جوان آنلاین: یک پرستار سالمندی بر اساس تجارب و تخصص خود می‌گوید: اضطراب در سالمندان به صورت علائم جسمی مانند درد، مشکلات گوارشی، بی‌قراری و اختلالات خواب بروز می‌کند.
حسین پورچراغی با اشاره به مهم‌ترین و شایع‌ترین اختلالات روانی رایج در سالمندان ایران می‌گوید: افسردگی، اضطراب و اختلالات شناختی مانند زوال عقل (دمانس)، به‌ویژه بیماری آلزایمر، از شایع‌ترین اختلالات روانی در سالمندان ایرانی هستند.
وی آمار دقیق شیوع این اختلالات را متفاوت می‌داند و ادامه می‌دهد: طبق برخی مطالعات، شیوع افسردگی در سالمندان ایرانی بین ۱۰ تا ۳۰درصد گزارش شده که نشان‌دهنده فراوانی آن است. زوال عقل نیز با افزایش سن شیوع بیشتری پیدا می‌کند و در سالمندان بالای ۶۵سال، حدود ۵ تا ۸درصد و در افراد بالای ۸۵سال به حدود ۴۰درصد می‌رسد. این اختلالات، علاوه بر کاهش کیفیت زندگی، می‌توانند سلامت جسمی فرد را نیز تحت تأثیر قرار دهند.
پورچراغی عوامل بروز افسردگی در دوران سالمندی را متعدد ارزیابی می‌کند و درباره آن توضیح می‌دهد: عوامل جسمی شامل بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی، سکته مغزی و درد‌های مزمن هستند که به شدت بر خلق و خو تأثیر می‌گذارند. عوامل روانی و اجتماعی نیز شامل بازنشستگی و از دست دادن نقش اجتماعی، مرگ همسر یا دوستان، احساس تنهایی، انزوای اجتماعی و کاهش توانایی‌های جسمی و مالی است. تغییرات هورمونی و شیمیایی مغز نیز می‌توانند زمینه را برای ابتلا به افسردگی فراهم کنند.
این دانشجوی دکترای پرستاری سالمندی در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان اضطراب و استرس مزمن را در سالمندان شناسایی و درمان کرد، می‌افزاید: شناسایی اضطراب در سالمندان ممکن است دشوار باشد، زیرا علائم آن گاهی به صورت علائم جسمی مانند درد، مشکلات گوارشی، بی‌قراری و اختلالات خواب بروز می‌کند. علائم روانی شامل نگرانی مداوم، ترس از آینده، تحریک‌پذیری و اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی است. درمان اضطراب شامل روان‌درمانی مانند درمان شناختی- رفتاری، تکنیک‌های آرام‌سازی (مانند مدیتیشن، تنفس عمیق) و فعالیت‌های اجتماعی است. در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است دارو‌های ضداضطراب را تجویز کند.
آنچه این پرستار سالمندی توصیف می‌کند مبتنی بر تغییرات فیزیولوژیکی مغز در دوران سالمندی است که بر خلق و خو و شناخت تأثیر می‌گذارد و در این باره بیان می‌کند: با افزایش سن، تغییرات طبیعی در مغز رخ می‌دهد، از جمله کاهش حجم مغز، کاهش تعداد نورون‌ها در برخی مناطق و تغییر در سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین. این تغییرات می‌توانند بر توانایی‌های شناختی مانند حافظه، تمرکز و سرعت پردازش اطلاعات تأثیر بگذارند، همچنین کاهش سطح این انتقال‌دهنده‌ها می‌تواند به بروز اختلالات خلقی مانند افسردگی و بی‌انگیزگی منجر شود.
وی معتقد است تنهایی در سالمندان پیامد‌های جدی دارد. این شرایط می‌تواند به افسردگی و اضطراب مزمن منجر شود و خطر ابتلا به بیماری‌های جسمی مانند فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و کاهش عملکرد سیستم ایمنی را افزایش دهد. تنهایی همچنین می‌تواند باعث کاهش فعالیت بدنی، تغذیه نامناسب و در نهایت، کاهش طول عمر شود.
