اداره برآورد اجتماعی و افکارسنجی معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی تهران بزرگ طی پژوهشی به بررسی وضعیت زبالهگردی در شهر تهران بهصورت توصیفی-تحلیلی با روش اسنادی و کتابخانهای و مصاحبه میدانی پرداخته است. امروزه زبالهگردی در شهر تهران پدیده رایج شهری است. در خیابانهای شهر تهران زبالهگردها در پی یافتن زبالههایی هستند تا با فروش آنها به خریداران رسمی و غیررسمی معاش خود را تأمین کنند. تعداد زبالهگردها در تهران دقیق برآورد نشده، اما در هر خیابان و کوچه افرادی به چشم میخورند که به اشکال و انحای مختلف با خودرو، پیاده، گروهی، انفرادی، رسمی و غیررسمی در پی یافتن زباله هستند.
مطابق پژوهش صورتگرفته، از آنجا که زبالهگردهای شهری از اقشار کم درآمد و از طبقات پایین جامعه هستند، در پی فروش این اجناس با هر میزانی که خریدار بپردازد، کسب معاش میکنند. جمعآوری پسماند در تهران به یک شیوه درآمدزایی برای این اقشار تبدیلشده و این افراد در نتیجه بروز مسائل اجتماعی مانند بیکاری، فقر، بیهویت بودن برای اتباع غیر ایرانی و مواردی از این دست، به این شیوه زیست روی آوردهاند.
با ردیابی و پیگیری زبالهگردها در تهران و گفتگو با آنها، زبالهگردی به عنوان یک صنعت پرسود، اما پنهان در کشور قابلشناسایی است. زبالهگردی ویترین داستان پسماند در تهران است. زبالهگردی در تهران به نوعی شغل گذران امور برای افرادی شدهاست که نسبت به نوع شغل حق انتخاب زیادی ندارند. بخش زیادی از زبالهگردها در تهران شامل افراد اتباع آن هم عمدتاً بدون مدرک، افراد دارای اعتیاد و کارتنخوابها میباشند. زندگی به سبک زبالهگردی، زندگی خارج از زمان و مکان است و تنها هدف از گذران وقت، جمعآوری زباله برای فروش است. وجود شرایطی مانند مصرفگرایی، عدم تفکیک زباله از مبدأ، بیکاری، تنگنای معاش و عدم حمایت رسمی و غیررسمی از یک طرف و شرایط زمینهای مانند اعتیاد، طلاق، ضعف مهارتی و دانشی و سوءسابقه زبالهگردها از طرف دیگر موجب رواج پدیده زبالهگردی شدهاست. زمانیکه برخورد قانونی و کنترل اجتماعی به عنوان عوامل بازدارنده ایفای نقش نمیکنند، عواملی مانند جاذبههای شغلی شرافت خودپندار به عنوان عامل تقویتکننده عمل میکند و موجب گسترش این پدیده میشود. انزوای اجتماعی و بینظمی اجتماعی از جمله پیامدهای زبالهگردی هستند. زبالهگردها با وضعیت ظاهری کثیف، کارتنخوابی، ولگردی، پراکندن زباله در معابر، خم شدن تا کمر در سطلهای زباله، عدم رعایت بهداشت فردی و مواردی از این دست، نوعی ولنگاری و بینظمی اجتماعی را ترویج میکند و تهدیدی برای نظم اجتماعی هم هستند.
مطابق پژوهش صورتگرفته، راهکارهایی برای مقابله با این وضعیت، مطرح شدهاست:
- همکاری با مؤسسات غیردولتی فعال جهت شناسایی گودها و گاراژهای زبالهگردی
- تهیه بانک اطلاعاتی از زبالهگردی شهر تهران
- شناسایی زبالهگردان جهت ارائه خدمات مخصوصاً در دوران شیوع کرونا
- توزیع بستههای بهداشتی و ضدعفونیکننده در گودها و گاراژهای زبالهگردی
- توزیع دستکشهای صنعتی
- لزوم اهمیت بررسی ویژگیهای روانی وشخصیتی افراد زبالهگرد
- بررسی دقیق علل وعوامل انگیزه زبالهگردی در این افراد
- ارائه خدمات از جمله ایجاد اشتغال در جهت پیشگیری و کاهش زبالهگردی
- متمرکز کردن افراد زبالهگرد در سایت انباشت زبالههای شهری و به نوعی استخدام آنها
- حفظ سطح در آمد قبلی این افراد و بیمه کردن آنها
- متمرکز کردن افراد زباله گرد در سایت انباشت زبالههای شهری و به نوعی استخدام آن افراد
- طراحی سطلهای مخصوص که امکان باز شدن آسان توسط زبالهگردها وجود نداشتهباشد.
- نصب سطلهای زباله مخصوص در گوشهای از حیاط خانهها به نحوی که دسترسی به آن از درون منزل وجود داشتهباشد.
- تعبیه سطلهای هیدرولیکی زیرزمینی
* سرپرست اداره برآورد معاونت اجتماعی فاتب