جوان آنلاین: جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران حاوی درس‌هایی در زمینه مباحث معماری و شهرسازی برای سیاستگذار این حوزه بود. اگر تا پیش از جنگ، مباحث مربوط به ساختمان‌سازی محدود به الزامات مهندسی بود، اما حالا تجربه این تجاوز دشمن به خاک کشور به سیاستگذار در زمینه ایمنی ساختمان و برنامه ریزی شهری برای بازسازی پساجنگ درس‌هایی آموخت.
با توقف جنگ تحمیلی اسرائیل علیه ایران، در روز‌های اخیر سیاستگذاران بخش‌های مختلف به برآورد خسارات ناشی از جنگ و همچنین برنامه‌ریزی برای جبران خسارات در حوزه‌های مختلف پرداخته‌اند. حوزه مسکن و شهرسازی از بخش‌هایی بود که بیشترین خسارات وارده به آن تحمیل شد. بر این اساس در روز‌های اخیر تصمیمات متعددی در این زمینه اتخاذ شده است.
از اجاره تا ساخت خانه برای آسیب‌دیدگان جنگ
در روز‌های آینده شهرداری تهران برای افرادی که خانه‌هایشان در جنگ ۱۲روزه تخریب شده، واحد مسکونی اجاره می‌کند.
علی نصیری، رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران گفت: منازلی که تعمیر آنها بیش از سه‌ماه طول بکشد شامل اسکان موقت می‌شوند. بر این اساس برای این شهروندان منزلی اجاره می‌شود و طرف قرارداد شهرداری تهران به عنوان مستأجر است.
نصیری ادامه داد: موضوع دیگر خانه‌هایی است که نیاز به بازسازی دارند. این بازسازی به چهاربخش تقسیم می‌شود. نخست بازسازی جزئی است. مثلاً خانه‌ای که شیشه یا فریم پنجره و رنگ‌آمیزی آنها آسیب دیده است. مرمت این دست خانه‌ها هم اکنون از سوی شهرداری مناطق درحال انجام است. مثلاً در منطقه۲ برای مجتمع اساتید، کارگاه شیشه‌بری در مقابل مجتمع در نظر گرفته شده تا شیشه واحد‌هایی که آسیب دیدند، مجدداً نصب شود.
وی افزود: دوم تعمیرات متوسط یا پایدارسازی است که شامل خانه‌هایی می‌شود که به لحاظ سازه‌ای مشکلی ندارند و آسیب آن در حد تیغه دیوار است. ظرف چند روز آینده به عنوان قسط اول یک فقره چک به ساکنان این دسته از خانه‌ها داده می‌شود تا پیمانکار بیاورند و بازسازی را شروع کنند. ارزیابی خسارت کسانی که نهایی شد چک دوم به آنها داده می‌شود.
رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران بخش سوم را مقاوم‌سازی واحد‌ها عنوان کرد و گفت: برخی واحد‌ها آسیب دیده‌اند، اما این آسیب در حدی نیست که ملک کلاً تخریب و نوسازی شود که مرجع رسیدگی به این واحد‌ها سازمان نظام مهندسی تعیین شده است.
نصیری تصریح کرد: دسته چهارم خانه‌هایی هستند که نیاز به تخریب و نوسازی دارند. روش‌های مختلفی برای این دست خانه‌ها در نظر گرفته شده است، از جمله واگذاری هولوگرام و تراکم مازاد. دادگستری این ملک‌ها را کارشناسی قیمت می‌کند و مالکان این واحد‌ها می‌توانند، معادل همان قیمت واحد‌هایی را از شهرداری تحویل بگیرند. اگر هم نخواستند می‌توانند از طریق پیمانکاران واسطه اقدام کنند.
وی با بیان اینکه از اول مرداد مقاوم‌سازی و نوسازی واحد‌های مسکونی آغاز خواهد شد، گفت: یکی دیگر از کار‌های ما در شهرداری تهران کمک‌های بلاعوض برای خرید اثاثیه آسیب دیده منزل است. بنیاد مستضعفان اعلام کرده است، در جریان جنگ ۱۲روزه اخیر، حدود ۳هزارو۵۰۰ خانه در تهران آسیب دید که از این تعداد، ۲ هزار ساختمان نیازمند تعمیرات اساسی یا تخریب کامل است.
ضرورت بازسازی ساختمان‌های آسیب‌دیده با محوریت مردم
از همان روز‌های ابتدایی جنگ دولت اعلام کرد خسارات وارده به مردم در نتیجه اقدامات رژیم صهیونیستی مطابق قانون از سوی دولت پرداخت می‌شود. قرار بود بازسازی خانه‌ها نیز از سوی وزارت راه و شهرسازی انجام شود که در ادامه به شهرداری تهران سپرده شد.
مجید جودی، معاون بازسازی بنیاد مسکن انقلاب سه شنبه ۱۷ تیر ماه در جمع خبرنگاران درباره روند ارزیابی و بازسازی واحد‌های آسیب‌دیده در تهران اظهار کرد: از همان شروع تهاجم تحمیلی رژیم صهیونسیتی در مناطق مختلف چهارگانه شهر تهران مستقر شدیم و اکثر ارزیابی‌ها انجام شده است.
وی افزود: با راهبری وزارت راه‌و‌شهرسازی برنامه بازسازی را تدوین کرده بودیم. همه‌چیز آماده بود که برای تصویب به دولت ارسال شود، اما در نهایت، دولت تصمیم گرفت این مسئولیت را به شهرداری‌ها واگذار کند. جودی با تأکید بر اینکه هیچ‌کدام از اقدامات قبلی از بین نرفته است، گفت: تمام کارشناسی‌هایی که انجام داده‌ایم، مورد پذیرش شهرداری قرار گرفته و همه این پرونده‌ها به‌صورت رسمی صورت‌جلسه و به مسئولان شهرداری مناطق تحویل داده شده است.
