جوان آنلاین: آنچه مسلم است این است که اقتصاد وضعیت خوبی ندارد و مردم این حال ناخوش اقتصاد را با شاخص «جیب» شان خوب لمس می‌کنند. با این حال ظاهراً شاخص‌ها روایت دیگری دارند؛ از یک‌سو شاهد کاهش فصلی تولید ناخالص داخلی طبق گزارش مرکز آمار و از سوی دیگر، شاهد رشد ماهانه مرداد از دید مرکز پژوهش‌های مجلس هستیم. بر اساس داده‌های یک گزارش، GDP با نفت در بهار نسبت به زمستان، ۰/۱درصد کاهش یافته است. در مقابل، گزارشی دیگر از رشد ۲/ ۳درصدی اقتصاد در مرداد سخن می‌گوید. این دو روایت آماری، هم در بازه‌های زمانی و هم در روش تحلیل و تأکید بر بخش‌های اقتصادی نیز تفاوت دارند. افت در کشاورزی و نفت از یک‌سو و رشد در بخش خدمات از سوی دیگر، نمایی متضاد از وضعیت فعلی را ترسیم می‌کنند. دلیل این تفاوت در چیست؟ آیا صرفاً تفاوت در روش‌های محاسبه است، یا واقعاً با نوسانات متناوب اقتصادی مواجه‌ایم؟
اقتصاد کشورمان، مانند هر اقتصاد پویای دیگری، فراز و نشیب‌های خاص خود را دارد. گزارش‌های آماری، مانند نقشه‌ای برای مسیریابی، به ما کمک می‌کنند تا بفهمیم کجا ایستاده‌ایم و به کدام سمت می‌رویم. در تابستان ۱۴۰۴، دو نهاد، یعنی مرکز آمار ایران و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، گزارش‌هایی منتشر کردند که هر کدام گوشه‌ای از وضعیت اقتصادی کشور را روشن می‌کنند. این گزارش‌ها، یکی با نگاه فصلی و دیگری با تمرکز ماهانه، اطلاعاتی درباره تولید ناخالص داخلی (GDP) و عملکرد بخش‌های مختلف اقتصادی ارائه می‌دهند. اما تفاوت‌های این دو گزارش، پرسش‌هایی را در ذهن ایجاد می‌کند، اینکه چرا اعداد و ارقام متفاوت هستند؟ کدام بخش‌ها بهتر عمل کرده‌اند و کدام‌یک نیاز به توجه بیشتری دارند؟
نگاهی به ۳ ماهه اول ۱۴۰۴
مرکز آمار ایران که مرجع اصلی آمار‌های رسمی کشور است، در گزارش خود که در ۳۱ شهریور ۱۴۰۴ منتشر شد، وضعیت اقتصاد کشورمان را در سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۴ (فروردین تا خرداد) بررسی کرده است. این گزارش نشان می‌دهد تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور به قیمت‌های ثابت سال ۱۴۰۰، با احتساب نفت به ۲۴/۲۷۰هزار میلیارد ریال و بدون احتساب نفت به ۱۸/۰۶۴هزار میلیارد ریال رسیده است. این اعداد در مقایسه با سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۳، به ترتیب کاهش ۱/۰ درصدی و ۰/۴درصدی را نشان می‌دهند. به عبارت ساده، اقتصاد در این دوره، چه با نفت و چه بدون آن، اندکی کوچک‌تر شده است. وقتی به بخش‌های مختلف اقتصاد نگاه می‌کنیم، تصویر کمی پیچیده‌تر می‌شود. بخش کشاورزی با کاهش ۲/۷درصدی، بدترین عملکرد را داشته است. این کاهش احتمالاً به دلیل چالش‌هایی مثل کم‌آبی، تغییرات اقلیمی یا مشکلات در زنجیره تأمین نهاده‌های کشاورزی رخ داده است. بخش صنایع و معادن هم رشد منفی ۰/۳درصدی را ثبت کرده که نشان‌دهنده چالش‌هایی در تولید صنعتی یا استخراج معادن است. در مقابل، بخش خدمات با رشد مثبت ۰/۵درصدی، کمی امیدوارکننده‌تر عمل کرده است. این بخش شامل فعالیت‌هایی مثل تجارت، حمل‌ونقل، بانکداری و خدمات عمومی است که به نظر می‌رسد، توانسته‌اند بخشی از فشار‌های اقتصادی را جبران کنند. مرکز آمار این محاسبات را بر اساس طبقه‌بندی استاندارد بین‌المللی انجام داده و اقتصاد را به ۱۸بخش اصلی و ۵۰زیربخش تقسیم کرده است. مثلاً بخش کشاورزی شامل زراعت، دامداری، جنگل‌داری و ماهیگیری است، در حالی که صنایع و معادن شامل استخراج نفت و گاز، تولید صنعتی و تأمین آب و برق می‌شود. بخش خدمات هم طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها از خرده‌فروشی تا آموزش و سلامت را در برمی‌گیرد. این گزارش، مانند یک عکس فصلی، تصویری کلی از اقتصاد در بهار ۱۴۰۴ ارائه می‌دهد.
