جوان آنلاین: حسن سالاریه آخرین وضعیت برنامه های فضایی ایران اعم از توسعه زیرساخت ها، پرتاب ماهواره های جدید و همکاری های بین المللی را تشریح کرد و از برنامه ریزی برای افزایش تعداد پایگاههای زمینی سازمان فضایی ایران خبر داد.
وی همچنین این خبر خوش را به علاقه مندان علوم هوافضا داد که در سال آینده برنامه اصلی روی پرتاب ماهواره ها خواهد بود و ۲۰ ماهواره در مدار زمین قرار خواهد گرفت.
مشروح این گفت و گو که همزمان با وقوع خسوف ماه خونین در رصدخانه خیام سازمان فضایی ایران انجام شد، به شرح زیر است:
معاون وزیر ارتباطات درباره پروژه منظومه ماهواره شهید سلیمانی گفت: در سال ۱۴۰۲ قرارداد پروژه شهید سلیمانی منعقد شد؛ موضوع این پروژه، ایجاد یک منظومه ماهواره‌ای باریک‌باند است. در فاز اول، حدود ۲۰ ماهواره مدنظر قرار دارد.
سالاریه ادامه داد: ماهواره‌های باریک‌باند حجم داده‌ای کمی را منتقل می‌کنند، اما چون به صورت منظومه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌توانند در بازه زمانی کوتاه، این حجم کم داده را از یک نقطه داخل خاک ایران به نقطه‌ای دیگر منتقل کنند؛ مثلاً در کمتر از نیم ساعت این داده ها منتقل می شود.
وی یکی از کاربردهای این منظومه را در شرایط اضطراری دانست و افزود: در چنین شرایطی، نیاز به ارسال پیام‌هایی با حجم پایین وجود دارد. این منظومه می‌تواند پیام‌های اضطراری را حتی در نبود زیرساخت‌های زمینی منتقل کند.
سالاریه در ادامه گفت: کاربرد دیگر این منظومه در حوزه اینترنت اشیا (IoT) است؛ اینترنت اشیا معمولاً از بسترهای زمینی و فضایی استفاده می‌کند. در مناطقی که زیرساخت زمینی وجود ندارد - مانند خطوط انتقال نفت و گاز، خطوط انتقال آب، جنگل‌ها، مراتع و مناطق حادثه‌خیز - به جای حضور فیزیکی انسان، سنسورها و حسگرهایی نصب می‌شوند که شرایط محیطی را اندازه‌گیری کرده و از طریق پایانه‌های خود، داده‌ها را به ماهواره منتقل می‌کنند.
معاون وزیر ارتباطات تاکید کرد: این داده‌ها از هر نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر ارسال می‌شوند و سلامت خطوط انتقال بدون نیاز به حضور فیزیکی بررسی می‌شود. این فرآیند از طریق بستر فضایی و بدون نیاز به فیبر نوری یا خطوط زمینی انجام می‌شود.
وی افزود: در این نوع کاربردها، معمولاً از منظومه‌های ماهواره‌ای استفاده می‌شود. ماهواره‌های باریک‌باند سبک وزن هستند و می‌توانند به صورت دسته‌جمعی در مدار قرار گیرند. با هزینه‌ای نسبتاً پایین، این ماهواره‌ها می‌توانند مأموریت‌های مهم و ارزشمندی را برای کشور انجام دهند.
سالاریه درباره آخرین وضعیت این پروژه نیز گفت: در حال حاضر، فاز طراحی پروژه انجام شده و ساخت نمونه‌ها در دست اقدام است؛ نمونه آزمایشی اول با نام "سی‌یو" ساخته شد. نمونه "شش‌جوش" نیز به‌زودی ساخته و پرتاب خواهد شد. امسال پرتاب‌های آزمایشی منظومه انجام می‌شود و از اواخر سال، در صورت موفقیت‌آمیز بودن نتایج، ساخت نمونه‌های اصلی آغاز خواهد شد.
