جوان آنلاین: مدت‌هاست که کسی دیگر از حقوق بین‌الملل، حقوق بشردوستانه یا حقوق بشر در مورد غزه صحبت نمی‌کند، چون این مفاهیم در برابر اتفاقات وحشتناکی که در این باریکه در حال وقوع است، بیشتر به شوخی‌هایی می‌ماند که شاید روزگاری موجب خنده می‌شد، اما امروز حتی خنده دار هم نیست. با همه اینها شاید بد نباشد هر چند وقت یکبار این قواعد و مقررات تکرار شود تا انسان‌ها فراموش نکنند از کجا به این سبوعیت رسیده‌اند که جلوی چشمانشان مردم غزه و مخصوصاً کودکان آنها تکه‌تکه می‌شوند و همگی مهر سکوت بر لب زده و فقط آمار جنایت صهیونیست‌ها در این گوشه از غرب آسیا را به شکل عدد نظاره می‌کنند. با وجود همه این سکوت‌ها در حقوق بین‌الملل، حقوق بشردوستانه و حقوق بشر، کودکان به دلیل آسیب‌پذیری خاص در زمان جنگ از حمایت برخوردارند. این حمایت‌ها در چند دسته اصلی مطرح می‌شوند که بر اساس معاهدات بین‌المللی، عرف بین‌المللی و اسناد حقوق بشری شکل گرفته‌اند، در ادامه ضمن بررسی این حقوق و قواعد بین‌المللی که نتیجه هزاران سال زندگی اجتماعی انسان هاست به جنایاتی که در کنار این حقوق در غزه اتفاق می‌افتد نیز پرداخته‌ایم.
حقوق کودکان در چارچوب حقوق بشردوستانه
حقوق بشردوستانه که عمدتاً در کنوانسیون‌های ژنو ۱۹۴۹ و پروتکل‌های الحاقی ۱۹۷۷ آمده، برای کودکان نیز در ذیل دیگر غیرنظامیان در زمان مخاصمات مسلحانه مقررات ویژه‌ای در نظر گرفته که اولین آن حمایت کلی از کودکان به عنوان غیرنظامیان است. به موجب اصل تمایز که در ماده ۴۸ پروتکل اول الحاقی مطرح شده کودکان به‌عنوان بخشی از جمعیت غیرنظامی باید از حملات مستقیم مصون بمانند. همچنین به موجب اصل تناسب و ماده ۵۱ پروتکل اول نیز، هرگونه حمله‌ای که تلفات غیرضرور به غیرنظامی از جمله به کودکان وارد کند ممنوع است. از سوی اصل ممنوعیت مجازات جمعی در حقوق بشردوستانه وجود دارد که تأکید دارد کودکان نباید به‌خاطر اقدامات والدین یا گروه‌های مسلح مجازات شوند.
همچنین حقوق بشردوستان حمایت‌های اضافی نیز در خصوص کودکان مدنظر دارد که یکی از آنها حق تخلیه و انتقال ایمن است. بر همین اساس کنوانسیون چهارم ژنو، ماده ۱۴ و ۱۷ تأکید دارد که افراد آسیب پذیر از جمله کودکان باید از مناطق جنگی خارج و به مکان‌های امن منتقل شوند. همچنین ماده ۵۰ کنوانسیون چهارم به حق دریافت غذا، دارو و آموزش حتی در زمان جنگ آنها پرداخته و ماده ۳ مشترک کنوانسیون‌های ژنو خاطر نشان می‌کند که گروگان‌گیری و شکنجه افراد غیرنظامی از جمله کودکان ممنوع است.
