جوان آنلاین: موضوع توزیع کالابرگ در گذشته همواره با هجمـه‌هایی از سوی منتقدان روبه‌رو می‌شد. آن‌ها توزیع کالابرگ را بازگشت دولت به دهه ۶۰ می‌نامیدند و معتقد بودند طرح کالابرگ موجب بازار سیاه می‌شود. علاوه بر این، اجرای این طرح که به لحاظ تأمین زیرساخت‌های اطلاعاتی، آماری و کالایی ممکن بود با مشکلاتی روبه‌رو شود، ریسک بالایی داشت که دولت قبل از اجرای آن شانه خالی می‌کرد و تأمین بموقع ۱۱ قلم کالای سبد معیشت مردم را در سراسر کشور دشوار می‌دانست، اما دولت مردمی به منظور حمایت از اقشار متوسط و آسیب‌پذیر جامعه، تمامی ریسک‌های این طرح را پذیرفت و در دو ماه پایانی امسال که مصادف با ماه مبارک رمضان، عید نوروز و افزایش تقاضای مردم بود، طرح کالابرگ الکترونیکی را کلید زد. مشاور معاون رفاه و امور اقتصادی وزارت تعاون و رفاه اجتماعی از موفقیت این طرح در ماه نخست اجرای آن خبر می‌دهد و می‌گوید: «طرح کالابرگ الکترونیکی ۴۸هزار‌میلیارد تومان به سمت سفره غذایی مردم هدایت کرد، ضمن اینکه دولت نیز بیش از ۴/۱۰ همت در این طرح هزینه پرداخت کرده است.» «جوان» در راستای شفاف‌سازی و رفع ابهامات مردم درباره کالابرگ الکترونیکی با سیدرضا یحیوی، مشاور معاون رفاه و امور اقتصادی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به گفتگو نشسته است.
توزیع کالابرگ الکترونیکی که به فجرانه معروف است، یک ماه است نقل محافل شده است. با پایان گرفتن نخستین ماه اجرا، این طرح و استقبال مردم را چطور ارزیابی می‌کنید؟
کالابرگ الکترونیکی خدمتی کاملاً فناورانه و نوین است که برای اولین بار در کشور پیاده شد و در راستای سیاست‌های رفاهی و حمایتی دولت بود که شکل گرفت تا بتواند از دهک‌های پایین جامعه به صورت اعتباری حمایت کند. وقتی ما کار را شروع کردیم، کالابرگ الکترونیکی شش فاز داشت که در هر مرحله این طرح پخته‌تر شد و توسعه یافت. در اسفندماه سال ۱۴۰۱ کالابرگ الکترونیکی برای اولین بار به صورت ملی اعلام شد و تا خردادماه این مسیر ادامه داشت. مزیت خاصی نداشت و تنها مزیتش این بود که مردم می‌توانستند یک ماه زودتر و قبل از اینکه یارانه‌شان را بگیرند، از کالابرگ استفاده کنند و مبلغ آن از یارانه ماه بعدشان کسر شود. این رویکرد با استقبال چندانی روبه‌رو نشد و از اسفندماه تا خردادماه فقط حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰هزار تراکنش داشتیم. از خردادماه این کار به صورت جدی شروع شد و برای فاز اول مشوق ۸۰هزار تومانی گذاشتیم که شامل خانواده‌های کمیته‌امداد و بهزیستی می‌شد. این گروه از این طرح استقبال کردند، از این رو در مرحله بعدی دهک‌های یک تا ۳ را شامل شد. این طرح توسعه پیدا کرد و از ۸۰ هزار تومان به ۱۲۰ هزار تومان رسید و دهک‌های ۴ و ۵ را هم اضافه کردیم. بعد هم دهک‌های ۶ و ۷ اضافه شدند. آخرین مرحله، طرح کالابرگ الکترونیکی ۲۲۰هزار تومان بود که به مناسبت دهه فجر با عنوان فجرانه از ۱۸ بهمن آغاز شد و برای سه ماه ادامه دارد. بسیاری از مردم تصور می‌کردند کالابرگ در ۳۰ بهمن تمام می‌شود، ولی ما اطلاع‌رسانی کردیم که دوره کالابرگ الکترونیکی از ۱۸ هر ماه تا ۱۸ ماه دیگر است، یعنی در پایان ماه تمام نمی‌شود. این کار برای سه ماه پیش‌بینی شده و دولت هم بودجه آن را سه ماه تأمین کرده است. در حال حاضر در ماه دوم کالابرگ قرار داریم که اعتبار‌ها از ۱۸ اسفند تأمین شده است. بازخورد‌هایی که از طرح داشتیم نشان می‌دهد مشکلات خرید تقریباً برای مردم مرتفع شده و طرح تا حدودی برای آحاد جامعه جا افتاده است.
