوره‌ای که نه تعطیلی‌اش برنامه‌ریزی شده و نه آموزش در آن کیفیت لازم را دارد. معلمان می‌گویند درس خواندن در روز‌های آلوده بیشتر ثبت حضور دانش‌آموزان است تا یادگیری. والدین هر صبح با تردید تصمیم می‌گیرند کودکشان را راهی مدرسه کنند یا در خانه نگه دارند و مسئولان هم، میان سلامت عمومی و حفظ برنامه درسی، ناچارند هر چند روز یک بار تصمیم‌های کوتاه‌مدت بگیرند! این چرخه فرسایشی، سؤالی را در میان افکار عمومی ایجاد کرده‌است، اینکه وقتی می‌توان پیش‌بینی کرد که بحران در کدامین روز‌ها و کدام ماه شدت بیشتری دارد، چرا تدبیری اساسی برایش اندیشیده نمی‌شود؟ چرا اجازه می‌دهیم هر سال به بحران برسیم و ناگهان بی‌برنامه، آموزش را مختل می‌کنیم؟
شاید انتقال بخشی از تعطیلات تابستانی به روز‌های اوج آلودگی هوا بتواند وضعیت را بهتر کند؛ یعنی به جای آنکه مدارس در گرم‌ترین و کم‌فشارترین روز‌های سال، سه ماه کامل تعطیل باشند، دو هفته از این تعطیلی به زمانی منتقل شود که شهر واقعاً به آن نیاز دارد، زمانی که نفس کشیدن دشوار است و کلاس‌های درس به محیطی پرخطر برای سلامت کودکان و نوجوانان تبدیل می‌شوند.
آلودگی ماندگار
گزارش‌های هواشناسی نشان می‌دهد که موج آلودگی هوا امسال زودتر و شدیدتر از سال‌های گذشته آغاز شده‌است. صادق ضیاییان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا، با تشریح چشم‌انداز جوی کشور اعلام کرده که تا اواخر هفته آینده اغلب نقاط ایران با جوی پایدار و آسمانی صاف روبه‌رو هستند، شرایطی که برخلاف ظاهر آرامش‌بخش آن، در شهر‌های بزرگ به‌معنای بالا رفتن غلظت آلاینده‌هاست. او هشدار داد که اگر منابع آلاینده مهار نشوند، شاخص آلودگی در شهر‌های صنعتی و پرتردد می‌تواند به آستانه خطرناک برسد.
تهران نیز در همین مسیر قرار دارد. به‌گفته ضیاییان، آسمان پایتخت طی امروز و فردا «صاف همراه با غبار محلی» پیش‌بینی شده و کیفیت هوا در هر دو روز ناسالم خواهد بود، وضعیتی که نشانه‌هایش از صبح امروز با گستره‌ای از غبار ریزدانه در سطح شهر قابل‌مشاهده است.
اما پایتخت، تنها شهر در وضعیت هشدار نیست. تبریز روز گذشته با شاخص ۱۵۸ وارد محدوده قرمز و کیفیت هوای آن برای همه گروه‌ها ناسالم اعلام شد. در استان سمنان نیز تحلیل نقشه‌های هواشناسی از «کاهش محسوس کیفیت هوا در گستره وسیعی از استان» خبر می‌داد، وضعیتی که در نواحی صنعتی شدت بیشتری پیدا کرد. همچنین اصفهان صبح دیروز در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشت و با تشدید غلظت آلاینده‌ها، تبریز حتی روز جمعه نیز در محدوده قرمز باقی ماند. مشهد نیز با شاخص ۱۴۰ در وضعیت نارنجی قرار گرفت و هوا برای گروه‌های حساس ناسالم اعلام شد.
این گستره آلودگی در اولین روز پاییز، پیام روشنی دارد، اینکه آلودگی دیگر حادثه‌ای مقطعی نیست، بلکه فصل ثابت زندگی در کلانشهر‌ها شده‌است؛ شهری که هر سال در همین روز‌ها نفسش تنگ می‌شود، طبیعتاً نمی‌تواند با تصمیم‌های لحظه‌ای و تعطیلی‌های ناگهانی اداره شود، بنابراین وقتی این بحران پیش‌بینی‌پذیر است، نباید با آن مثل یک اتفاق غافلگیرکننده برخورد کنیم.
تعطیلی آخرین راه است
در میان بحث‌ها درباره آلودگی هوا، بار دیگر، موضوع تغییر تقویم آموزشی و انتقال بخشی از تعطیلات تابستانی مدارس به زمستان، مطرح شده‌است. علی فرهادی، سخنگوی وزارت آموزش و پرورش که بر ضرورت حفظ پیوستگی آموزش تأکید دارد، در این رابطه می‌گوید: «سیاست و تلاش اصلی آموزش‌وپرورش این است که فرآیند آموزش دانش‌آموزان دچار وقفه نشود و تعطیلی مدارس به حداقل ممکن برسد.»
