جوان آنلاین: در دنیای امروز که بحران تغییرات اقلیمی، افزایش تقاضای انرژی و کاهش منابع فسیلی به چالش‌های جدی بدل شده‌اند، انرژی هسته‌ای به‌عنوان یکی از کارآمدترین و پاک‌ترین گزینه‌های تأمین انرژی، اهمیتی دوچندان یافته است. برخلاف سوخت‌های فسیلی، تولید برق از انرژی هسته‌ای با انتشار ناچیز گاز‌های گلخانه‌ای همراه است و می‌تواند نقش مؤثری در کاهش آلودگی هوا، گرمایش زمین و هزینه‌های بلندمدت تولید برق ایفا کند. افزون بر این، پایداری تولید، قیمت تمام‌شده پایین در بلندمدت و قابلیت استفاده در حوزه‌هایی، چون آب‌شیرین‌کنی و پزشکی، انرژی هسته‌ای را به ابزاری راهبردی در توسعه پایدار تبدیل کرده است. در شرایطی که بسیاری از کشور‌ها از جمله رقبای منطقه‌ای ایران با جدیت به سمت توسعه این فناوری حرکت می‌کنند، غفلت از سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند تبعات اقتصادی، زیست‌محیطی و حتی امنیتی در پی داشته باشد. اکنون زمان تصمیم‌گیری هوشمندانه فرارسیده است.
۱۰ کشور برتر در تولید انرژی هسته‌ای در جهان
طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، امریکا با دارا بودن ۹۳ نیروگاه اتمی، در صدر بیشترین تعداد نیروگاه‌های هسته‌ای در دنیا قرار دارد. فرانسه با ۵۶، چین با ۵۵ و روسیه با ۳۷ نیروگاه اتمی نیز در رتبه‌های دوم تا چهارم قرار دارند. نکته جالب اینکه در ایران فقط یک نیروگاه هسته‌ای به نام نیروگاه اتمی بوشهر با ظرفیت هزارو ۲۴ مگاوات ساخته شده است. داده‌های مؤسسه EI، فهرستی از چند کشور پیشتاز در تولید انرژی هسته‌ای را نشان می‌دهد که در صدر آنها ایالات متحده امریکا قرار دارد. این کشور در سال ۲۰۲۳ حدود ۸۱۶ تراوات ساعت برق هسته‌ای تولید کرده و نزدیک به ۸/۲۹ درصد از کل تولید جهانی این نوع انرژی را به خود اختصاص داده است. پس از امریکا، چین، فرانسه و روسیه به ترتیب با سهم‌های ۹/۱۵، ۴/۱۲ و ۹/۷ درصدی در جایگاه‌های دوم تا چهارم قرار گرفته‌اند. همچنین طبق همین گزارش، ایران با تولید ۶/۶ تراوات ساعت انرژی هسته‌ای در رتبه ۳۰ جهان قرار دارد. این میزان تولید، سهمی معادل ۲/۰ درصد از تولید جهانی را داراست.
سهم سبد انرژی ایران از صنعت هسته‌ای
با وجود مناقشات زیاد سر پرونده هسته‌ای ایران، اما کشور هنوز نتوانسته است در تولید انرژی هسته‌ای اقدام مؤثری انجام دهد و به نتیجه برسد. طبق گزارش مؤسسه EI، تنها ۵/۰ درصد از انرژی ایران از سوخت هسته‌ای تأمین می‌شود درحالی‌که میانگین جهانی بر روی عدد ۴ درصد قرار دارد. به بیان دیگر، سهم انرژی هسته‌ای از سبد عرضه انرژی در ایران، یک‌هشتم استاندارد جهانی است و فرانسه با اختصاص ۳۵ درصد از سبد انرژی خود به این انرژی پاک، رکورددار این شاخص است.