کارشناس ارشد پرستاری سالمندی در پاسخ به سؤال دیگری مبتنی بر چرایی نادیده گرفتن سالمندان در خانواده و اجتماع بیان می‌کند: نادیده گرفتن سالمندان در خانواده و اجتماع می‌تواند به دلایل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی رخ دهد. در برخی جوامع با صنعتی شدن و تغییر ساختار خانواده از چندنسلی به هسته‌ای، سالمندان از جایگاه سنتی خود دور شده‌اند. مشکلات اقتصادی، فشار‌های شغلی و مشغله‌های فرزندان نیز باعث کاهش زمان برای تعامل با سالمندان می‌شود، همچنین عدم‌آگاهی از نیاز‌های روانی و عاطفی سالمندان و وجود باور‌های غلط درباره سالمندی، به نادیده گرفتن آنها دامن می‌زند.
پورچراغی با تأکید بر نقش حیاتی خانواده‌ها در سلامت روان یادآور می‌شود: مهم‌ترین کار ایجاد ارتباط عاطفی و گفت‌و‌گو است. گوش دادن به صحبت‌های آنها، شرکت دادن‌شان در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی و تشویق به حفظ ارتباط با دوستان‌شان بسیار مهم است، همچنین می‌توان آنها را به فعالیت‌های اجتماعی، هنری و ورزشی تشویق کرد. احترام به استقلال و حریم شخصی آنها، بدون اینکه احساس تنهایی کنند نیز اهمیت دارد.
یکی از موضوعات مهم ما در گفت‌و‌گو با پورچراغی نقش روان‌شناس خانواده در آموزش فرزندان درباره نحوه تعامل عاطفی با سالمند است که وی در این‌باره توضیح می‌دهد: روان‌شناس خانواده می‌تواند با آموزش مهارت‌های ارتباطی مؤثر به فرزندان کمک کند نیاز‌های عاطفی والدین خود را بهتر درک کنند. این آموزش‌ها شامل روش‌های گوش دادن فعال، همدلی و نحوه حل تعارضات بین‌نسلی است. روان‌شناس می‌تواند به فرزندان بیاموزد چگونه مرز‌های سالمی تعیین و از فرسودگی مراقبتی جلوگیری کنند، در عین حال که ارتباط عمیق و پرمحتوایی با والدین خود دارند.
وی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چگونه می‌توان خانواده را از احساس گناه و فرسودگی مراقبتی در برابر سالمندان حفظ کرد؟ اینگونه توضیح داد: احساس گناه و فرسودگی مراقبتی در خانواده‌ها بسیار شایع است. برای جلوگیری از آن، مهم است که مسئولیت‌ها به صورت عادلانه بین اعضای خانواده تقسیم شود، همچنین مراقبت از خود و داشتن زمان برای استراحت و تفریح برای اعضای خانواده ضروری است. استفاده از خدمات مراقبتی موقت، پیوستن به گروه‌های حمایتی و مشاوره با یک متخصص روان‌شناس، می‌تواند به آنها کمک کند با احساسات خود کنار بیایند و از فرسودگی جلوگیری کنند.
وی اهمیت ارزیابی‌های روان‌شناختی دوره‌ای برای سالمندان را مهم می‌داند و خاطر نشان می‌کند: ارزیابی‌های روان‌شناختی دوره‌ای به تشخیص زودهنگام اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب یا زوال عقل کمک می‌کند. این ارزیابی‌ها می‌توانند شامل تست‌های شناختی، پرسش‌نامه‌های خلق و خو و مصاحبه بالینی باشد. تشخیص بموقع این اختلالات، امکان شروع درمان در مراحل اولیه را فراهم و به بهبود کیفیت زندگی سالمند و خانواده‌اش کمک شایانی می‌کند، همچنین این ارزیابی‌ها به پزشک کمک می‌کنند روند تغییرات روانی فرد را پیگیری کند و مداخلات مناسب را در زمان درست انجام دهد.