فرهادی با اشاره به اینکه هر تعطیلی حتی اگر ناگزیر باشد آثار خود را بر نظم آموزشی برجای می‌گذارد، اظهار می‌دارد: «هر زمان که زمان آموزش از دست برود، نظم و پیوستگی برنامه‌های درسی در مقاطع مختلف به هم می‌ریزد و این مسئله بر کیفیت یادگیری دانش‌آموزان تأثیر منفی می‌گذارد.»
به گفته او، تصمیم‌گیری درباره تعطیلی مدارس به‌سبب آلودگی هوا یا شرایط جوی، بر عهده استانداران و ستاد‌های استانی است و وزارتخانه «تابع تصمیمات ملی و استانی» خواهد بود.
با این حال، فرهادی معتقد است: «تعطیلی مدارس باید آخرین گزینه باشد و تا حد امکان از روش‌های جایگزین برای حفظ روند آموزشی استفاده شود.»
سخنگوی وزارتخانه به تجربه سال‌های گذشته نیز اشاره می‌کند: «سیاست آموزش‌وپرورش در تمام شرایط از جمله آلودگی هوا، برودت شدید و حتی ناترازی انرژی، بر استمرار آموزش حضوری و جلوگیری از تعطیلی مکرر مدارس بوده‌است.»
او نقش آموزش حضوری، به‌ویژه در مقطع ابتدایی را بی‌بدیل می‌داند: «هیچ شکل آموزشی نمی‌تواند جای تعامل مستقیم دانش‌آموز و معلم را بگیرد.»
همچنین فرهادی در پاسخ به پرسشی درباره امکان جابه‌جایی تعطیلات تابستانی و اختصاص دو هفته تعطیلی به نیمه دوم آذر می‌گوید: «این‌طور مسائل تصمیمات کلی کشوری است، ولی اگر اتفاق بیفتد، با شرط اضافه کردن زمان آموزش، یعنی اضافه شدن ۱۴ روز آموزش در تابستان، تابع هستیم.»
این اظهارات نشان می‌دهد که وزارت آموزش‌وپرورش مخالفت مطلقی با طرح تعطیلات زمستانی ندارد، اما بر حفظ تعداد ساعات آموزشی و رعایت چارچوب‌های تقویم رسمی همواره تأکید می‌کند.
فرصتی برای مدارس و الگویی برای ادارات
حامیان طرح تعطیلات زمستانی مدارس یک نکته اساسی را یادآوری می‌کنند، اینکه اگر بنا به تعطیلی در پاییز و زمستان باشد، باید زمان از دست‌رفته در دوره‌ای دیگر جبران شود. به همین دلیل، پیشنهاد وزارت آموزش و پرورش برای انتقال دو هفته تعطیلی به نیمه دوم آذر یا دی همراه با افزودن همان ۱۴ روز به تابستان، نه به معنی کوتاه‌شدن سال تحصیلی است و نه کاهش کیفیت آموزش، بلکه یک مدل بازچینش واقع‌بینانه است که سلامت دانش‌آموزان را در روز‌های آلوده حفظ و پیوستگی آموزشی را تضمین می‌کند.
مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در پیش‌نویس خود بر انعطاف در تقویم آموزشی تأکید کرده‌است. این مدل، اختیار برنامه‌ریزی تقویم را به شورا‌های آموزش‌وپرورش استانی می‌دهد تا تعطیلات پیش‌بینی‌نشده، از جمله تعطیلی به خاطر آلودگی یا شرایط جوی سخت را مدیریت کنند. هدف، جبران زمان‌های از دست‌رفته بدون ایجاد تعطیلی طولانی‌مدت و حفظ چارچوب ملی آموزش است.
جالب اینجاست که این الگو، فراتر از مدارس، می‌تواند برای ادارات نیز الهام‌بخش باشد. همان‌طور که بحران آلودگی هوا یا شرایط جوی تکرارپذیر است، می‌توان ساعات کاری را در روز‌های بحرانی کاهش داد و با افزودن ساعات کار در ماه‌های بعدی، فشار بر کارکنان و خدمات عمومی را کاهش داد، بدون اینکه عملکرد کل سیستم مختل شود.
پرواضح است که جابه‌جایی زمانی تعطیلات می‌تواند نقطه شروعی برای بازطراحی واقع‌بینانه تقویم مدارس و ادارات باشد، تقویمی که با شرایط اقلیمی امروز کشور همخوانی دارد و بحران‌های پیش‌بینی‌پذیر را دیگر بهانه‌ای برای تعطیلی‌های ناگهانی و سردرگم‌کننده تبدیل نخواهد کرد.
