در سیره امام علی (ع)، همان گونه که دانش، بینش، تقوا، ایمان، شجاعت، شهامت، مدیریت، دادگری، اخلاص و مدارا جایگاه خاصی دارند، کار و تلاش نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علی (ع) کار کردن را از لوازم زهد و پرهیزکاری می‌شمارد. از دیدگاه امام علی (ع) کار اگر مرز‌ها و حدود ارزش‌های انسانی و الهی را محترم بشمارد، نه تنها مباح، بلکه لازم و نوعی عبادت است و در این حالت است که کارگر، محبوب خدا خواهد بود. آنچه در ادامه می‌خوانید برگرفته از مقاله «کار و تلاش در سیره امام علی (ع)» نوشته سیدحسین اسحاقی است که با مرجعیت مجله شمیم یاس در پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه بازنشر شده است و ما در اینجا گزیده‌ای از مطلب را می‌آوریم.
اسوه و الگوی کار و تلاش
امام علی (ع) درباره جنبه روان‌شناختی کار فرموده است: «از دست دادن فرصت‌ها موجب غصه و افسردگی است. آن که از کار و تلاش کوتاهی ورزد، به اندوه و غم دچار می‌آید.» آن حضرت به عنوان اسوه و الگوی عملی، هیچ گاه فرصت‌ها را از دست نمی‌داد و به بهترین صورت ممکن، از اوقات عمر گرانبهایش در راه رضایت الهی بهره می‌گرفت. در این باره آمده است که ایشان هرگاه از کار جهاد فارغ می‌شد و آسوده‌خاطر می‌گشت، به آموزش مردم و قضاوت در میان آنان مشغول می‌شد. هرگاه از این کار هم فارغ می‌شد، در باغی که داشت، سرگرم کار می‌شد و در همان حال، به یاد خدا و در حال ذکر بود، بنابراین امام علی (ع) کار را جوهر ایمان می‌شمرد و بر اصالت کار تأکید فراوان داشت. ایشان کار را در جهات متفاوت در زندگی شغلی خویش به کار می‌بست و در مشاغل گوناگون حضوری فعال داشت.
عالمی توانا و معلمی ارجمند
علی (ع) در عرصه فرهنگی و آموزش و پرورش، عالمی توانا و معلمی ارجمند بود. در مورد گستره دانش آن حضرت آمده است که علی بن ابیطالب (ع) بسیار هوشمند و زرنگ بود و به دانش‌اندوزی حرصی بی‌پایان داشت. همواره از کودکی تا هنگام مرگ پیامبر (ص)، شب و روز ملازم وی بود. او از نظر عمل و فضل در اوج کمال بشری قرار داشت. بالضروره معلوم است که شاگردی چنین، با این مایه سماجت و پشتکار آن هم در محضر چنان معلمی، شاگردی خواهد بود در غایت کمال و نهایت فضل... حضرتش بار‌ها درباره زکات علم که همانا نشر آن است، فرموده است: «پیش از آنکه مرا از دست بدهید، از من بپرسید.» علی (ع) در دوران خانه‌نشینی نیز همواره پشتیبان و مرجع فکری، دینی و فرهنگی و سیاسی جامعه و حکومت بود. به شهادت اسناد تاریخی، امام علی (ع) هم عالمی تمام‌عیار بود و هم بنیانگذار برخی علوم اسلامی و هم معلمی دلسوز و دانا که این همه از ژرف‌نگری و فضیلت والای علمی ایشان بر‌می‌خاست.
بهترین و داناترین در امر قضاوت
یکی دیگر از شغل‌هایی که امام علی (ع) تصدی آن را بر عهده داشت، قضاوت بود. در اسلام، قضاوت از مشکل‌ترین و حساس‌ترین مشاغل است. صاحب این شغل علاوه بر پارسایی باید از دانش وسیعی برخوردار باشد. پیامبر گرامی اسلام (ص) قضاوت را برازنده علی (ع) می‌دانست و می‌فرمود: «بهترین، داناترین و ماهرترین شما در امر قضاوت، علی (ع) است.» علی (ع) با دانش و تقوای خویش، در زمان پیامبر اکرم (ص)، زمان خلفا و هنگام خلافت خود، به قضاوت‌های حقوقی میان مردم می‌پرداخت. شخصیت قضایی حضرت، همواره مورد توجه مردم، تاریخ‌نگاران و اندیشمندان بوده و در این باره کتاب‌های زیادی نوشته شده است.
مشاور و گره‌گشای مشکلات
از دیگر مسئولیت‌های حضرت، رایزنی بود. او هم با دیگران به مشورت می‌نشست و هم در رایزنی‌ها از دانش و بینش خود به دیگران کمک می‌رساند. «گسترش اسلام و حفظ کیان مسلمانان، هدف بزرگ امام علی (ع) بود، از این رو گر چه وی خود را وصی منصوص پیامبر (ص) می‌دانست و شایستگی و برتری او بر دیگران محرز بود، هر وقت گرهی در کار خلافت می‌افتاد، با فکر نافذ و نظر بلند خود، آن را می‌گشود. به این جهت می‌بینیم که امام علی (ع) در دوران خلیفه دوم نیز مشاور و گره‌گشای بسیاری از مشکلات سیاسی، علمی و اجتماعی او بود.
رزمنده و فرماندهی تمام‌عیار
حضرت، رزمنده و فرمانده نظامی نیز بود. به گواهی تاریخ، امام علی (ع) در بیشتر غزوه‌های زمان پیامبر اکرم (ص) نقشی فعال داشت و یکی از فرماندهان و طراحان نظامی لشکر اسلام بود. هیچ گاه در جنگ‌ها پشت به دشمن نکرد و زره وی، پشت نداشت. در بیشتر جنگ‌ها به عنوان رزمنده و فرماندهی موفق، شجاع و باهوش شرکت می‌کرد.
یک کشاورز نمونه
امام علی (ع) در کنار کارهایی، چون تعلیم و تعلم، قضاوت و حضور در میدان جنگ، به کارهای اقتصادی نیز اهمیت می‌داد و یک کشاورز نمونه بود. در احیای زمین‌ها می‌کوشید و دیگران را نیز به کاشتن بذر‌ها و درخت‌ها تشویق می‌کرد. در روایتی آمده است، مردی نزد حضرت علی (ع) یک «وَسَق» خرما دید، پرسید: مقصود از گردآوری این همه هسته خرما چیست؟ فرمود: همه آن‌ها به اذن الهی درخت خرما خواهند شد. راوی می‌گوید که امام آن هسته‌ها را کاشت و نخلستانی پدید آمد و آن را وقف کرد.