وقتی جهان به سمت انرژی هسته‌ای می‌رود ما نباید عقب بمانیم
در یک سال گذشته اتحادیه اروپا چشم انداز سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های هسته‌ای در سطح کشور‌های این اتحادیه را ۵۰۰ میلیارد یورو ترسیم کرده است. عربستان سعودی با داشتن ذخایر غنی نفتی، ساخت ۱۶ رآکتور هسته‌ای را در دستور ساخت قرار داده است. همچنین امارات متحده عربی با داشتن ذخایر کلان نفت و گاز اقدام به ساخت چهار نیروگاه اتمی هزار و ۴۰۰ مگاواتی (تاکنون دو نیروگاه به بهره‌برداری رسیده است) با هزینه‌ای بالغ بر ۴/۲۴ میلیارد دلار کرده که با تولید ۶/۵ گیگاوات ۲۵ درصد از برق مصرفی این کشور را تأمین می‌کند. فنلاند بزرگ‌ترین نیروگاه هسته‌ای جهان را با ظرفیت هزار و ۶۵۰ مگاوات تولید برق پاک پس از ۱۶ سال با تأخیری ۱۲ ساله و هزینه‌ای ۱۰ میلیارد یورویی سال گذشته راه‌اندازی کرد. این کشور یکی از متعهدترین کشور‌ها در کاهش گاز‌های گلخانه‌ای جهان است. ژاپن با وجود تعطیلی رآکتور‌های هسته‌ای به دلیل سونامی چند سال گذشته، بازگشت به کار هفت رآکتور تعطیل شده و تأمین ۲۲ درصد برق کشور را در دستور کار دارد. کره جنوبی تأمین ۳۰ درصد برق هسته‌ای و افزایش اشتغال ۱۰۰ هزار نفر را در چشم انداز فعالیت‌هایش دارد. چین تعداد رآکتور‌های اتمی‌اش را طی ۱۰ سال گذشته از ۱۳ به ۵۳ رآکتور رسانده است. توجه به آمار‌ها و ارقام فوق نشان از اقبال و توسعه استفاده از انرژی هسته‌ای در جهان دارد.
مهم‌ترین مزایای اقتصادی صنعت هسته‌ای
الف) کاهش هزینه‌های راهبردی نیروگاه
مهم‌ترین تفاوت بین انرژی هسته‌ای و انرژی کلاسیک (نفت و گاز) در سرمایه‌گذاری اولیه بالا و هزینه‌های راهبردی پایین است. به عنوان مثال یک نیروگاه هزار مگاواتی فسیلی سالانه به ۱۰ میلیون بشکه نفت یا معادل انرژی آن از سوخت‌های فسیلی دیگر مثل گاز نیاز دارد که براساس مطالعات کارشناسی با در نظر گرفتن قیمت اوپک و هزینه‌های استخراج، قیمت پایه نفت حدوداً بشکه‌ای ۶۵ دلار خواهد شد و هزینه یک نیروگاه هزارگیگاوات الکتریکی چیزی حدود ۶۵۰ میلیون دلار در سال خواهد شد و در مورد گاز در حد ۲میلیارد فوت مکعب در سال خواهد شد.
حال با در نظر گرفتن ۶۵۰ میلیون دلار قیمت سوخت و صد میلیون دلار هزینه تعمیرات و نگهداری، درمجموع حدود ۷۵۰ میلیون دلار هزینه راهبردی یک نیروگاه فسیلی هزار مگاواتی در سال می‌شود. حال آنکه در شرایط عادی، هزینه سوخت یک نیروگاه فسیلی بسیار پایین خواهد بود، یعنی عددی بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار برای یک نیروگاه هزار مگاواتی. اما سوخت هسته‌ای مورد نیاز یک نیروگاه هسته‌ای هزار مگاواتی حدودا ۳۰ تن اورانیوم غنی شده در سال است که هزینه آن در شرایط سیاسی و اقتصادی مناسب ۱۰ میلیون دلار و در بدترین شرایط ۲۵ میلیون دلار است. بنابراین در بدبینانه‌ترین شرایط هزینه سوخت مورد نیاز یک نیروگاه هسته‌ای ۳/۳ درصد هزینه سوخت یک نیروگاه فسیلی مشابه است که با احتساب ۵۰ سال عمر یک نیروگاه اتمی، تفاوت این هزینه به قیمت‌های امروز، بیش از ده‌ها میلیارد دلار خواهد شد.