اما از سوی دیگر در غزه بسیاری از کودکان قربانی حملات هوایی و توپخانه هستند. بین سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۵، سازمان ملل بیش از ۴ هزارو ۸۵۶ مورد نقض جدی علیه کودکان را در غزه تأیید کرده‌است که شامل کشتن، جراحت، حمله به مدارس است. سازمان ملل متحد می‌گوید حداقل ۳۷۱ حمله به مدارس و بیمارستان‌ها توسط صهیونیست‌ها ثبت کرده که شامل حمله به ۱۱۰ غیرنظامی مرتبط با این مراکز بوده‌است. به طور مثال مدرسه UNRWA در بیت حانون که به عنوان پناهگاه عمل می‌کرد، هدف حمله قرار گرفت و شش کودک شهید شدند، آن هم در حالی که موقعیت مدرسه پیش‌تر ده‌ها بار به نیرو‌های صهیونیستی اطلاع داده شده‌بود.
حقوق کودکان در چارچوب حقوق بشر
از سوی دیگر حقوق بشر نیز در کنار دیگر حقوق برای غیرنظامیان به بحث حقوق کودکان در زمان جنگ پرداخته و حتی در زمان جنگ نیز معاهدات حقوق بشری که غالباً غیرقابل تعلیق هستند، برخی حمایت‌ها را از آنها تضمین کرده‌است که اولین آنها حق حیات و بقا است. براساس ماده ۶ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی هر فردی از جمله کودکان حق حیات دارند و دولت‌ها موظف به حمایت از این حق حتی در جنگ هستند. همچنین کنوانسیون منع شکنجه و ماده ۷ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، شکنجه، تنبیه بدنی و رفتار خشن علیه را مطلقاً ممنوع کرده‌اند که کودکان را نیز حتماً شامل می‌شود. به علاوه میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حتی در شرایط اضطراری، هم حق آموزش و بهداشت کودکان را مورد تأکید قرار داده‌است.
با وجود همه این الزامات بین‌المللی، اما امروز براساس آمار سازمان ملل متحد بیش از ۱۴ هزار کودک کشته‌شده و حدود ۱۷ هزار کودک بی‌سرپرست یا جداشده در نتیجه جنایات صهیونیست‌ها در غزه گزارش شده‌است. همچنین دیده بان حقوق بشر از ناتوانی هزاران کودک در دسترسی به مراقبت‌های پزشکی، وسایل کمکی مانند ویلچر و پروتز و قطع‌شدن دارو‌های حیاتی گزارش داده‌است. همچنین سازمان ملل متحد می‌گوید تقریباً ۹۰درصد مدارس تخریب یا آسیب‌دیده‌اند و ۶۵۸هزار و ۷۶۰ دانش‌آموز بدون تحصیل رها شده‌اند.
حقوق خاص کودکان بر اساس کنوانسیون حقوق کودک
شاید بتوان گفت کنوانسیون حقوق کودک (۱۹۸۹) و پروتکل اختیاری درباره مشارکت کودکان در مخاصمات مسلحانه (۲۰۰۰) جزئی‌ترین مقررات را در خصوص حقوق کودکان در جنگ مورد قرارداده که از جمله آنها ممنوعیت هدف قرار دادن کودکان است و پروتکل به صراحت بیان می‌کند که کودکان و اماکنی که کودکان در آن حضور دارند، مانند مدارس و بیمارستان‌ها، نباید هدف حملات قرار گیرند. همچنین این پروتکل حقوق اساسی کودکان، از جمله حق زندگی، امنیت و عدم تبعیض را در شرایط جنگی اصطلاحاً تضمین می‌کند. از سوی دیگر ماده ۳۹ کنوانسیون در جهت حمایت از بازماندگان جنگ تأکید دارد که کودکان آسیب‌دیده شامل کودکان یتیم، زخمی، بی‌خانمان باید دسترسی به بازپروری جسمی و روانی، آموزش و بازگشت به زندگی عادی داشته باشند و همچنین مواد ۹ و ۱۰ کنوانسیون در خصوص حق هویت و جداسازی از والدین کودکان آورده که حتی در زمان جنگ، حق کودکان برای شناسایی والدین و حفظ ارتباط با آنها باید رعایت شود که مشخص است در غزه اولیات این حقوق هم رعایت نمی‌شود.
