پنجمین آیین اعطای جایزه مصطفی روز دهم مهرماه ۱۴۰۲ در اصفهان برگزار شد. جایزه مصطفی به عنوان یک جایزه دوسالانه برای تقدیر از دانشمندان مسلمان پیش از این در سال‌های ۱۳۹۴، ۱۳۹۶، ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰ در تهران برگزار شده‌است.
فراخوان این دوره از بهمن ۱۴۰۰ شروع شد. نامزد‌های جایزه تنها توسط دانشمندان برجسته یا نهاد‌های علمی معتبر معرفی می‌شوند، بنابراین فراخوان این دوره به ۲۱ هزار دانشمند و نهاد برجسته علم و فناوری در جهان برای معرفی نامزد توسط بنیاد مصطفی اعلام شد. در این راستا، شناسایی ۲ هزارو ۶۱۳ پرونده علمی در حوزه‌های تخصصی جایزه از ۱۱۰ کشور انجام شد و مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت جمع‌بندی نامزد‌های برتر توسط کارگروه علمی جایزه انجام شد و پنج برگزیده شامل سه برگزیده مقیم و دو برگزیده غیرمقیم انتخاب شدند. نکته قابل‌تأمل، اما واکنش برگزیدگان این جشنواره علمی به پیشرفت‌های علمی کشورمان در حوزه‌های گوناگون بود که وضعیت علمی ایران را «پیشرفت‌هایی امیدوارانه، رو به رشد و حتی فراتر از انتظار»توصیف کردند.
پیشرفت‌هایی فراتر از تصور
امید فرخ‌زاد، دانشمند برگزیده این جشنواره است که ایرانی و مقیم امریکا و استاد دانشگاه هاروارد است. وی به طور مشخص پیشگام توسعه و آزمایش ترکیبی از نانوذرات چندکاربردی برای کاربرد‌های درمانی و پزشکی به منظور رساندن دارو‌های شیمی‌درمانی با کمک نانوذرات به سلول‌های سرطانی در بیماران سرطان بوده‌است.
وی همچنین در مورد بیماری‌های مرتبط با تصلب شرایین تحقیق و ابزار‌های نانویی رساندن دارو موسوم به پهپاد‌های زیست‌فروپاش (وسیله‌ای برای انتقال دارو که از مواد زیستی ساخته‌شده و بعد از استفاده در بدن از بین می‌روند) را طراحی کرده که نوع مشخصی از دارو را به بدن می‌رساند و موجب بهبود بیمار می‌شود.
ابزار‌های دارورسانی در اندازه‌های نانویی که می‌توانند نوع مشخصی از مولکول را با خود به ذخیره‌های چربی در شرایین حمل کنند، روشی جدید برای جلوگیری از حمله قلبی است که حدود هشت سال قبل و در سال ۲۰۱۵ فرخ‌زاد به آن دست یافته‌بود.
یکی دیگر از دستاورد‌های فرخ‌زاد، طراحی و توسعه نوعی برچسب کلاژن با نانوذره‌هاست که در واقع نوعی ربات‌زیست‌فروپاش کوچک است و برای بیماران دچار حوادث شدید استفاده می‌شود. جراحت‌های ناشی از تصادف‌های شدید می‌تواند موجب شکستگی‌های شدید استخوانی شود و بعد از عمل‌های ارتوپدی احتمال عفونت زیادی است. این برچسب‌ها می‌تواند آنتی‌بیوتیک و دیگر دارو‌ها را برای تسریع بهبود استخوان شکسته و زخم به شکلی بهتر و کنترل‌شده‌تر نسبت به رویکرد فعلی، به موضع برسانند و از عفونت و جراحی‌های بعدی به این دلیل جلوگیری کنند.
استاد دانشکده پزشکی دانشگاه هاروارد با بیان اینکه جایزه مصطفی بیانگر این است که برای ساختن جهانی بهتر نباید مرز جغرافیایی وجود داشته‌باشد، گفت: «قسمت مالی جایزه خود را برای تأسیس جایزه‌ای جدید برای ارج نهادن به دانشمندان جوان به بنیاد مصطفی اهدا می‌کنم.»
وی ادامه داد: «هدف از این کار تشویق دانشجویان جوان است، افرادی که استعداد دارند و در سال‌های آینده به دستاورد‌های مهمی می‌رسند، ولی اکنون نمی‌توانند هزینه تحقیقات خود را تأمین کنند.»
وی در خصوص وضعیت علمی ایران هم معتقد است: «ایران همواره در حوزه نانو همیشه خیلی جلو بوده‌است. سال پیش هفتم دنیا بود، اما در این سفر متوجه شدم ایران در زمینه علوم نانو مقام چهارم دنیا را دارد و این واقعاً باعث افتخار است.»
وی در ادامه با اشاره به پیشرفت‌های ایران در حوزه تجهیزات پزشکی افزود: «من چند شرکت تجهیزات پزشکی را دیدم که کارهایشان فوق‌العاده بود. در نتیجه فکر می‌کنم پیشرفت‌های پزشکی ایران و تجاری‌سازی آن نسبت به آنچه من تصور می‌کردم بسیار جلوتر است.»
رویان پژوهشکده‌ای در سطح جهانی
بازدید از پژوهشگاه رویان یکی از برنامه‌هایی بود که برای تعدادی از دانشمندان پنجمین دوره جایزه مصطفی (ص) برگزار شد.
