چهارم آبان، سالروز پیام تاریخی امام خمینی (ره) علیه لایحه ننگین کاپیتولاسیون در سال ۱۳۴۳ است. کاپیتولاسیون در معنا به پیمان‌هایی که حقوق قضاوت کنسولی و حقوق برون‌مرزی را به کشور دیگری در قلمرو حاکمیت ملی کشور میزبان اعطا می‌کند، اطلاق می‌شود، در نتیجه چنانچه شهروند کشوری در سرزمین دیگری جرمی مرتکب می‌شد، کشور میزبان اجازه بازداشت یا کیفر او را نداشت و باید فرد را به کشور اصلی‌اش مسترد می‌کرد تا بر پایه قوانین همان کشور دادگاهی و مجازات شود. این قانون ذلت‌بار، موجب برتری شهروندان خارجی شده بود و آنها هم در مصونیت قانونی کامل، مجوز هر اقدامی در داخل کشور را دارا بودند. در واقع، مفهوم کاپیتولاسیون به معنای سازش، تسلیم و نماد تبدیل کشور به مستعمره مطیع بود.
در ایران، به گفته برخی اسناد، از دوران قاجار کاپیتولاسیون به اشکال و شیوه‌های مختلف اجرا می‌شد که عهدنامه ترکمنچای سرآغاز آن بود. بعد از آن، در سال ۱۳۲۱ اولین دسته از نیرو‌های نظامی امریکا تحت عنوان «میسیون نظامی»، همزمان با دوره نخست وزیری قوام‌السلطنه با مصونیت‌های قضایی وارد ایران شدند، اما نقطه اوج این امتیازدهی‌ها، به دوران نخست وزیری حسنعلی منصور و اسدالله علم بازمی‌گردد. در همین دوران بود که لایحه کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی مطرح شد. این لایحه پس از برگزاری رفراندوم انقلاب سفید و تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی هر دو با انتقادات فراوانی از سوی محافل مذهبی در مجلس تصویب شد. در پی تصویب این لایحه، امام خمینی (ره) چهارم آبان۱۳۴۳ اقدام رژیم را به شدت مورد انتقاد قرار داد. ایشان طی سخنانی که در حضور جمع کثیری از روحانیون و مردم قم ایراد کرد، گفت: «.. عزت ما پایکوب شد، عظمت ایران از بین رفت، عظمت ارتش ایران را پایکوب کردند. قانونی را به مجلس بردند که در آن ما را ملحق کردند به پیمان وین... که تمام مستشاران نظامی امریکا با خانواده‌های‌شان، با کارمند‌های فنی‌شان، با کارمندان اداری‌شان، با خدمه‌شان... از هر جنایتی که در ایران بکنند، مصون هستند. آقا من اعلام خطر می‌کنم،ای ارتش ایران، من اعلام خطر می‌کنم،ای سیاسیون ایران، من اعلام خطر می‌کنم... والله گناهکار است کسی که فریاد نکند.ای سران اسلام به داد اسلام برسید.ای علمای نجف به داد اسلام برسید.ای علمای قم به داد اسلام برسید...».
امام خمینی (ره) از کاپیتولاسیون به عنوان «سند بردگی ملت ایران» یاد و تأکید کردند: «دنیا بداند که هر گرفتاری‌ای که ملت ایران و ملل مسلمین دارند از اجانب است، از امریکاست. ملل اسلام از اجانب عموماً و از امریکا خصوصاً متنفر است.» پس از سخنرانی کوبنده و محکم امام خمینی (ره) مبارزه با قانون ناعادلانه کاپیتولاسیون، در کانون مبارزه و مجاهدت‌های انقلابیون قرار گرفت و در نهایت، در تاریخ ۲۳اردیبهشت‌ماه ۱۳۵۸ به اتکای مصوبه شورای انقلاب، رسماً و برای ابد باطل شد.