جرائم بین‌المللی مرتبط با کودکان در جنگ
همه این نقض‌های حقوقی توسط صهیونیست‌ها در غزه در حالی است که عدم اجرای آنها نیز در سطح بین‌المللی جرم‌انگاری شده و مثلاً بر اساس اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی حمله عامدانه به مدارس یا بیمارستان‌هایی که افراد غیرنظامی و مخصوصاً کودکان استفاده می‌کنند، جنایت جنگی است و نسل‌کشی یا آوارگی کودکان نیز مشمول جنایت علیه بشریت می‌شود. در عین حال، اما گزارش‌هایی از استفاده کودکان به‌عنوان سپر انسانی برای ورود به ساختمان‌های مشکوک یا روبه‌رو شدن با خطر توسط نیرو‌های صهیونیست‌ها وجود دارد.
البته در کنار این جرم انگاری، سازوکار‌های اجرایی و حمایتی نیز اندیشیده شده که یکی از مهم‌ترین آنها یونیسف است که وظیفه حمایت، واکسیناسیون، آموزش و بازپروری روانی کودکان را برعهده دارد. کمیته بین‌المللی صلیب سرخ نیز باید پیگیری وضعیت کودکان مفقود و همینطور حامی کودکان اسیر و بی‌سرپرست باشد. از سوی دیگر گزارشگران ویژه سازمان ملل و شورای امنیت براساس قطعنامه ۱۶۱۲ و بعدی‌ها باید بر نقض حقوق کودکان در جنگ نظارت داشته‌باشند. در نتیجه به‌طور خلاصه، کودکان در زمان جنگ از سه لایه حمایتی برخوردارند؛ اول حمایت به عنوان غیرنظامی است که نتیجه آن منع حمله به آنها باید باشد، همین طور از حمایت حقوق بشری برخوردارند که ذیل آن حق حیات، بهداشت، آموزش و منع شکنجه است و از سوی دیگر حمایت ویژه براساس اسناد کودکان و پروتکل‌ها را باید داشته‌باشند که بازپروری را بیشتر مدنظر داشته‌است، اما در غزه نه‌تنها این حمایت‌ها وجود ندارد، بلکه براساس گزارش سازمان ملل فقط در ژوئیه ۲۰۲۵ دست‌کم ۲۰ کودک بر اثر سوءتغذیه فوت کرده‌اند و شرایط قحطی گزارش شده است، همچنین براساس این گزارش تاکنون حداقل بیش از ۱۰۰ نفر از جمله ۸۰ کودک در تلاش برای دریافت غذا جان خود را از دست داده‌اند، از سوی دیگر دیده بان حقوق بشر می‌گوید هزاران کودک پس از انفجار‌های گسترده دست‌کم یک عضو خود را از دست داده‌اند یا دچار معلولیت شدید شدند. برخی از کودکان دچار فلج مغزی، سوختگی، یا صدمات مغزی هستند، آن هم در حالی که دسترسی به دارو، درمان و جلسات توانبخشی قطع شده‌است.
گزارش‌های رسمی نهاد‌های بین‌المللی درباره غزه
در کنار گزارش‌های پراکنده‌ای که هر روز خبرگزاری‌های مستقل از وضعیت اسفبار غزه ارائه می‌دهند، نهادی بین‌المللی نیز گزارش‌های بسیاری درباره وضعیت کودکان در غزه دارند. در گزارش اخیر نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل برای کودکان و مخاصمات مسلحانه به شورای حقوق بشر ویریجینا گامبا تأکید می‌کند که سال ۲۰۲۴ یکی از تاریک‌ترین سال‌ها برای کودکان در مناطق جنگی بوده‌است. حملات گسترده با سلاح‌های انفجاری در مناطق پرجمعیت، نقض حقوق بنیادین از جمله حقوق زندگی، آموزش و سلامت برای کودکان به‌شکل بی‌سابقه‌ای افزایش پیدا است که البته بخش عمده آن مربوط به جنایات صهیونیست‌ها در غزه است. همچنین او نسبت به ممانعت سیستماتیک از دسترسی بشردوستانه برای کودکان هشدار داده‌است.