وی این نکته را هم گفت که اغلب زیرسیستم‌های مورد نیاز این منظومه در حال تأمین هستند و نمونه‌های آزمایشی ظرف یکی دو ماه آینده ساخته و رونمایی خواهند شد.
معاون وزیر ارتباطات تاکید کرد: در سال ۱۴۰۵ تمرکز اصلی بر پرتاب این ماهواره ها خواهد بود و ان‌شاءالله حدود ۲۰ ماهواره در مدار قرار خواهند گرفت تا مأموریت‌های موردنظر انجام شود.
رئیس سازمان فضایی ایران درباره بلوک انتقال مداری سامان نیز به خبرنگار ایرنا گفت: این بلوک در واقع یک "اسپیس‌ویکل" یا سفینه فضایی است که برای انتقال مداری در ارتفاع‌های بالا استفاده می‌شود. معمولاً ماهواره‌هایی که در ارتفاع بالا تزریق می‌شوند، ابتدا به یک بلوک انتقال مدار متصل شده و در مدار پایین (مدار پارکینگ) تزریق می‌شوند. سپس توسط همان بلوک، به مدار بالاتر منتقل می‌شوند.
سالاریه ادامه داد: بلوک‌های انتقال مداری انواع مختلفی دارند؛ برخی با سوخت مایع، برخی با سوخت جامد، و اخیراً با پیشران‌های الکتریکی نیز طراحی شده‌اند. بلوک "سامان ۱" از نوع سوخت جامد است. نسخه اول آن در آذرماه سال گذشته پرتاب شد. بخشی از سیستم‌های آن تأیید شد و بخشی دیگر نیاز به اصلاح داشت.
معاون وزیر ارتباطات در ادامه افزود: نمونه دوم این بلوک اکنون ساخته شده و آماده پرتاب است؛ برنامه‌ریزی برای پرتاب آن توسط موشک سیمرغ در حال انجام است. هدف این بلوک، انتقال ماهواره‌هایی با جرم ۵۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم از ارتفاع ۴۰۰ کیلومتر به ارتفاع ۷۰۰۰ کیلومتر است.
سالاریه با بیان اینکه بلوک "سامان ۲" نیز اکنون در فاز طراحی مقدماتی قرار دارد، افزود: پس از پرتاب بلوک دوم و بررسی ایرادات و انجام آزمایش‌ها، طراحی نهایی آن تکمیل شده و وارد فاز ساخت خواهد شد.
وی تاکید کرد: در مجموع، بلوک‌های انتقال مداری سامان برای انتقال جرم به مدارهای بالاتر استفاده می‌شوند. البته بلوک‌های مایع نیز وجود دارند که توسط پژوهشگاه فضایی طراحی و ساخته می‌شوند.
وی با بیان اینکه بلوک‌هایی داریم که متخصصان وزارت دفاع روی آن‌ها کار می‌کنند، اظهار داشت: یکی از ابهاماتی که کشورهای غربی مطرح کرده اند، مربوط به پرتاب ناحیه و استفاده از موشک‌های روسی بود، چون قرار بود با سیمرغ پرتاب شود. اما ما دو نسخه از آن داریم؛ یک نسخه‌اش با سیمرغ پرتاب شد و نسخه دیگر که در مرداد انتخاب شد، به دلیل مداری که برایش در نظر گرفته شده بود — مدار خورشیدآهنگ —نیاز به پرتابگر متفاوتی داشت.
سالاریه یادآور شد: پرتابگر سیمرغ، با توجه به نقطه‌ای که از آن پرتاب می‌شود، امکان رسیدن به مدار خورشیدآهنگ را ندارد؛ بنابراین، مداری که برای ناحیه در نظر گرفته شده بود، در یکی از این دو نسخه، نیازمند پرتابگر خارجی بود.
