جوان آنلاین: در دنیای پرتلاطم ژئوپلتیک امروز روابط هند و ایالات متحده امریکا به عنوان یکی از محور‌های کلیدی سیاست خارجی واشینگتن در منطقه هند- اقیانوس آرام شناخته می‌شود. این روابط که از دهه ۲۰۰۰ میلادی با توافق هسته‌ای ۲۰۰۸ شتاب گرفت، بر پایه منافع مشترک مانند مقابله با نفوذ چین، تقویت تجارت دوجانبه (که در ۲۰۲۴ به بیش از ۱۹۰ میلیارد دلار رسید) و همکاری‌های دفاعی بنا شده بود. با این حال، از اوایل ۲۰۲۵، با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، این روابط وارد مرحله‌ای از تنش‌های بی‌سابقه شده است. تعرفه‌های تجاری سنگین (تا ۵۰ درصد بر صادرات هند)، اتهامات دوجانبه بر سر روابط هند با روسیه و نگرانی‌های استراتژیک در مورد نزدیکی دهلی به پکن، نه تنها اعتماد متقابل را خدشه‌دار کرده، بلکه هند را وادار به تقویت روابط خود با مسکو و پکن کرده است.
از همگرایی تا تنش‌های نوظهور
روابط هند و امریکا سابقه‌ای پیچیده دارد. در دوران جنگ سرد، هند به عنوان رهبر جنبش عدم تعهد با واشینگتن بر سر مسائل ویتنام و حمایت از پاکستان درگیر بود، اما پس از آزمایش‌های هسته‌ای ۱۹۹۸ هند، روابط رو به بهبود گذشت. دولت بوش با توافق هسته‌ای ۲۰۰۸ با هند روابط جدیدی را با این کشور آغاز کرد و این امر به همکاری‌های دفاعی مانند فروش جت‌های F۱۶ و توافق لجستیکی در ۲۰۱۶ منجر شد. در دوره اول ترامپ (۲۰۱۷- ۲۰۲۱)، تعرفه‌های اولیه بر فولاد هند (۲۵ درصد) تنش ایجاد کرد، اما مودی و ترامپ با مذاکرات دیپلماتیک آن را تعدیل کردند.
با روی کار آمدن بایدن (۲۰۲۱- ۲۰۲۵)، روابط دو کشور در قالب کواد (گفت‌وگوی استراتژیک امنیتی بین ایالات متحده، هند، ژاپن و استرالیا) به اوج خود رسید. تجارت دوجانبه از حدود ۱۲۰ میلیارد دلار در ۲۰۲۰ به ۱۹۰ میلیارد در ۲۰۲۴ جهش یافت. با این حال، ریشه‌های تنش از میان نرفت. هند به عنوان سومین واردکننده بزرگ نفت جهان، از سال ۲۰۲۲ با خرید نفت ارزان روسی (پس از تحریم‌های غرب علیه مسکو)، ۱۷ میلیارد دلار صرفه‌جویی کرد. این امر امریکا را وادار به فشار علیه هند به عنوان متهم «حمایت از جنگ اوکراین» کرد. ترامپ با شعار «اول امریکا» این تعادل را مجدداً به چالش کشید. در ژوئیه ۲۰۲۵، تعرفه‌های ۵۰درصدی بر کالا‌های هندی (فولاد، دارو، فناوری) اعمال شد که ترامپ آن را «مجازات برای دوستی با روسیه و چین» خواند. این اقدام نه تنها نزدیک به ۱۰میلیارد دلار از صادرات هند را تهدید، بلکه پیمان امنیتی کواد را تضعیف کرد.
چالش‌های روابط هند - امریکا در ۲۰۲۵ چندلایه است: اقتصادی، امنیتی و ایدئولوژیک. تعرفه‌های ترامپ که از ۲۷ اوت ۲۰۲۵ اجرایی شد، مستقیماً به خرید نفت روسی هند (۳۸ درصد واردات نفت در ۲۰۲۵) نسبت داده می‌شود. ترامپ در مصاحبه‌ای با ABC News، مودی را متهم به «کمک به پوتین برای جنگ» کرد، در حالی که خود امریکا ۳/۵ میلیارد دلار تجارت با روسیه (کود و اورانیوم) دارد. این «دوگانگی رفتاری» را وزیر خارجه هند به عنوان «دورویی و نفاق غربی» نقد کرد.
از نظر اقتصادی، تعرفه‌های تجاری امریکا تأثیر نامطلوبی بر هند گذاشته است. در سال ۲۰۲۴، هند ۸۵ میلیارد دلار کالا به امریکا صادر کرد که شامل ۲۰ میلیارد دلار دارو و همچنین جواهرات بود. براساس تحلیل مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی ایالات متحده، این تعرفه‌ها (تا ۵۰ درصد بر کالا‌های هندی) می‌تواند رشد اقتصادی هند را ۵/۰ درصد کاهش و حدود ۵۰۰هزار شغل را در معرض خطر قرار دهد. این موضوع، هند را وادار کرده تا به بازار‌های آسیایی به‌ویژه چین، روی بیاورد و وابستگی خود به بازار امریکا را کاهش دهد.