بر اساس چه محاسباتی برای تأمین ۱۱ قلم کالای سبد معیشت خانوار به عدد ۲۲۰هزار تومان رسیدید؟
این مدل جدید کالابرگ نسبت به قدیم چندین مزیت دارد، یکی اینکه اعتبار کالابرگ از ۱۲۰هزار تومان به ۲۲۰هزار تومان افزایش پیدا کرد. این عدد یک مبنای محاسباتی دقیق داشت. در سال ۱۴۰۰ با حذف دلاردولتی از واردات کالا‌های اساسی و واقعی‌شدن قیمت‌ها، ۱۱ قلم کالای ضروری سبد معیشت خانوار دستخوش افزایش قیمت شد. بر اساس محاسبات وزارت رفاه، هر کسی که در سال ۱۴۰۰ می‌خواست این سبد کالایی را با وزن و کالای مشخص بخرد، قیمتش ۵۲۳هزار تومان می‌شد. حالا که در سال ۱۴۰۲ هستیم، قیمت آن اقلام با همان وزن مشخص می‌شود ۷۴۳هزار تومان شده است که مابه‌التفاوت آن ۲۲۰هزار تومان می‌شود. در حال حاضر این ۲۲۰هزار تومان افزایش قیمت کالا‌ها را در قالب این طرح پوشش می‌دهد. یکی دیگر از مزیت‌های کالابرگ الکترونیک که باعث شد با این استقبال گسترده روبه‌رو شویم، این بود که در مدل قبل می‌گفتیم هر کسی که می‌خواهد از کالابرگ استفاده و آن ۱۲۰ هزار تومان را جذب کند، باید ۲۰۰هزار تومان از یارانه‌اش را اضافه بر قیمت مبنا پرداخت و خرید کند. در این مرحله ما این پیش‌شرط را حذف کردیم، یعنی مردم می‌توانند آزادانه خرید کنند. به عبارت دیگر بدون اینکه از یارانه نقدی‌شان پیشخور کنند، می‌توانند ۱۱ قلم کالا را با قیمت ارزان‌تر از بازار خریداری کنند. خرید کالا حتماً یک مبنا دارد. خود مردم این مبنا را قرار می‌دهند و دولت مابه‌التفاوت را جبران می‌کند. هر کسی که می‌خواهد سبد کامل را بگیرد و ۲۲۰ هزارتومان را جذب کند، باید ۵۲۳هزار تومان پول نقد بپردازد تا ۲۲۰هزار تومان را جذب کند.
به دلیل عدم‌اطلاع‌رسانی دقیق از سوی متولیان طرح، همین پرداخت ۵۲۳هزار تومان به چالش جدی بین مردم و توزیع‌کنندگان کالا‌های کالابرگی تبدیل شده است. مشخص نیست چه کالایی با چه قیمتی باید تحویل بگیرند. برخی تصور می‌کنند سرشان کلاه رفته است.
در این مرحله، اقدام دیگری هم انجام دادیم؛ اعتبار‌ها را تفکیک کردیم، یعنی کالا‌ها تفکیک شدند و هر اعتبار برای همان کالاست، یعنی من می‌روم روغن، برنج و مرغ می‌خرم و اعتبار تک‌تک آن کالا‌ها را می‌گیرم. اگر یک ماکارونی می‌خرم، باید قیمت مبنای آن را خودم بپردازم تا مابه‌التفاوت قیمت ماکارونی به عنوان کالابرگ پرداخت شود. تأکید می‌کنم، مردم به خاطر اینکه بخواهند ۲۲۰هزار تومان را جذب کنند، باید قیمت مبنا را به صورت کامل بپردازند. بر فرض یک خانوار ۵۲۳هزار تومان را ندارد و فقط ۱۰۰ هزار یا ۲۰۰ هزار تومان دارد، می‌رود و کالایی را که نیاز دارد، می‌خرد. تمام هدف این طرح این بود که خانوار تمام اقلام سبد معیشت را خریداری و مصرف کند. این اقلام ویتامین‌ها، پروتئین‌ها، ریزمغذی‌ها و تمام کالا‌های مورد نیاز یک فرد را که منطبق با نظر انستیتو تغذیه ایران بوده است، تأمین می‌کند و ساختار ایمنی بدن یک فرد شکل می‌گیرد.
