حکیم انقلاب اسلامی در آخرین دیدارشان با اعضای مجلس خبرگان رهبری که معمولاً از مهمترین سخنرانیهای معظمله محسوب میشود، به آفت ارتجاع در انقلاب و جامعه اسلامی پرداختند و در بررسی حرکت انقلاب به سمت اهداف متعالی خود فرمودند: «برای اینکه جامعه اسلامی به این هدف نزدیک بشود و یک جامعه توحیدی به وجود بیاید، تلاشهایی لازم است و موانعی وجود دارد. همیشه در راه حرکت به سمت این هدف موانعی پیش میآید، انگیزههایی وجود دارد برای جلوگیری از این حرکت؛ انگیزه وجود دارد. این انگیزهها متوجه این است که نگذارند انقلاب و نظام به سمت هدف خودش حرکت کند و پیش برود و توفیق پیدا کند؛ [میخواهند]آن را متوقف کنند بلکه به عقب برگردانند.»
مقوله آسیبشناسی انقلاب از مباحثی است که در حوزه جامعهشناسی انقلابها مورد نقد و بررسی قرار میگیرد. انقلاب همچون هر پدیدهای دارای آفاتی است که در صورت آلوده شدن به آن در معرض افول و بیماری قرار میگیرد و جایگاه خود را متزلزل خواهد یافت. بسیاری از انقلابها در مسیر تداوم خود دچار آفت شده و خیلی زود از حرکت در مسیر آرمانی که طرحریزی کرده بودند، باز ماندند و به سرنوشت شوم سقوط و انحطاط محکوم شدند.
این نگرانیها موجب شده رهبران نهضتها و انقلابها به مثابه دیدهبانان تیزبین حرکت، موانع پیش رو، خطرات و تهدیدات و ضعفها و آسیبها را شناسایی و مستمر برای ملت و مسئولان گوشزد کنند. حکیم فرزانه انقلاب اسلامی نیز در طول سالیان اخیر بارها از این منظر به آسیبشناسی انقلاب پرداخته و مهمترین خطرات پیش روی انقلاب را برشمرده و ملت را از دچار شدن به آن انذار دادهاند. به عنوان نمونه معظمله در دیدار مردم تبریز با صراحت از خطر ارتجاع سخن گفتند و فرمودند: «یکی از مهمترین آفتهای همه انقلابها ارتجاع است» (۲۹/۱۱/۹۶).
نکته قابل ملاحظه در بررسی ابعاد مسئله توجه به این حقیقت است که خطر ارتجاع آفت جوامعی است که توانستهاند در مسیر پیشرفت و تعالی قدم بردارند و از نعمات حاصله برخوردار شوند و اینک در میانه راه بر اثر عواملی، در مسیر واپسگرایی و بازگشت به عقب قرار میگیرند، به جای آنکه در برابر مشکلات ایستادگی کنند و شکرگزار نعمتهای حاصله باشند. آفت ارتجاع و خطر رجعت به گذشته به مثابه عاملی برای انحطاط و نابودی آفتی است که میتواند دامنگیر انقلابیون و جوامع انقلابی شود.
ارتجاع از جمله آفاتی است که به شدت انقلابها را تهدید میکند. همه انقلابهای بزرگ تاریخ که آنها را میشناسیم - مثل انقلاب فرانسه، مثل انقلاب روسیه و انقلابهایی که در کشورهای آفریقا و امریکای لاتین و جاهای دیگر اتفاق افتاد - تقریباً بدون استثنا در سالهای اول عمر خودشان به این بلیه دچار شدهاند.
انقلاب اسلامی نیز در معرض این انحراف قرار داشته و هیچ گاه از چنین تهدیدی مصون نبوده است. به واقع میکروب رجعت یا ارتجاع، دشمن بزرگ هر انقلاب است که به درون جوامع انقلابی نفوذ میکند و در آن رشد مییابد و دشمن نیز با آگاهی از این حقیقت، برای مشاهده اثرات این میکروب در کالبد سالم و نیرومند نظام اسلامی به انتظار نشسته است.
سؤال اصلی در این میان آن است که چگونه میتوان در برابر این انحراف ایستاد و مانع تحقق آن شد. در این میان عوامل متعددی میتواند از یکسو موجب ارتجاع و از دیگر سو عامل ارتجاع گردد که در مداقهای دقیق باید آنها را مورد بررسی قرار داد. در این میان یکی از مهمترین عوامل مؤثر در صیانت از انقلاب از آفت ارتجاع، وجود رهبری در رأس جامعه اسلامی است. جایگاه بیمانندی که بر رصد دقیق وضعیت همه تهدیدات و آسیبهای انقلاب را شناخته و با تدبیر درست مانع از اثربخشی آنان خواهد شد. در این میان ارتجاع نیز آفت است که رهبری جامعه اسلامی وظیفه دارد به مصاف آن رود. حکیم انقلاب اسلامی از جایگاه رهبری به عنوان یکی از عوامل مؤثر یاد میکنند و یکی از مهمترین وظایف رهبری را همین ایستادگی در برابر خطر ارتجاع برمیشمارند و میفرمایند: «یک عاملی لازم است برای اینکه جلوی این [عقبگرد]را بگیرد؛ در نظام اسلامی این عامل جایگاه رهبری است؛ بایستی جلوی این انحراف به وسیله رهبری گرفته بشود.»
این توضیح به خوبی جایگاه رفیع رهبری به عنوان ستون خیمه و کانون محوری نظام اسلامی را نشان میدهد. در این میان آنچه مکمل کار است، پیروی و اطاعت از رهبری است. وقتی تهدید ارتجاع با محوری رهبری، آنگاه ناکام میماند که امت در کنار امام حاضر گردد و گوش به فرمان او باشد، در این شرایط سد آهنینی شکل میگیرد که هیچ ویروسی از جمله ویروس ارتجاع توان نفوذ در آن را نخواهد داشت.