از نظر امنیتی، روابط هند و امریکا با چالش‌های عمیق‌تری روبه‌روست. امریکا انتظار دارد هند به عنوان یک متحد کلیدی در برابر چین عمل کند، اما خرید سامانه دفاعی اس. ۴۰۰ روسیه و معافیت هند از تحریم‌های قانون کاتسا، باعث ناراحتی واشینگتن شده است. گزارش شورای روابط خارجی امریکا نشان می‌دهد این مسئله باعث تأخیر در همکاری‌های دفاعی شده است. علاوه بر این، اعتماد بین دو کشور به دلیل پرونده‌های قضایی مانند اتهامات فساد علیه گروه آدانی به رهبری گوتام آدانی دومین فرد ثروتمند هند که روابط نزدیکی با مودی دارد و برخی معتقدند با حمایت امریکا مطرح شده و پرونده نیکیل گوپتا (متهم به توطئه برای قتل اجاره‌ای) کاهش یافته است. این تنش‌ها هند را به سمت «دیپلماسی دوگانه» سوق داده است؛ ادامه همکاری با کواد، اما تقویت روابط با گروه بریکس. به هر روی سیاست‌های دونالد ترامپ، هند را به یک «دوست- دشمن» (frenemy) برای امریکا تبدیل کرده که می‌تواند نظم منطقه هند- اقیانوس آرام را با تغییرات مهمی روبه‌رو کند.
پایداری استراتژیک در برابر فشار‌ها
روابط هند و روسیه با بیش از ۷۵ سال سابقه، یکی از پایدارترین شراکت‌های استراتژیک دهلی به شمار می‌رود. تجارت دوجانبه در سال مالی ۲۰۲۴- ۲۵ به رکورد ۶۸/۷ میلیارد دلار رسید که بخش عمده آن به واردات نفت ارزان از روسیه اختصاص داشت. این امر هند را از بحران انرژی ۲۰۲۲ نجات داد و تورم را ۲درصد کاهش داد. مودی و پوتین در ژوئیه ۲۰۲۴ هدف تجارت ۱۰۰ میلیارد دلاری تا ۲۰۳۰ را تعیین کردند و با سفر پوتین در دسامبر ۲۰۲۵، توافق تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا نهایی خواهد شد. در حوزه دفاعی، روسیه ۶۰ درصد تسلیحات هند، از جمله سامانه اس. ۴۰۰، جنگنده‌های سوخوی ۳۰ و زیردریایی کلاس آکولا را تأمین می‌کند، اما تحریم‌های غربی تحویل برخی تجهیزات مانند موشک‌های مافوق صوت براهموس را کند کرده است. با وجود فشار‌های امریکا که این روابط را «خیانت» می‌خواند، هند آن را بخشی از دیپلماسی چندجانبه خود می‌داند.
از سوی دیگر، روابط هند و چین ترکیبی پیچیده از رقابت و وابستگی است. تجارت دوجانبه در ۲۰۲۴ به ۱۳۵ میلیارد دلار رسید، اما کسری تجاری ۱۰۰ میلیارد دلاری به نفع چین، هند را تحت فشار قرار می‌دهد. توافق مرزی اکتبر ۲۰۲۴ پس از درگیری‌های لاداخ، گشت‌زنی‌های مشترک و پرواز‌های مستقیم را احیا کرد و دیدار مودی و شی در اجلاس شانگهای ۲۰۲۵، آنها را «شرکا، نه رقبا» خواند. چین سرمایه‌گذاری در خودرو و فناوری را افزایش داده، اما هند به دلیل نگرانی‌های امنیتی، مانند ممنوعیت اپ‌های چینی محتاط است. تعرفه‌های سنگین امریکا (۵۰ درصد) هند را به سمت بازار چین سوق داده و صادرات به پکن ۱۵ درصد رشد کرده است. از نظر ژئوپلتیک، استراتژی چندقطبی‌گرایی هند الهام‌گرفته از نهرو به دهلی اجازه می‌دهد همزمان در کواد و شانگهای فعال باشد. این رویکرد، با تقویت بریکس و شانگهای هند را در برابر تحریم‌های غرب مقاوم می‌کند. چین از تضعیف کواد سود می‌برد و نفوذش در هند- اقیانوس آرام افزایش می‌یابد، در حالی که امریکا با تحریم هند و تجارت همزمان با روسیه، اعتبار خود را تضعیف کرده است. همچنین، روابط هند و ایران در پی تنش‌های اخیر با امریکا، به‌عنوان اهرمی برای حفظ تعادل استراتژیک برجسته شده است. هند و ایران که از قدیم در زمینه انرژی و تجارت روابط نزدیکی داشته‌اند، اکنون برای مقابله با تحریم‌های امریکا همکاری بیشتری می‌کنند.
در نهایت اینکه، روابط هند و امریکا به دلایل مختلف به ویژه اختلاف بر سر روابط با روسیه و چین، پرتنش شده است. استراتژی چندقطبی‌گرایی هند، با تکیه بر بریکس و شانگهای به دهلی اجازه داده تا در برابر فشار‌های امریکا مقاومت کند و همکاری با مسکو و پکن را گسترش دهد. البته، آینده روابط هند به احترام متقابل و تعادل بین منافع اقتصادی و ژئوپلتیک بستگی دارد که می‌تواند آن را به پلی بین شرق و غرب بدل کند یا تنش‌ها را افزایش دهد.
