تعطیلات پشت تعطیلات
روزنامه فرهیختگان در قالب یک طرح گرافیکی، تقویم روزهای تعطیل مدارس را به تصویر کشیده و در این تقویم، عمق فاجعه در نظام آموزشی کشور را نشان دادهاست؛ در این طرح مشخص است سهم روزهایی که تمام مدارس در تمام کشور فعال بودهاند در مقایسه با روزهایی که بنا به دلایل مختلف، مدارس تعطیل شدهاند، ناچیز و نگرانکننده است. دانشآموزانی که پس از دو سال آموزش غیرحضوری در دوران شیوع کرونا، امسال نیز در مواجهه با تعطیلیهای گاه و بیگاه قرار گرفتهاند، با مشکلات عدیده آموزشی، دست و پنجه نرم میکنند و متأسفانه نسبت به درس خواندن، جدیت کافی ندارند. در مقابل، اما آنهایی که در مدارس گرانقیمت و با هزینههای سرسامآوری درس میخوانند بدون توجه به تعطیلات اعلام شده، سر کلاس درس حاضر و از آموزش کافی برخوردار میشوند. با چنین وضعیت پیشآمدهای، بیعدالتی آموزشی بیش از پیش خودنمایی کردهاست.
تعطیلات مدارس در حالی اتفاق میافتد که هیچ جبرانی برای زمان آموزش از دست رفته وجود ندارد. هر چند روز سهشنبه، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش گفته برای جبران تعطیلیهای آموزشی از ظرفیت نوبت بعدازظهر و پنجشنبهها استفاده میشود، اما او چنین اقدامی را منوط به تأمین اعتبار از سوی سازمان برنامه و بودجه دانسته است. چنین پیشنهاد در حالی مطرح میشود که هنوز حقالزحمه معلمان برای «طرح تثبیت یادگیری» در تابستان پرداخت نشده و با این اوصاف بعید است پیشنهاد معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش به مرحله اجرا برسد.
آموزش دروس پایه در شوک تعطیلات
تعطیلات اخیر مدارس، دانشآموزان پایه ابتدایی را با مشکلات زیادی برای یادگیری دروس مواجه کردهاست. در این رابطه خانم ساجدی، مادر یکی از دانشآموز کلاس اول ابتدایی میگوید: «پایه اول تحصیلی، پایه بسیار مهمی به شمار میرود، اما با مجازیشدن کلاسهای درس دانشآموزان باید حروف جدید الفبا را از طریق فضای مجازی یاد بگیرند!»
او ادامه میدهد: «آموزش مجازی برای کودکان سخت است و آنها دروس را اشتباهی متوجه میشوند، به همین دلیل والدین نیز باید با دانشآموز همراهی کنند تا کاستیهای آموزش آنلاین در تعطیلات جبران شود.»
خانم ساجدی به مشکلات قطعی «شاد» نیز اشاره میکند و میگوید: «پیامرسان شاد مدام قطع و وصل میشود و همه را کلافه کردهاست. معلمان در چنین شرایطی کلاس مجازی را تعطیل میکنند و بار آموزشی والدین سنگینتر از قبل میشود. در این میان مدل آموزش والدین با مدل آموزش معلم تفاوت بسیار زیادی دارد و همین مسئله مشکلات دانشآموزان ابتدایی را بیش از پیش میکند و موجب میشود آنها دروس پایه را به خوبی یاد نگیرند.»
او با اشاره به اینکه جبرانی برای تعطیلات مدارس نیست، تصریح میکند: «کاش مسئولان مربوطه، مدارس را به هر بهانهای تعطیل نکنند یا حداقل جبرانی را برای آموزشی که تعطیل میشود، در نظر بگیرند. متأسفانه برخی از والدین سواد ندارند و حتی نمیتوانند کتابهای روانخوانی و روخوانی برای فرزندشان تهیه کنند به همین دلیل عدهای از دانشآموزان نسبت به سایر همکلاسیهایشان آسیب بیشتری میبینند که قابل جبران نیست.»
بلاتکلیفی از زمان امتحانات!
دانشآموزان در سایر مقاطع تحصیلی نیز با مشکلات ناشی از تعطیلات مدارس مواجه شدهاند و در حالی که دیماه رو به اتمام است، اما تاریخ امتحانات آنها همچنان معلق ماندهاست. خانم صفاری، مادر دانشآموز پایه نهم میگوید: «هر بار به یک دلیل، مدرسه را تعطیل میکنند و این بار گفتهاند به دلیل صرفهجویی در مصرف گاز آموزشحضوری و برگزاری امتحانات تعطیل شود. این در حالی است که حداقل دانشآموزان میتوانستند سر جلسه امتحان بروند و بعد از آن به خانه برگردند.»