نمی‌شد در این طرح خانوار پرداخت نقدی نداشته باشد؟
خیر، در آن صورت دیگر کالابرگ، نام نمی‌گرفت، می‌شد یارانه نقدی. در سال ۱۴۰۱ که ارز ترجیحی حذف شد، کالا‌های اساسی گران شدند و یارانه‌ها به ۳۰۰ تا ۴۰۰هزار تومان افزایش پیدا کردند. در آن زمان تصمیم گرفته شد افزایش قیمت‌ها در مسیر اعتباری مصرف شود. ارز ترجیحی از کالا‌های اساسی حذف شد و باید این پول به سمت کالا‌های اساسی می‌رفت تا مردم می‌توانستند از آن‌ها استفاده کنند. در آن زمان بستر توزیع کالا آماده نبود، از این رو رفتار اقتصادی و اجتماعی مردم برای هزینه یارانه نقدی شکل گرفت، یعنی یارانه نقدی به جای اینکه برای خرید کالای اساسی هزینه شود، صرف هزینه‌های دیگر زندگی شد. مانند پرداخت قسط، قبوض برق، آب و گاز. با این طرح ما سعی کردیم مردم را به سمت کالا‌های اساسی هدایت کنیم. آخرین آماری که به دست من رسیده است نشان می‌دهد این طرح دولت (کالابرگ) بیش از ۴/۱۰ همت آورده داشته و حدود ۳۷هزار‌میلیارد تومان مردم در این طرح آورده داشته‌اند (برای خرید ۱۱ قلم کالا وجه نقد پرداخته‌اند)، حدود ۴۸هزار‌میلیارد تومان به سمت سفره غذایی مردم هدایت شد و در کنار آن کارخانجات رونق گرفتند و به سمت تولید داخل رفتند.
چرا همه افرادی که یارانه نقدی می‌گیرند، شامل این طرح نشدند؟
جمعیت مشمول این طرح ۶۰میلیون نفر و دهک‌های یک تا ۷ هستند. دولت از این‌ها حمایت مضاعف می‌کند. جالب است که در این طرح دهک‌های یک تا ۳ حدود ۹۰ درصد مشارکت داشته‌اند و این خیلی خوب است، چون دولت می‌خواست از دهک‌های پایین جامعه حمایت و به صورت هدف‌زنی عمل کند که به هدفش نزدیک شده است. در حال حاضر از دهک یک تا ۱۰ درآمدی یارانه نقدی می‌گیرند که سه دهک آخر شامل دریافت کالابرگ نشدند.
آیا کمبود کالایی داشته‌اید؟
به رغم برخی شایعات کمبود کالایی نداشته‌ایم و مردم به راحتی در حال خرید مایحتاج خود هستند. صفوف مردم در برخی فروشگاه‌ها برای اقلامی، چون مرغ بیشتر ناشی از عدم‌مراجعه به دیگر فروشگاه‌ها و مراکز توزیع خلوت‌تر یا تأکید بر استفاده از مرغ منجمد بوده است، در حالی که گوشت قرمز و مرغ گرم نیز جزو اقلامی است که مشمول یارانه کالابرگ الکترونیکی می‌شوند، البته کمبود خاصی در این حوزه به ما گزارش نشده است. قیمت مبنایی گوشت گرم و منجمد باهم متفاوت است که آن تفاوت قیمتی را ناگزیر باید مردم پرداخت کنند.
چرا در قدم نخست فروشگاه‌های زنجیره‌ای در این طرح مردمی مشارکت نکردند؟ فروشگاه‌های کوروش محله‌ها از همان اول اعلام کردند ما در طرح کالابرگ هیچ همکاری‌ای نداریم و کالایی نداریم که در اختیار شما قرار دهیم و باید به جا‌های دیگر مراجعه کنید، اما ۱۰ روزی است که بنر توزیع کالای کالابرگی را نصب کرده‌اند. آیا دلیل خاصی داشته است؟
ما روزانه میدان‌ها را رصد می‌کنیم و با مدیران فروشگاه‌ها تا قبل از شروع طرح جلسه داشته و در چندین جلسه آن‌ها را توجیه و نحوه سفره مشتری و خرید مردم را اعلام کرده ایم و خیلی هم استقبال کرده و به طرح پیوسته‌اند. من با فروشگاهی که شما گفتید صحبت کردم، مشکلی نداشتند و می‌گفتند تمام کارکنان سرخط هستند. اگر فروشگاهی تخلف کرد، به ما اعلام کنید، ما رسیدگی می‌کنیم. در ضمن اگر فروشگاهی جنسی را نفروشد، کم‌فروشی کند یا به مردم بگوید که از برند (نشان تجاری) خاصی استفاده کنند، این امور در حوزه وزارت صمت است. مردم باید از طریق سامانه ۱۲۴ شکایت و وزارت صمت و تعزیرات رسیدگی کنند. نظارت بر فروشگاه‌ها طبق قانون با وزارت صمت است. حدود ۲۱۰هزار فروشگاه زنجیره‌ای به این شبکه متصل هستند. با مشارکت سوپرمارکت‌های محله‌ها دسترسی مردم آسان‌تر شده است.