زوم روی مرداد ۱۴۰۴
در سوی دیگر، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی که در ۷مهر ۱۴۰۴ منتشر شد، به بررسی تولید ناخالص داخلی در مردادماه ۱۴۰۴ پرداخته است. این گزارش، برخلاف نگاه فصلی مرکز آمار، روی یک ماه خاص تمرکز دارد و سعی می‌کند تصویری به‌روزتر از اقتصاد ارائه دهد. طبق این گزارش، رشد اقتصادی کشور در مرداد ۱۴۰۴ نسبت به مرداد ۱۴۰۳، با نفت ۲/۳درصد و بدون نفت ۲/۶درصد بوده است. این اعداد نشان‌دهنده بهبود قابل‌توجهی نسبت به گزارش مرکز آمار هستند و حکایت از آن دارند که اقتصاد در این ماه خاص، جان تازه‌ای گرفته است. وقتی به بخش‌های مختلف اقتصاد در گزارش مرکز پژوهش‌ها نگاه می‌کنیم، تفاوت‌های جالبی با گزارش مرکز آمار دیده می‌شود. بخش کشاورزی در مرداد ۱۴۰۴ رشد منفی ۷/۳درصدی داشته که حتی بدتر از کاهش ۲/۷درصدی گزارش مرکز آمار است. این نشان می‌دهد، مشکلات بخش کشاورزی، مثل کاهش تولید محصولات زراعی و دامی، همچنان ادامه دارد. بخش نفت و گاز هم با کاهش ۱/۸درصدی مواجه بوده که می‌تواند به دلیل نوسانات در تولید یا صادرات نفت باشد. اما در مقابل، بخش صنایع و معادن رشد ۱/۵درصدی را ثبت کرده که عمدتاً به دلیل عملکرد مثبت صنایع بورسی و بخش آب، برق و گاز بوده است. نقطه قوت این گزارش، بخش خدمات است که با رشد ۷درصدی، موتور اصلی رشد اقتصادی در این ماه بوده است. این رشد به بخش‌هایی مثل تجارت، خدمات مالی و اداره عمومی نسبت داده شده است. مرکز پژوهش‌ها تأکید می‌کند، این گزارش با هدف ارائه تصویری سریع‌تر و به‌روزتر از اقتصاد تهیه شده است. به گفته این مرکز، تأخیر در انتشار آمار‌های رسمی گاهی باعث می‌شود، سیاستگذاران نتوانند به‌موقع تصمیم بگیرند. برای همین، آنها از داده‌های پایه مثل آمار وزارت جهاد کشاورزی یا شاخص‌های تولید صنایع بورسی استفاده کرده‌اند تا برآورد‌های ماهانه ارائه دهند.