او ادامه میدهد: «دیماه، ماه پراسترسی برای دانشآموزان است. دختر من برای یکی از امتحاناتش که مدام در حال لغو شدن است، چندین بار کتابش را مرور کرده، اما هنوز هم از او امتحان نگرفتهاند.»
خانم صفاری میگوید: «زمان تعیین رشته برای پایه نهم، بهمن و اسفند است، اما در حالی که به بهمن ماه نزدیک میشویم هنوز امتحانات پایه نهم برگزار نشده و این مسئله هم دانشآموز و هم خانوادهها را سردرگم کردهاست. در حال حاضر ما نمیدانیم چه رشتهای برای دخترم بهتر است و چه مدرسهای باید ثبتنام کند.»
او ادامه میدهد: «امتحانات در مدرسه دخترم لغو شده، اما برخی از مدارس، امتحاناتشان را برگزار کردهاند. وقتی از مدیر مدرسه خواستیم که امتحانات را برگزار کند تا استرس از دوش بچهها برداشته شود، گفت از اداره آموزش و پرورش باید دستور بدهند. سؤال من این است که چرا مدارس سلیقهای تصمیم میگیرند؟ اگر تعطیلی مدرسه و لغو امتحانات یک قانون کلی است، چرا همه مدارس آن را رعایت نمیکنند؟»
او با گلایه از تصمیمات مسئولان برای تعطیلی مدارس و لغو امتحانات اظهار میکند: «دانشآموزان طی دو سال تحصیلی گذشته به صورت غیرحضوری امتحان دادند، بهتر بود امسال هم غیرحضوری امتحان میدادند تا از این سردرگمی و بلاتکلیفی نجات پیدا کنند. نه اینکه هر روز، اعلام تعطیلی روز بعدی و استرس امتحانات به جان بچههایمان بیفتد.»
وقت برای جبران نیست
در رابطه با آسیبهای ناپیوستگی آموزش در مدارس نرگس ملکزاده، کارشناس آموزش به خبرنگار «جوان» میگوید: «طی دو سال تحصیلی گذشته آموزشها به صورت مجازی بود و معلمان و دانشآموزان میدانستند که تکلیفشان چیست و چگونه باید با محتوای درسی برخورد کنند، اما اینکه چند روز مدارس تعطیل شود و مشخص نباشد چه زمانی تصمیم به آموزش حضوری گرفته میشود، روند آموزشی را با آسیب زیادی مواجه میکند.»
او به مشکلات آموزش در شاد نیز اشاره میکند و میگوید: «در هفته اخیر، مشکلات زیادی برای کار با «شاد» وجود داشت و عملاً آموزش مجازی نیز تعطیل شد. قرار بود این مشکلات با بهروز رسانی برطرف شود، اما این اتفاقی نیفتاد. به جرئت میتوانم بگویم که گاهی استفاده مفید از آموزش در «شاد» به نیم ساعت هم نمیرسد. علاوه بر آن اینترنتها مختل شدهبود یا معلم نمیتوانست درس بدهد یا دانشآموز نمیتوانست در کلاس درس مجازی حاضر شود.»
ملکزاده تصریح میکند: «در آموزش آنلاین، دروس به صورت سطحی به دانشآموز یاد داده میشود و معلم هم فرصت تکرار محتوای درسی را ندارد، اینها باعث میشود تا افت تحصیلی دانشآموزان اتفاق بیفتد و آن آموزش مفهومی که گفته میشود در حد حرف باقی میماند.»
این کارشناس آموزش به فرصتهایی که با تعطیلی مدارس از دست رفت اشاره میکند و اظهار میدارد: «دانشآموزان با حضور در مدرسه و در جمع همکلاسیهایشان مفاهیم درسی را بهتر یاد میگیرند. اما وقتی آموزشها به صورت آنلاین میشود آنها حضور در جمع همسن و سالانشان را از دست میدهند و آنطور که باید و شاید درس نمیخوانند.»
او ادامه میدهد: «متأسفانه شاهد آن هستیم که برخی از والدین در آموزش آنلاین، خودشان را کارشناس و متبحر در آموزش فرزندشان میبینند و انتقادات زیادی به معلمان میکنند. البته این فقط بخشی از مشکلات پیش آمده در تعطیلات مدارس بودهاست.»