مبارزه با کاپیتولاسیون در ادبیات حماسی و مبارزات مردم ایران، به یکی از نماد‌های استکبارستیزی و جهاد برای عزت کشور و دین مبدل شد و در دوره کنونی هم این قرارداد، به عنوان استعاره برای نشان دادن اوج ذلت و نکبت یک قرارداد بین‌المللی استفاده می‌شود.
در اصل مبارزه با کاپیتولاسیون، مبارزه برای احیای عزت و سربلندی ایران و رها کردن آن از تحقیر و تصاحب مستکبران، دیکتاتوری و خیانت پهلوی بود. شاه ایران با وجود همه ادعاهایش در مورد ایران‌دوستی، با دریافت چند دلار وام از امریکا، استقلال و عزت ایران را فروخت و به هزاران مستشار امریکایی اجازه آزادی عمل داد تا هر جنایتی را علیه مردم مرتکب شوند و از محاکمه معاف باشند. در عوض، از هر جنایت و سرکوبی علیه منتقدان و مبارزان به این قانون حقارت‌بار دریغ نکرد، به طوری که امام خمینی (ره) را یک هفته پس از سخنرانی علیه کاپیتولاسیون بازداشت و به ترکیه تبعید کرد. گرچه در دنیای امروز، کاپیتولاسیون به این نام استفاده نمی‌شود، اما روند‌ها و اتفاقات موجود در جهان، حکایت از وجود آن به نوع و شیوه‌ای دیگر دارد. در واقع، آنچه جاری است، کاپیتولاسیون مدرن‌شده با رنگ و لعاب مدافع ارزش‌های بشری است. در همین راستا می‌توان به نظام تدوین‌شده استکبار بر دنیا اشاره کرد. آنها با شعار و در قالب نهاد‌های بین‌المللی با تخریب استقلال ملت‌های دیگر به دنبال تحمیل مناسبات ظالمانه خود به جهان هستند.
آنچه در غزه می‌گذرد، نماد رسوایی شعار‌های توخالی، مصنوعی و همچنین عدم‌کارکرد حجم زیادی از تشکیلات بین‌المللی، چون شورای امنیت و سازمان‌های حقوق بشری مستقل یا زیرمجموعه سازمان ملل است. این سازمان‌ها نه تنها تاکنون اقدام مؤثری در برابر تجاوز اخیر رژیم‌صهیونیستی به غزه انجام نداده‌اند بلکه از سوی دیگر، با سکوت و عدم‌فشار لازم و مؤثر به این رژیم، جنایت‌هایش را تأیید کرده‌اند. تاکنون رژیم‌صهیونیستی بیش از ٤٠٠قطعنامه و بیانیه صادرشده از طرف شورای امنیت سازمان ملل و نهاد‌های بین‌المللی را نقض کرده، اما در برابر عدم‌پایبندی خود حتی محکوم هم نشده است.
موارد دیگر کاپیتولاسیون مدرن‌شده، پیمان‌های صوری نامتوازنی است که بین کشور‌های ابرقدرت و سایر کشور‌های دیگر وجود دارد و به طور مداخله‌جویانه در امور کشورها، روی منافع قدرت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری کرده است. توافق‌نامه امنیتی امریکا با عراق در سال ۲۰۰۸ نمونه‌ای از این قرارداد‌های ننگین است. پس از اشغال عراق از سوی ایالات‌متحده در سال۲۰۰۳، امریکا با دولت عراق توافقی امضا کرد که به نیرو‌های امریکایی مصونیت قضایی می‌داد و دولت عراق نمی‌توانست بدون موافقت امریکا آنان را محاکمه کند، همچنین در بسیاری از قرارداد‌های سرمایه‌گذاری و استخراج منابع در کشور‌های آفریقایی که از سوی دولت‌ها و شرکت‌های غربی منعقد می‌شوند، اتباع و شرکت‌های خارجی از نظارت و پیگرد قانونی دولت‌های میزبان مستثنی هستند و در عمل، منابع کشور‌های آفریقایی را غارت می‌کنند.