از سوی دیگر در گزارش یونیسف آماده که تا پایان فوریه ۲۰۲۵، همزمان با اینکه هفت بیمارستان و ۶۶۴ مدرسه تخریب شده‌اند، بیش از ۱۵ هزار کودک کشته و حدود ۲۵ هزارو ۷۰۰ کودک مجروح شده‌اند. یونیسف در می۲۰۲۵ یک گزارش هم در مورد بحران گرسنگی و سوءتغذیه در غزه داد که در آن زمان پیش‌بینی کرده‌بود ۷۱ هزار کودک و بیش از ۱۷ هزار مادر نیازمند درمان سریع سوءتغذیه هستند.
برخی دیگر از منابع، اما شرایط بسیار وحشتناک تری را از غزه گزارش می‌کنند و تخمین‌های آنها حاکی از این است که در شرایطی که ۲۷درصد جمعیت غزه را افراد زیر ۱۸سال تشکیل می‌دهد بیش از ۱۰۰هزار نفر کشته شده و در نتیجه جمعیت تقریبی این باریکه به ۱/۲ میلیون کاهش یافته‌است. واقعیت تکان‌دهنده این آمار نشان دهنده میانگین کشتن یک کودک هر ۴۵دقیقه در غزه است، یعنی حدود ۳۰کودک در روز کشته شده‌اند که در نتیجه آن حداقل بیش از ۱۷ هزارو ۴۰۰ کودک از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون در این باریکه به شهادت رسیده‌اند، از سوی دیگر همه کودکان در معرض‌تروما‌های پیچیده روانی هستند که تأثیرات بلندمدت پس از نسلی خواهد داشت. در این شرایط مشخص است که مراقبت‌های نوزادان (NICU) فروپاشیده و عملاً نوزادان نارس با خطر بالای مرگ روبه‌رو هستند.
در حالی که برخی از گزارش‌ها تا ۵۰ هزار کودک کشته شده را در غزه خبر می‌دهند، صد‌ها هزار کودک در این باریکه بدون سرپرست، زخمی، معلول یا بی‌خانمان شده‌اند. میلیون‌ها کودک از دسترسی به آب، غذا، آموزش، درمان، واکسن و پناهگاه ایمن محرومند. بحران تغذیه حاد منجر به قحطی و گسترش امواج مرگ شده و وضعیت روانی موجود، عمیق و مادام‌العمر است و نیازمند حمایت بلندمدت است.
وضعیت غزه از زبان گوترش
این شرایط موجب‌شده تا آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل، با انتقاد از جامعه جهانی، فقدان انسانیت، در قبال وضعیت اسفناک غزه را محکوم کند. دبیر کل سازمان ملل، ضمن این انتقاد گفت این، یک بحران اخلاقی است که وجدان جهانی را به چالش می‌کشد. گوترش در مجمع جهانی گروه حقوق بشری، عفو بین‌الملل افزود: من نمی‌توانم سطح بی‌تفاوتی و انفعال، فقدان شفقت، حقیقت، انسانیت را که بسیاری از افراد در جامعه بین‌المللی شاهد آن هستند، درک کنم. دبیرکل سازمان ملل گفت که هیچ‌چیز نمی‌تواند انفجار مرگ و ویرانی پس از آن را توجیه کند. وسعت و شدت این فاجعه، بی‌سابقه بوده‌است. گوترش تصریح کرد که نمی‌توانم بی‌تفاوتی و سکوت جامعه جهانی را توضیح دهم؛ فقدان شفقت، حقیقت و انسانیت. کارکنان فداکار ما در شرایطی غیرقابل‌تصور به خدمت ادامه می‌دهند. بسیاری از آنها آنقدر فرسوده‌اند که می‌گویند دیگر نه زنده‌اند و نه مرده. کودکان از آرزوی رفتن به بهشت صحبت می‌کنند، زیرا دست‌کم به گفته آنها، آنجا غذا وجود دارد. کلمات نمی‌توانند کودکان گرسنه غزه را سیر کنند.