ملک زاده تصریح میکند: «زمان زیادی را در آموزش از دست دادهایم و حتی اگر از شنبه هم مدارس حضوری برگزار شود، وقت کمی ماندهاست. بعید است از پیشنهادی که برای استفاده از ظرفیت پنجشنبهها به تازگی مطرح شدهاست، بتوان استفاده کرد، چراکه برای اجرایی شدن آن، باید حقالزحمه همکاران تأمین شود، اما وقتی حقوق اصلی معلمان پرداخت نشده و هنوز معوقاتی دارند، چطور قرار است چنین مبالغی پرداخت شود؟»
ایران دارای کمترین زمان آموزش
تعطیلات موقت مدارس، کیفیت آموزش را به پایینترین سطح رساندهاست. در این رابطه مسعود کبیری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش به خبرنگار «جوان آنلاین» میگوید: «آزمونهای بینالمللی مانند تیمز و پرلز که برای سنجش کیفیت آموزش و یادگیری وجود دارند، نشان داده که زمان آموزش در ایران کمترین زمان آموزشی در قیاس با سایر کشورهاست.»
او به آسیبهای ناشی از تعطیلات گاه و بیگاه مدارس اشاره میکند و درباره راهکار جبران کاستیهای آموزشی میگوید: «طبق قانونی که مجلس در سال ۷۶ تصویب کردهاست، مدارس باید از اول مهرماه شروع به کار کنند. در این خصوص یکی از پیشنهادات ما برای جبران کاستیهای آموزشی این است که باید زمان شروع و پایان سال تحصیلی مدارس تغییر کند، مثلاً سال تحصیلی از نیمه شهریورماه آغاز شود و تا اواخر خرداد ادامه پیدا کند؛ مسئلهای که مرکز پژوهشهای مجلس در حال پیگیری آن است و امیدواریم که به نتیجه برسد.»
کبیری ادامه میدهد: «راهکار دیگر برای بالابردن کیفیت آموزشی در کشور این است که باید اختیار روزهای آموزشی به مناطق و سطح استانها داده شود تا با توجه به محاسبات دمایی و هوایی منطقه خود نسبت به تعطیلی یا عدم تعطیلی مدارسشان تصمیم بگیرند.»
عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش اظهار میدارد: «در حالی که ۹۲۵ ساعت آموزش برای مقاطع ابتدایی تعیین شدهاست، اما هیچ حساب و کتابی برای اجرایی شدن آن وجود ندارد. اگر به مدارس در مناطق مختلف اختیار داده شود تا براساس شرایط خاص منطقهای خود، میزان ساعت آموزش مصوب شده را تکمیل کنند، کیفیت آموزش نسبت به شرایط فعلی ارتقا پیدا خواهد کرد. البته چنین اقدامی مستلزم پایش و نظارت دقیق مسئولان وزارت آموزش و پرورش است تا هر مدرسه ساعت مصوب شده آموزشی را اجرا کند.»
او میگوید: «در حالی که سال تحصیلی را تا پایان خردادماه میدانند، اما در عمل مدارس تا اردیبهشت ماه آموزش میدهند. وقتی گفته میشود مدارس ابتدایی ارزشیابی توصیفی شود نباید در خردادماه به بهانه امتحانات، آموزش را تعطیل کنند و این ماه نیز باید بخشی از آموزش باشد. متأسفانه یک ماه از سال تحصیلی به دلیل روند تحصیلی غلط در مدارس هدر میرود و اینها اثرات سوئی در یادگیری دانشآموزان دارد.»
قطع جریان تعلیم و تربیت با تعطیلات
کبیری ادامه میدهد: «یکی از مشکلات دیگری که وجود دارد این است که کشورهای پیشتاز در آموزش فقط مکثهای چند روزه در سال تحصیلی خود دارند. اما در تقویم آموزشی کشور ما علاوه بر تعطیلات نوروز، یک استراحت مطلق چهار ماهه از خرداد تا شهریور اتفاق میافتد و در این مدت همه زحماتی که معلمان برای آموزش کشیدهاند در این تعطیلات طولانیمدت از بین میرود. چنین مسئلهای کاملاً منافی جریان تعلیم و تربیت است.»
او در پاسخ به این سؤال که آیا میتوان امید به بهبود وضعیت آموزش در کشور داشته باشیم، میگوید: «اگر نگاه مسئولان به مسئله آموزش در کشور تغییر کند، کاستیهای آموزشی قابل جبران است. در این خصوص باید سال تحصیلی طولانیتر شود و پیوستگی آموزش مدنظر مسئولان قرار بگیرد. متأسفانه شاهد آن هستیم که در سطوح مختلف مدیریتی نگاه جدی و دغدغهمندی در این خصوص وجود ندارد و با این روند که هیچ جبرانی برای آموزش در روزهای تعطیل دیده نشدهاست، امیدی به بهتر شدن وضعیت آموزش در کشور نیست.»