پروفسور احمد، رئیس دانشکده داروسازی دانشگاه «جمعیت همدرد» از کشور هند و دکتر هارون‌خان از دانشگاه عبدالولید‌خان پاکستان در رشته داروسازی با رئیس پژوهشکده در راستای اقدامات و دستاورد‌ها و آخرین یافته‌های علمی به بحث و گفتگو پرداختند و سپس از بخش‌های مختلف این پژوهشکده مانند بخش جنین‌شناسی، آزمایشگاه نانو و محل نگهداری انواع حیواناتی که از طریق شبیه‌سازی تکثیر شدند، بازدید کردند.
رئیس دانشکده داروسازی دانشگاه «جمعیت همدرد» با تأکید بر تعاملات بیشتر گفت: «این پژوهشکده در سطح جهانی جزو بهترین‌هاست و مجهزترین آزمایشگاه‌ها را دارند و تکنولوژی‌های مورد استفاده در این محل در دنیا حرف اول را می‌زند و البته جای کار بیشتری دارد.»
دکتر هارون‌خان از دانشگاه عبدالولید‌خان پاکستان نیز با اشاره به اینکه این پژوهشکده فضای کوچک و محدودی دارد، اما بسیار کارآمد است، گفت: «از نظر تجهیزات و اقدامات بسیار به‌روز و در سطح جهانی است و نیاز به حمایت دولت و بیش از آن صنعت دارد تا تکنولوژی‌های محققان را به منصه ظهور برسانند.»
پیش‌بینی آینده‌ای خوب برای هوش مصنوعی در ایران
شهاب البحری، استاد دانشگاه آموزش سلطان ادریس و از مدعوین جایزه مصطفی با بیان اینکه پیشرفت‌های خوبی در عرصه هوش مصنوعی حاصل شده‌است، درباره پیشرفت‌های ایران در حوزه هوش مصنوعی گفت: «آینده خوبی را برای ایران در حوزه هوش مصنوعی پیش‌بینی می‌کنم.»
این استاد دانشگاه با بیان اینکه هوش مصنوعی برای حل مشکلات صنایع کاربرد دارد، افزود: «هنگامی که با این تکنولوژی به طور کامل آشنا شویم، می‌توانیم از این فناوری استفاده بهتری داشته باشیم و آن را در جایگاه درست و دقیق به کار بگیریم. اگر هوش مصنوعی در جایگاه درست به کار گرفته شود، می‌تواند بسیار اثرگذار باشد.»
وی با اشاره به برگزاری رویداد هوش مصنوعی همزمان با پنجمین دوره اعطای جایزه مصطفی گفت: «برخی از شرکت‌هایی که در رویداد سرمایه‌گذاری هوش مصنوعی حضور داشتند، به خوبی توانسته‌اند به حوزه هوش مصنوعی وارد شوند. آن‌ها با ورود به عرصه هوش مصنوعی توانسته‌اند مشکلات خود را حل کنند. ترکیب خرد انسانی با هوش مصنوعی لازمه استفاده از فناوری‌های نوین است.»
شهاب‌البحری با بیان اینکه هوش‌مصنوعی به اغلب شرکت‌ها و مؤسسات وارد شده، اظهار کرد: «شناسایی و رفع نواقص فنی لازمه ورود به عرصه تکنولوژی‌های نوین است.» وی درباره جایگاه هوش مصنوعی در ایران گفت: «کشور ایران توانسته است به پیشرفت‌های بزرگی در زمینه هوش مصنوعی دست یابد. آینده خوبی را برای ایران در حوزه هوش‌مصنوعی پیش‌بینی می‌کنم.»
همچون جایزه نوبل
پروفسور محمد عبدالاحد برگزیده دوره گذشته جایزه مصطفی در ارتباط با برگزاری این رویداد اظهار کرد: «نگاه جایزه مصطفی به محصولات و دستاورد‌ها است و نه به یک عمر تاریخ علمی فرد و این کار ارزشمندی است، همانطور که در جایزه نوبل نیز انجام می‌شود.»
برگزیده دوره گذشته جایزه مصطفی با اشاره به افزایش مهاجرت پزشکان در کشور تصریح کرد: «مهاجرت نخبگان و پزشکان از ایران برای همه ما ناراحت‌کننده است و باید دید که چه مشکلی باعث ایجاد این وضعیت می‌شود؛ نمی‌توان گفت همه کسانی که مهاجرت می‌کنند به وطن خود علاقه ندارند، اما کسی که نخبه و دارای توانمندی‌های بیشتری است، انتظار بیشتری نیز دارد.»
وی افزود: «همه ما در کنار آنکه باید به مردم کشور خود و همچنین سراسر جهان کمک کنیم، توقعاتی نیز از نظر حمایتی داریم که باید انجام شود، از این‌رو با جلوگیری از مهاجرت نمی‌توان این مسئله را کاهش داد، بلکه باید شرایطی را ایجاد کرد تا نخبگان احساس کنند از نظر روحی و شخصیتی و نه فقط مالی مورد حمایت قرار گرفته‌اند.»
عبدالاحد با بیان اینکه پست‌های علمی باید در اختیار افراد معتبر علمی قرار گیرد، گفت: «نباید افرادی در مناصب حاکمیتی علمی قرار گیرند که به ازای آن منصب شخصیت می‌گیرند، بلکه باید برعکس باشد و این فرد است که باید به آن جایگاه شخصیت بدهد.»
