پیشگیری از جرم از جمله مهمترین مؤلفه و سیاستهای پلیس است. این حقیقتی معلوم است که پیشگیری همواره بهتر از درمان است. از اینرو در حوزه پیشگیریهای اجتماعی، تلاش بر این است که زمینههای وقوع جرم در جامعه رفع و با عوامل تشکیلدهنده جرم از روشهای ایجابی از جمله آموزشهای همگانی، اطلاعرسانی و روشهای سلبی برخورد لازم صورت گیرد. از سوی دیگر از جمله روشهای پیشگیری که در برنامههای مدرن پلیس قرار دارد، پیشگیری وضعی است، یعنی وضعیت و شرایط را به گونهای مدیریت کنیم که امکان ارتکاب جرم به حداقل برسد. مثلاً در این حوزه از پیشگیری در خصوص مقابله و جلوگیری از سرقت، شیوه مقابله با سرقت و سایر جرائم به شهروندان آموزش داده شود. این موضوعات و موضوعات مشابه تنها زمانی نتیجهبخش است که با کنترلهای اجتماعی غیررسمی از سوی نهادهای اجتماعی از جمله خانواده و مدرسه همراه شود و هرچه این تعامل بیشتر شود آثار پیشگیریها در جامعه بهتر دیده میشود. به منظور حمایت از شهروندان مقابل خطر وقوع جرم، افزایش آگاهی عمومی و ارائه خدمات مشاورهای پیشگیرانه، نظارت و مراقبت بر اماکن عمومی و مناطق جرمزا، افزایش هزینه ارتکاب جرم از رهگذر افزایش حضور و تقویت احتمال دستگیری از جمله مواردی است که در راستای پیشگیری از جرم در فراجا انجام میشود. در این رابطه تشکیل پلیس پیشگیری، معاونت فرهنگی و اجتماعی، مراکز مشاوره و مددکاری در کلانتری و راهاندازی سامانه ۱۱۰ از اقدامهایی است که در راستای پیشگیری از جرم انجام شده است.
امروز پلیس با شعار جامعهمحوری به دنبال استفاده هرچه بیشتر از ظرفیت مردمی و بهرهگیری از مشارکتهای عمومی در راستای برقراری نظم و امنیت اجتماعی است؛ بنابراین پیشگیری اجتماعی در حقیقت برای ایجاد تغییرات و اصلاحات فردی و محیطی است که منجر به اصلاح جامعه شود و جلوگیری از جرم نیز به صورت ویژه در دستور کار فراجا قرار دارد.
در پیشگیری اجتماعی تلاش بر این است که افراد جامعه در تأمین امنیت و آرامش خود مشارکتی فعال داشته باشند. در این نوع پیشگیری دو روش وجود دارد؛ روش پیشگیری جامعهمدار و روش رشدمدار. در پیشگیری اجتماعی جامعهمدار، هدف حذف عوامل جرمزا در جامعه است، یعنی تلاش شود عواملی که منبع وقوع جرم هستند از جامعه حذف شوند (در این زمینه تأمین و راهاندازی برخی مراکز از جمله کلانتریها، مدارس جدید، فضای سبز و تفریحی لازم و ضروری به نظر میرسد)، اما در پیشگیری اجتماعی رشدمدار اگر جرمی از کسی سر زد باید با مداخله صحیح و سریع و بهنگام روی وی و محیط پیرامون او جلوی مزمن شدن بزهکاری او در آینده گرفته شود که در این زمینه تعامل با مراکز دولتی با هدف شناسایی در برقراری ارتباط با مراکز و سازمانهای وابسته آن و استفاده از توانمندیهای بالقوه و بالفعل آنها در راستای مأموریتهای مشارکتی از طریق رابطان مراکز دولتی، برگزاری همایشهای تخصصی، برگزاری نمایشگاههای دولتی، اجرای طرحهای مشارکتی با همیاری سازمانها، تعامل با تشکلهای غیردولتی، هیئتهای مذهبی، بسیج، مشارکت با اقشار اجتماعی، معلمان، اصناف، دانشآموزان، ایجاد مراکز مشاوره و مددکاری، همه و همه میتوانند در پیشگیری اجتماعی رشدمدار تأثیر داشته باشند. بهطورحتم همه افراد جامعه باید به این اعتقاد و باور رسیده باشند که هر اقدام و عمل آنها در سرنوشت جامعهای که در آن زندگی میکنند تأثیری مستقیم خواهد داشت و در ادامه بازخورد و عواقب کارها و اقدامات صورت گرفته به خود آنها برخواهد گشت. از اینرو همه باید خود را عضو جامعه و جامعه را به سان خانواده خود بدانند. اگر اینگونه عمل کنیم بهطورحتم شاهد جامعهای مطلوب و ایدهآل خواهیم بود، چراکه اگر این تعلق فکری و قلبی ایجاد نشود در آن صورت است که فرد بیتفاوت به فعل و انفعالات و اتفاقات پیرامونش تنها به فکر وضعیت خود است که در این صورت با اتفاقات جزیرهای نمیتوانیم منتظر داشتن جامعهای مطلوب باشیم. در حوزه امنیتی و انتظامی که بستر سایر موضوعات اقتصادی و اجتماعی است، مشارکت، همراهی و همآفرینی همه مردم و سازمانها ضروری است و همه باید با محوریت پلیس خود را در تأمین، حفظ و ارتقای امنیت و آرامش جامعه خود سهیم و دخیل بدانند.
* فرمانده انتظامی تهران بزرگ