رئیس سازمان فضایی ایران ابراز امیدواری کرد که با بهره‌برداری از پایگاه فضایی چابهار، که به‌زودی اتفاق می‌افتد، می‌توانیم به مدار خورشیدآهنگ دسترسی پیدا کنیم.
وی در عین حال این نکته را هم گفت که در حال حاضر، پرتابگرهای سوخت جامد سازمان فضایی ایران فعال است که از نظر جرمی کمی محدودترند؛ اما نمونه دوم آن نیز آماده است و باید تست‌های سازگاری روی آن انجام شود که ان‌شاءالله با پرتاب آن، گام مهمی برداشته خواهد شد.
سالاریه با تاکید بر اینکه در این زمینه، همکاری‌هایی نیز آغاز شده است، گفت: بسیاری از کشورهایی که در حوزه صنعت فضایی جزو قدرت‌های برتر جهان محسوب می‌شوند، به این سمت حرکت کرده‌اند. این حوزه هم جنبه تحقیق و توسعه و اکتشاف دارد، و هم بهره‌برداری اقتصادی برای آینده صنعت فضایی، از جمله استفاده از منابع ارزشمند موجود در ماه و سایر اجرام آسمانی.
مشارکت ایران در برنامه های بین المللی به کجا رسید؟
از معاون وزیر ارتباطات درباره همکاری های ایران در برنامه های بین المللی فضایی سوال شد که در پاسخ گفت: دو برنامه بین‌المللی در این زمینه به‌صورت جدی دنبال می‌شود؛ برنامه آرتمیس که آمریکا رهبری آن را بر عهده دارد و برنامه IRS که چین و روسیه به‌نوعی رهبری آن را دارند.
سالاریه ادامه داد: برنامه چانگ ۸ نیز ذیل همین سرفصل تعریف شده است؛ پروژه چانگ ۸ با مشارکت ایران و تعدادی از کشورها در حال اجراست. هر کشور یک محموله تحقیقاتی به سطح ماه ارسال می‌کند، از طریق پرتابگری که چین تأمین می‌کند. محموله ایران، که اکنون در فاز طراحی و ساخت قرار دارد، برای اندازه‌گیری پتانسیل الکتریکی سطح ماه طراحی شده است.
رئیس سازمان فضایی ایران افزود: این موضوع اهمیت زیادی دارد، زیرا پتانسیل الکتریکی در سطح ماه یکنواخت نیست و در نقاط مختلف تفاوت دارد. این اختلاف پتانسیل می‌تواند بر عملکرد تجهیزات الکترونیکی مستقر در سطح ماه تأثیر بگذارد. بنابراین، باید تمهیداتی برای جلوگیری از آسیب به تجهیزات اندیشیده شود.
سالاریه اظهار داشت: در زمین، معمولاً تجهیزات مهم به «کابل اِرت یا کابل زمین» متصل می‌شوند تا به یک نقطه مرجع پتانسیل الکتریکی وصل شوند. اما در ماه، به دلیل نبود جو و وجود تشعشعات، چنین یکنواختی وجود ندارد. بنابراین، اندازه‌گیری دقیق پتانسیل الکتریکی سطح ماه ضروری است. تجهیزاتی که اکنون در حال طراحی هستند، می‌توانند در آینده برای استقرار سامانه‌ها و تجهیزات در سطح ماه مورد استفاده قرار گیرند.
پایگاههای فضایی چابهار در آستانه بهره برداری
رئیس سازمان فضایی ایران درباره آخرین وضعیت پایگاه فضایی چابهار گفت: این پایگاه در فاز اول بهره‌برداری قرار دارد و تقریباً مراحل ساخت آن به پایان رسیده است. هدف این است که اولین پرتاب از این پایگاه در سال جاری انجام شود. به‌دلیل برخی مسائل در خرداد و تیر، این برنامه کمی به تأخیر افتاد، اما اکنون در مراحل پایانی قرار دارد و بخش‌های مختلف آن تقریباً تکمیل شده‌اند.
