فضای مجازی در واقع یک تیغ دو لبه است که می‌تواند مضر یا مفید عمل کند، بهترین راه برای کاهش آسیب‌های فضای مجازی بهکارگیری تکنیک‌های مؤثر و آموزش سواد رسانه‌ای به اعضای خانواده است.
رشد چشمگیر دانش و فناوری‌های نوین، همراه با تغییرات بنیادین در نظام بین‌المللی، چهره جهان کنونی را به کلی متفاوت از گذشته کرده‌است. توأم‌شدن این تغییرات با تحولات فرهنگی و اجتماعی، جوامع بشری را به نسبت‌های مختلف با چالش‌های اساسی در حوزه‌های مختلف روبه‌رو کرده و زمینه ساز بروز بحران در تبیین شرایط زندگی و سازگاری انسان‌ها با آن‌ها شده‌است، از مهم‌ترین چالش‌ها در جهان امروز، اینترنت و فضای مجازی است.
خانواده به عنوان نهادی مقدس و اصلی‌ترین پایه زندگی اجتماعی، در جهان امروز دستخوش تغییراتی شده‌است. بقا و دوام جامعه انسانی، به دوام خانواده بستگی دارد و صلاح و فساد فرد و اجتماع نیز در گروی صلاح و فساد خانواده است.
خانواده به عنوان اولین واحد اجتماعی که یک انسان در آن حضور مییابد، تأثیرات بسیار گستردهای بر سطح رشد و سلامت روان افراد دارد. خانواده را می‌توان پایگاهی برای آموزش و پرورش اولیه افراد پیش از ورود به جامعه و نقشآفرینی در زمینههای مختلف اجتماعی دانست. اگر رشد و تربیت فرد در خانوادهای سالم به لحاظ ساختار روانی و عاطفی صورت گرفته باشد، مسیر برای رشد و شکوفایی او در سایر نقشهایی که در جامعه و در حیات آینده خود به عهده میگیرد تا حد بسیار زیادی هموار شده‌است.
در نتیجه یکی از معیار‌های خانواده منسجم، وجود پیوند عاطفی بین اعضای آن است. البته عوامل گوناگونی به این پیوند آسیب می‌رساند و هنجار‌های اصیل خانواده را تهدید می‌کند.
یکی از عوامل تهدیدکننده بنیان خانواده، استفاده نادرست از رسانه‌های جمعی به ویژه برنامه‌های نامناسب موجود در فضای مجازی است که موجب اختلال در بنیان خانواده‌ها می‌شود.
در عصر حاضر کمتر فردی را پیدا میکنید که در فضای مجازی حضور فعال نداشته باشد. فضای مجازی نقش مهمی را در زندگی انسان ایفا می‌کند. گر چه این فضا تأثیرات مثبتی بر عملکرد افراد گذاشته‌است، اما آسیب‌های نوظهوری را هم ایجاد کرده‌است که کارکرد خانواده را مختل می‌کند.
فضای مجازی در جایگاه یک رسانه و عضو جدایی‌ناپذیر خانواده‌ها، از نظر اخلاقی دارای کارکردی دوگانه است و بر اساس قوت و ضعف آگاهی اعضای خانواده در استفاده از آن می‌تواند بستر شکل‌گیری فضایل و رذایل اخلاقی شود.
امروزه خانواده ایرانی در سبد فرهنگی خود در مواجهه با شبکه‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی و رسانه‌های مدرن است که هر کدام به نوبه خود بخشی از فرآیند تأثیرگذاری در خانواده را هدف قرار گرفته‌اند. در نتیجه بعضی از شبکه‌های ماهواره‌ای به طور تخصصی تمام تمرکز خود را بر مقوله خانواده نهاده‌اند. فضای مجازی در واقع یک تیغ دو لبه است که می‌تواند مضر یا مفید عمل کند. بهترین راه برای کاهش آسیب‌های فضای مجازی بهکارگیری تکنیک‌های مؤثر و آموزش سواد رسانه‌ای به اعضای خانواده است.
سواد رسانه‌ای به دنبال آن است تا به فرد توانایی لازم را برای استفاده از رسانه‌ها آموزش دهد به طوری که فرد بتواند ضمن درک و تحلیل و ارزیابی پیام‌های رسانه‌های مختلف، پیام‌ها و برنامه‌های مثبت، مفید و سازنده را از پیام‌های منفی و بی‌محتوا تشخیص دهد. یعنی فرد آگاهانه در برابر رسانه‌ها قرار گیرد و توانایی دسترسی به پیام‌های مورد نظر خود را از میان انبوه پیام، تجزیه و تحلیل انتقادی، ارزیابی و ارسال پیام‌ها در انواع مختلف پیدا کند. اهمیت آگاهی خانواده‌ها درباره شیوه درست استفاده از فضای مجازی به منزله یک رسانه، از یک‌سو، ناظر به ضرورت حفظ امنیت اخلاقی خانواده است. بنیادی‌ترین کانون شکل‌گیری زندگی فردی و اجتماعی انسان است و از سوی دیگر، بر نقش بی‌بدیل اخلاق در حفظ سلامت و سعادت جامعه تأکید دارد.
شناخت پیامد‌های اخلاقی ضعف سواد رسانه هم موجب بهره‌گیری از مزایای انکار ناشدنی و پرشمار فضای مجازی در محیط خانواده می‌شود و هم خانواده را از پیامد‌ها و مشکلات اخلاقی زیادی که در این فضا یا به واسطه این فضا ممکن است دامنگیر خانواده شود، مصون می‌دارد. انسان موجودی ذاتاً اجتماعی است این یعنی از همان ابتدای تولد تمایل دارد میان جمع قرار بگیرد و از تنهایی دوری کند. متأسفانه فضای مجازی با اجتماع غیرحقیقی که ایجاد می‌کند، می‌تواند تنهایی کاذب را وارد زندگی انسان کند و به طور جدی بر سبک زندگی اخلاقی خانواده‌ها تأثیرات مثبت و منفی خود را به جا می‌گذارد.
باید برای افزایش سطح سواد خانواده‌ها در استفاده درست از فضای مجازی و کمک به آنان برای حضور اخلاقی در این فضا و در امان ماندن از پیامد‌های غیراخلاقی آن چاره‌اندیشی شود. این نکته‌ای است که عقل و نقل بر آن صحه می‌گذارند. بنابراین با توجه به اینکه امروزه فضای مجازی از عرصه‌هایی است که در آن هم می‌توان به اوامر خداوند عمل کرد هم آن‌ها را نقض کرد، بر والدین لازم است شیوه استفاده درست از این فضا را بیاموزند و به فرزندان خود نیز یاد بدهند. باید توجه داشت که راه مبارزه با رفتار‌های غیراخلاقی و آسیب‌های متعدد آن، دوری از فضای مجازی و اینترنت نیست، بلکه باید با ارتقای سواد استفاده از فضای مجازی از بروز این‌گونه مشکلات جلوگیری کرد.
* معاون فرهنگی و اجتماعی فرماندهی انتظامی
استان کردستان