تفاوت از کجا می‌آید؟
حالا پرسش اصلی این است که چرا این دو گزارش اعداد متفاوتی ارائه می‌دهند؟ پاسخ به این سؤال چند بخش دارد. اول، دوره زمانی این دو گزارش متفاوت است. مرکز آمار به سه‌ماهه اول ۱۴۰۴ (فروردین تا خرداد) نگاه کرده، در حالی که مرکز پژوهش‌ها روی مرداد ۱۴۰۴ تمرکز دارد. اقتصاد در ماه‌های مختلف می‌تواند نوسانات متفاوتی داشته باشد. مثلاً ممکن است در تیر و مرداد، برخی بخش‌ها مثل خدمات یا صنایع، عملکرد بهتری داشته باشند که در گزارش فصلی مرکز آمار دیده نمی‌شود. دوم، روش محاسبه این دو نهاد متفاوت است. مرکز آمار از داده‌های جامع و استاندارد استفاده می‌کند و محاسباتش بر اساس طبقه‌بندی‌های بین‌المللی است. اما مرکز پژوهش‌ها از داده‌های پایه و شاخص‌های محدودتر (مثل تولید صنایع بورسی) استفاده کرده تا برآورد‌های سریع‌تری ارائه دهد. این تفاوت در روش، می‌تواند به اختلاف در نتایج منجر شود. سوم، بخش‌های مختلف اقتصاد در این دو گزارش وزن متفاوتی دارند. مثلاً رشد ۷درصدی بخش خدمات در گزارش مرکز پژوهش‌ها، تأثیر زیادی روی رشد کلی اقتصاد داشته، چون این بخش حدود نیمی از اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد. اما در گزارش مرکز آمار، رشد ۰/۵درصدی خدمات نتوانسته کاهش در کشاورزی و صنایع را جبران کند.
چه درسی از این گزارش‌ها می‌گیریم؟
این اعداد و ارقام ممکن است کمی گیج‌کننده به نظر برسند. اما اگر بخواهیم ساده بگوییم، اقتصاد کشورمان در تابستان ۱۴۰۴ حالتی دوگانه دارد؛ از یک طرف، بخش‌هایی مثل کشاورزی و نفت با چالش‌هایی مثل کاهش تولید یا مشکلات زیرساختی مواجه‌اند. از طرف دیگر، بخش خدمات و تا حدی صنایع، نشان داده‌اند، می‌توانند اقتصاد را سرپا نگه دارند. این دوگانگی نشان می‌دهد، اقتصاد ایران به سیاست‌های هدفمند همچون حمایت از کشاورزی برای مقابله با کم‌آبی و افزایش تولید، تقویت زیرساخت‌های صنعتی برای رشد پایدار و سرمایه‌گذاری در خدمات برای حفظ این موتور محرکه نیاز دارند.
نکته مثبت این است که هر دو گزارش، بر اهمیت بخش خدمات تأکید دارند. این بخش که شامل فعالیت‌های روزمره مثل خریدوفروش، حمل‌ونقل و خدمات عمومی است، نشان داده است، می‌تواند در شرایط سخت هم رشد کند. اما چالش اصلی، بخش کشاورزی است که در هر دو گزارش رشد منفی داشته است. این موضوع زنگ خطری برای امنیت غذایی و اشتغال روستایی است که نیاز به توجه فوری دارد
با نگاهی به این گزارش‌ها، می‌توان گفت اقتصاد کشورمان در تابستان ۱۴۰۴نه در اوج است و نه در حضیض. رشد مثبت در بخش خدمات و تا حدی صنایع، نشان‌دهنده پتانسیل‌های اقتصاد است، اما کاهش در کشاورزی و نفت، نیاز به بازسازی‌های ساختاری را گوشزد می‌کند.
سیاستگذاران باید از این گزارش‌ها به‌عنوان راهنمایی برای تصمیم‌گیری استفاده کنند. مثلاً سرمایه‌گذاری در فناوری‌های کشاورزی مقاوم به کم‌آبی یا حمایت از صنایع کوچک و متوسط می‌تواند به بهبود عملکرد اقتصاد کمک کند. در نهایت، این گزارش‌ها به ما یادآوری می‌کنند، اقتصاد کشورمان مانند هر اقتصاد دیگری، یک موجود زنده است که نیاز به مراقبت و توجه دارد. با درک بهتر از نقاط قوت و ضعف آن، می‌توانیم امیدوار باشیم با سیاست‌های درست، اقتصاد به روز‌های بهتری برسد.