ب) تولید انرژی پاک
افزایش گاز‌های گلخانه‌ای ناشی از کاربرد سوخت‌های فسیلی و اثرات مخرب آنها، استفاده از انرژی‌های پاک به ویژه انرژی هسته‌ای را به عنوان یکی از راه‌های کاهش آلودگی هوا و محیط زیست مورد توجه جهانی قرار داده است. به گزارش سازمان انرژی اتمی در حال حاضر نیروگاه‌های هسته‌ای جهان از انتشار ۸ درصد گاز‌های گلخانه‌ای به فضا جلوگیری می‌کنند. از جمله نیروگاه اتمی بوشهر پس از شروع فعالیت تجاری در سال ۱۳۹۲ با تولید ۵۶ میلیارد کیلووات ساعت برق اتمی از انتشار حدود ۵۴ میلیون تن گاز‌های آلاینده زیست محیطی جلوگیری کرده است. این رقم در صورتی اهمیت پیدا می‌کند که توجه شود تنها در سال ۱۴۰۲، این آلودگی حدود ۵۹۷ هزار میلیارد تومان زیان اقتصادی برای کشور به همراه داشته است.
ج) تولید برق ارزان قیمت
تولید هر کیلو وات ساعت برق از طریق انرژی هسته‌ای حدود ۶۷/۱ سنت هزینه دارد. در کشور‌های تولیدکننده گاز، برق و نفت مانند ایران و قطر تولید هر کیلو وات ساعت برق از سوخت‌های فسیلی ۳ تا ۴ سنت هزینه می‌برد. بدین ترتیب هزینه تولید برق با انرژی فسیلی تقریبا ۵/۲ برابر انرژی هسته‌ای است؛ بنابراین انرژی هسته‌ای به دلایل اقتصادی مقرون به صرفه است.
د) جبران کمبود آب جهان با انرژی هسته‌ای
تقریباً یک سوم جهان به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند و زندگی بیش از ۲ میلیارد نفر تحت تأثیر کمبود آب قرار دارد، البته پیش‌بینی می‌شود این رقم افزایش یابد. واحد‌های آب شیرین‌کن کنونی در سراسر جهان سالانه ۱۰ تریلیون گالن آب آشامیدنی تولید می‌کنند. البته در راستای رفع نیاز‌های کنونی، تعداد بیشتری در آینده نیاز خواهد بود به طوری که انتظار می‌رود در سه دهه آینده تا ۳۰ درصد افزایش یابد. نیروگاه‌های آب شیرین‌کن موجود انرژی‌بر بوده و شدیداً به سوخت‌های فسیلی متکی هستند. بنابراین افزایش نیروگاه‌ها منجر به رشد انتشار گاز‌های گلخانه‌ای خواهد شد. انرژی هسته‌ای می‌تواند نقش مهمی در تأمین انرژی کم کربن داشته باشد که دستیابی به امنیت آب را در سراسر جهان نزدیک‌تر می‌کند. رآکتور‌های جدید می‌تواند این روند را تسریع کند، به طوری که رآکتور‌های کوچک مدولار (SMR) با انعطاف پذیری بیشتری در اندازه و عملکرد بهتر در تولید انرژی برق و حرارتی، نتیجه مناسب در واحد‌های نمک‌زدایی آب دریا ارائه می‌دهد.
و) جهش در حوزه سلامت
با تولید بیش از ۷۰ نوع رادیوداروی پیشرفته برای تشخیص و درمان سرطان، نیاز داخلی کشور به‌طور کامل تأمین شده و ایران آماده صادرات این محصولات راهبردی به بازار‌های جهانی است. رادیودارو‌های تولید شده در کشور به پنج قاره جهان صادر می‌شود. لازم به ذکر است در سال‌هایی که واردات رادیودارو‌های حیاتی با چالش جدی روبه‌رو بود، متخصصان جوان و متعهد صنعت هسته‌ای ایران با بومی‌سازی این فناوری‌ها، گامی تاریخی برداشتند.
بنابراین با توجه به مطالب گفته شده، ایران با وجود داشتن سابقه و ظرفیت فنی، هنوز سهم اندکی از این منبع پاک و استراتژیک در سبد انرژی خود دارد. سهم ۲/۰ درصدی ایران از تولید جهانی و وابستگی شدید به یک نیروگاه نشان می‌دهد سیاستگذاری‌ها نیازمند بازنگری جدی هستند. انرژی هسته‌ای نه‌تنها راهکاری اقتصادی برای تولید برق ارزان و پاک است، بلکه می‌تواند در حوزه‌هایی، چون بهداشت و امنیت آبی نیز نقشی کلیدی ایفا کند.