البته این سوپرمارکت‌ها نمی‌توانند تمام ۱۱ قلم کالا را ارائه کنند، چون امکانات فروش مرغ و گوشت ندارند. درست است؟
قبل از شروع فجرانه، پروتئین‌فروشی‌ها و قصابی‌ها در طرح بودند. علاوه بر این، قبل از شروع طرح، ۵۰هزار قصابی را به شبکه متصل کردیم. مردم خیلی راحت و بی‌دردسر می‌توانند برنامه کاربردی «شما» را نصب و جی. پی. اس خود را روشن کنند. مسیریابی دارد، بزنند و محل را پیدا کنند و بروند و دقیقاً در آن نقطه خریدشان را انجام دهند.
آیا ممکن است با توجه به استقبال مردم این طرح برای سال آینده ادامه داشته باشد؟
اگر دولت بتواند منابعش را تأمین کند، قطعاً ادامه دارد. اگر هم نتواند یا مدل قبلی می‌شود یا مدل جدیدی ابداع خواهد شد، یعنی همان ۸۰ یا ۱۲۰هزار تومان که در ماه‌های گذشته اجرا شد.
قیمت کالا‌هایی که به مشتری فروخته می‌شود، قیمت سال ۱۴۰۰ است یا قیمت روز؟
قیمت روز است، چون این اقلام تعزیراتی هستند و نمی‌توانند گران‌تر بدهند، این محاسبات هم به صورت سیستمی انجام شده‌اند، یعنی سوئیچ این‌ها را محاسبه می‌کند. وقتی من ماکارونی می‌خرم، یک قیمت مبنا دارد که آن را باید خودم بپردازم و مازادش را دولت پرداخت می‌کند. مثلاً گوشت منجمد گوساله را مبنا گذاشته‌ایم. طرف گوشت فیله یا راسته گوسفندی و گوشت گرم می‌خرد، هیچ مشکلی پیش نمی‌آید. در این سیستم مشتری می‌تواند از هر برندی خرید کند یا مثلاً ما تعیین کرده‌ایم روغن مایع. مشتری‌ای روغن کنجد می‌خرد. مابه‌التفاوت روغن معمولی با روغن کنجد را باید خودش بپردازد، در مورد تفاوت قیمت گوشت منجمد و گوشت گرم هم همین طور است؛ و سخن پایانی.
این طرح چند نکته دارد که خانوار‌ها باید رعایت کنند. یکی اینکه کالابرگ نقدی نیست و روی یارانه‌شان هم نمی‌آید و اعتباری است. آن‌ها در هر مرحله می‌توانند به فروشگاه‌ها مراجعه و خرید کنند، به قصابی بروند و گوشت‌شان را بگیرند، به سوپرمارکت بروند و خرید کنند. طی یک ماه در مقاطع مختلف می‌توانند مراجعه کنند و خریدشان را انجام دهند. مزیت این طرح بر طرحی که مثلاً در دهه ۶۰ داشتیم این است که در آن زمان، کالای عرضه‌شده با کالابرگ محدود بود و برند خاصی داشت، اما حالا بدون هیچ محدودیتی می‌توانیم از یارانه دولتی استفاده کنیم.
بعضی از سوپرمارکت‌ها کالا‌های کالابرگی را گران‌تر از قیمتی که روی کالا خورده محاسبه می‌کنند. آیا تعزیرات نظارت دقیقی بر اجرای طرح دارد؟
نظارت بر فروشگاه‌ها با وزارت صمت و تعزیرات است. مردم می‌توانند تماس بگیرند و موارد را اطلاع دهند. با توجه به گستردگی طرح، نظارت دقیق به مشارکت مردمی هم نیاز دارد.
شخصاً مواردی را دیده‌ام که فروشگاه پولی دریافت نمی‌کند، در حالی که شما در صحبت‌های‌تان اعلام کردید مشتری باید پول مبنا را بدهد.
شاید آن مغازه‌دار خودش کارت کشیده تا مشتری جذب کند، زیرا قیمت مبنا به هر حال باید پرداخت شود، چون وقتی در مسیر قرار می‌گیرد، سوئیچ شناسایی می‌کند که چقدر نقدی پرداخت و چقدر از اعتبار کسر شده است. عددی که در ابتدا گفتم، مبنای محاسباتی سیستمی دقیقی دارد که گفتم بر فرض ۱۰همت دولت داده و سی‌و‌خرده‌ای‌همت هم مردم داده‌اند، یعنی این تناسب باید رعایت شود. این ۲۲۰ هزارتومان و ۵۲۰ هزارتومان دارد رعایت می‌شود. چند فروشگاه ممکن است تخلف کرده باشند که ما جلوگیری می‌کنیم و نمی‌گذاریم کالابرگی انجام بدهند و کاملاً مسدودشان می‌کنیم و امکان فروش کالابرگی را از آن‌ها می‌گیریم.