سالاریه ادامه داد: با اولین پرتاب، فاز اول پایگاه چابهار به‌صورت رسمی مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت؛ این پایگاه برای پرتاب‌های خانواده قائم مورد استفاده قرار می‌گیرد و پتانسیل بسیار خوبی دارد، زیرا امکان دسترسی به مدارهایی با شیب‌های مختلف از حدود ۴۰ درجه تا بیش از ۱۰۰ درجه را فراهم می‌کند.
وی افزود: در بحث منظومه شهید سلیمانی نیز، اگر بخواهیم به چنین منظومه‌ای برسیم، باید از پایگاه‌هایی با قابلیت پرتاب در شیب‌های مختلف استفاده کنیم. در غیر این صورت، نظم و زمان‌بندی دسترسی ماهواره‌ها به سطح زمین دچار اختلال خواهد شد.
افزوده شدن ایستگاههای زمینی جدید
رئیس سازمان فضایی ایران درباره ایستگاههای زمینی مورد نیاز برای برنامه فضایی ایران نیز اظهار داشت: در زمینه ایستگاههای زمینی نیز، ایستگاههای شمال شرق و شمال غرب در حال اضافه شدن به مجموعه هستند. پیش‌تر ایستگاههای ماهدشت و قشم فعال بودند که وظیفه کنترل ماهواره‌ها و دریافت داده‌ها و تصاویر ماهواره‌ای را بر عهده دارند.
سالاریه افزود: از این دو ایستگاه — شمال شرق و شمال غرب — استفاده می‌شود. این ایستگاه‌ها در برنامه توسعه صنعت فضایی ایران نیز لحاظ شده‌اند. احداث این پایگاه‌ها آغاز شده و ان‌شاءالله امسال به بهره‌برداری می‌رسند؛ یعنی زیرساخت فیزیکی آن‌ها به‌طور کامل به اتمام خواهد رسید.
وی ادامه داد: پس از تکمیل زیرساخت فیزیکی، مرحله بعدی نصب تجهیزات زمینی است؛ مانند انواع آنتن‌ها که در فرکانس‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. به‌تدریج، آنتن‌های مختلف در این ایستگاه‌ها نصب می‌شوند. زیرساخت‌ها مشترک هستند، اما هر آنتن وظیفه خاصی دارد و با ماهواره‌های مختلف می‌تواند ارتباط برقرار کند.
رئیس سازمان فضایی ایران اظهار داشت: این موضوع باعث تسریع در کنترل و دریافت داده‌ها از ماهواره‌ها در کشور می‌شود. یکی از مسائل مهم این است که بتوانیم زمان‌های دسترسی به ماهواره‌ها را کوتاه‌تر کنیم. مهم‌تر از همه، ایستگاه‌ها باید پشتیبان یکدیگر باشند - یعنی به‌عنوان پشتیبان (بکاپ) عمل کنند. اگر به هر دلیلی یک ایستگاه نتوانست ردگیری یا ارتباط با ماهواره را انجام دهد، ایستگاه دیگر بتواند آن ارتباط را برقرار کند.
سالاریه ادامه داد: با توجه به گستردگی جغرافیایی کشور، این پوشش سراسری امکان‌پذیر است و می‌توان از نقاط مختلف با ماهواره‌ها ارتباط برقرار کرد. به‌ویژه توسعه در شرق و غرب کشور برای ما اهمیت زیادی دارد و این اتفاق در حال رخ دادن است.
معاون وزیر ارتباطات در پایان گفت: پس از این مرحله، توسعه ایستگاههای زمینی سیار نیز در دستور کار قرار دارد. این برنامه برای سایر کشورها نیز در حال بررسی است. در حال حاضر، برای ماهواره خیام چنین برنامه‌ای وجود ندارد، اما بررسی‌ها در جریان است.
منبع: ایرنا