سید امیرحسین گرکانی، عضو شورای مرکزی بنیاد مسکن نیز در نشست رویکرد‌های بازسازی پساجنگ با بیان اینکه بازسازی باید در دل مردم باشد و به جریان اقتصادی شهر کمک کند، اظهار کرد: نهایتاً خود مردم مالکان واقعی هستند.
وی با بیان اینکه دولت باید در زمینه تأمین منابع، هدایت و حمایت مردم آماده‌به‌کار باشد گفت: پیمانکار نمی‌تواند طرف حساب مردم باشد. بازسازی، ساختمان‌سازی نیست. بازسازی یعنی زنده‌سازی، یعنی مشارکت اجتماعی. اگر مردم کنار ما نباشند، هر بازسازی‌ای شکست خواهد خورد.
وی تصریح کرد: در بم، بازسازی با مردم و با کمک‌های ویژه‌ای که دولت به مردم می‌داد، انجام شد و آنها با سلیقه و اختیار خودشان هزینه می‌کردند. بازسازی فقط زمانی موفق خواهد بود که مردم در محوریت تصمیم‌گیری و اجرا باشند.
بازسازی منازل آسیب‌دیده از جنگ باید به متخصصان حوزه سپرده شود
مسئولیت بازسازی باید به متخصصان این حوزه سپرده شود زیرا اگر کار را به افراد غیرمتخصص واگذار کنیم، نتیجه‌ای جز اتلاف منابع و نارضایتی مردم نخواهد داشت. این خلاصه‌ای از توصیه‌های کارشناسان حوزه شهرسازی در بازسازی پساجنگ است.
در این زمینه محمد سعیدی‌کیا، وزیر اسبق راه‌و‌شهرسازی نیز در نشست تخصصی بازسازی جنگ گفت: بازسازی صرفاً فرایندی فیزیکی نیست بلکه ماهیتی اجتماعی دارد. اگرچه نمود بیرونی آن ساختمان و سازه است، اما هسته اصلی بازسازی، ارتباط با مردم و ایجاد اعتماد اجتماعی است. تجربه بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در چهاردهه گذشته، این نهاد را به مرجع مناسبی برای مدیریت بازسازی تبدیل کرده است و باید پاسخگوی تصمیمات خود باشد.
وی تأکید کرد: نوع بازسازی جنگ با بازسازی در سوانح طبیعی متفاوت است و طراحی این نوع بازسازی نیازمند فهم عمیق اجتماعی، فرهنگی و نهادی است. به همین دلیل، شورای سیاستگذاری بازسازی باید با ترکیبی از دستگاه‌های ذیربط تشکیل شود و با اختیارات کامل نسبت به اتخاذ تصمیمات راهبردی اقدام کند.
وزیر اسبق راه و شهرسازی با اشاره به ضرورت استفاده از ظرفیت مردم در بازسازی خاطرنشان کرد: مردم باید خود در بازسازی خانه‌هایشان نقش‌آفرین باشند و دولت صرفاً وظیفه راهبری، سیاستگذاری، حمایت و نظارت را بر عهده بگیرد.
وی افزود: حمایت دولت باید در تأمین اعتبارات و جبران خسارت‌ها تجلی یابد، اما اجرای عملی بازسازی باید در اختیار مردم باشد. چراکه آنان بهتر از هرکسی می‌دانند که خانه‌شان را چگونه و با چه سبکی بسازند.
وزیر اسبق راه و شهرسازی ادامه داد: نمونه موفق این سیاست را در زلزله بم دیدیم، جایی که اعتبار ساخت ۸۰متر مربع تأمین شده بود، اما برخی مردم ۱۲۰متر ساختند. این نشان می‌دهدکه اگر اختیار به مردم داده شود، نه‌تنها از منابع دولتی استفاده می‌کنند، بلکه از منابع شخصی نیز بهره می‌برند و کیفیت ساخت‌وساز ارتقا می‌یابد.
سعیدی‌کیا تصریح کرد: بازسازی جنگ نباید تنها به جنبه‌های فیزیکی محدود شود. ما باید درک کنیم که بازسازی، امری اجتماعی است و تنها با مشارکت فعال مردم، به نتایج پایدار خواهد رسید.
ضرورت برنامه‌ریزی برای ساخت پناهگاه ایمن
علاوه بر مسائل مربوط به بازسازی در شرایط پساجنگ که به گفته اکثر کارشناسان ضروری است تا با حمایت‌های دولتی و با محوریت مردم انجام شود یکی دیگر از نکات مهم در این زمینه ضرورت برنامه‌ریزی برای ساخت اماکنی چندمنظوره به عنوان پناهگاه ایمن است.
در جنگ ۱۲روزه موضوع استفاده از پارکینگ‌های زیرزمینی مجتمع‌های مسکونی و تجاری و همچنین مترو به عنوان پناهگاه ایمن در برابر حملات موشکی مطرح شد. از میان انبوه ساختمان ها، پارک‌ها و مجتمع ها، به ندرت می‌توان فضایی را یافت که برای لحظه بحرانی این چنینی طراحی شده باشد. بنابراین باید پدافند‌های معمارانه و شهرسازانه را فعال کرد و از بحران پیش آمده به عنوان فرصتی برای بهبود و تاب‌آوری شهرسازی و مدیریت بحران بهره برد.
