دشت لاله‌های واژگون کوهرنگ رویشگاه اصلی گونه‌های مختلف لاله واژگون و یکی از جاذبه‌های دیدنی و گردشگری ایران در چهارمحال و بختیاری است. با اینکه مساحت این دشت در سال‌های گذشته حدود ۳ هزار و ۶۰۰ هکتار بود، اما به خاطر حضور انسان و تخریب‌هایش با بوته‌کنی و تغییر کاربری اراضی و ورود دام‌ها و کشت زیراشکوب، همچنین آفت‌زدگی و کاهش بارش‌ها و خشکسالی حالا حدود ۴۰۰ هکتار از دشت زیبای لاله‌های واژگون باقی مانده است. به همین دلیل چند سالی می‌شود که این دشت در قرق قرار گرفته و از نزدیک شدن گردشگران نیز به آن جلوگیری می‌شود. اقدامی که شاید تراکم لاله‌ها را افزایش داده و فرصتی برای برای احیای این گونه‌های گیاهی نادر فراهم کند.
لاله‌های واژگون از خانواده سوسنیان است. با اینکه نوع «ایمپسریال فرتیال» آن در برخی مناطق جهان وجود دارد، اما گونه «پرسیکال» آن مختص ایران به ویژه منطقه چهارمحال و بختیاری است.
لاله واژگون که در زبان محلی به گل بگریو یا گل گریان، اشک مریم و گل افسانه‌ای شهرت دارد که اواخر فروردین به گل می‌نشیند و معمولاً تا اواخر اردیبهشت گل‌های خود را حفظ می‌کند.
محدوده‌ای از دشت لاله شهرستان کوهرنگ در منطقه دوآب صمصامی این شهرستان قرار گرفته و طی مصوبه شماره ۱۵۰ شورای عالی محیط‌زیست در تاریخ ۲۷ بهمن ۱۳۷۵ با هدف حفاظت از این گونه گیاهی ارزشمند به عنوان یک اثر طبیعی ملی به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است.
همچنین برای جلوگیری از تخریب لاله‌های واژگون و حراست از این گونه گیاهی نادر، در سال ۹۴ در اقدامی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری، پرونده ثبت جهانی لاله‌های واژگون تدوین شد و این اثر طبیعی در فهرست موقت یونسکو به ثبت رسید و منتظر ثبت نهایی است، اما با وجود اهمیت بالای این گونه گیاهی از جهات مختلف علمی، محیط زیست و گردشگری در سال‌های اخیر بخش وسیعی از دشت لاله‌های واژگون شهرستان کوهرنگ تخریب و زنگ خطر انقراض این گونه گیاهی ارزشمند به صدا درآمده است. به گفته مسئولان منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری مساحت دشت لاله‌های کوهرنگ از ۳ هزار و ۶۰۰ هکتار در سال‌های گذشته به ۴۰۰ هکتار کاهش یافته و در این میان بوته‌کنی و تخریب انسانی، خشکسالی، آفات و بیماری‌های گیاهی، تغییر کاربری اراضی، کشت زیراشکوب و چرای مفرط دام، بقای این گونه ارزشمند را تهدید می‌کند.
مسئولان محلی کوهرنگ نیز عنوان می‌کنند تا سال ۹۷ سالانه ۵۰ هزار گردشگر از دشت لاله‌های کوهرنگ دیدن می‌کردند، اما به خاطر تخریب‌ها و همچنین شیوع ویروس کرونا سه سال است که دشت لاله‌ها قرق می‌شود. آن‌ها ابراز امیدواری کرده‌اند با قرق دشت لاله‌ها بتوان گام مهمی در جلوگیری از تخریب این گونه‌های گیاهی ارزشمند برداشت و فرصتی برای احیای آن فراهم کرد.
حمله به لاله‌ها از همه طرف
دشت لاله‌های کوهرنگ در دو منطقه رویش دارد. یکی در ارتفاعات زردکوه و نزدیکی روستای فخرآباد قرار دارد که ثبت ملی شده و منطقه دیگر که برای بازدید عموم آزاد است در ۱۲ کیلومتری شهر چلگرد و در مجاورت روستای دیمه است.
معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری به وضعیت اثر ملی دشت لاله‌های کوهرنگ اشاره می‌کند و می‌گوید: «اثر طبیعی لاله واژگون از سال ۱۳۷۵ به عنوان اثر ملی ثبت شده است و جزو یکی از مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته و تحت حفاظت است.»
محسن حبیبی با اشاره به وضعیت زیستگاهی اثر ملی لاله‌های واژگون کوهرنگ می‌افزاید: «این منطقه در ارتفاعات بین ۲۵۰۰ تا ۲۸۰۰ متری و در دامنه‌های کوه میلی در جنوب زردکوه واقع شده و دسترسی به منطقه تنها از طریق راه خاکی روستای فخرآباد و سپس حدود دو ساعت پیاده‌روی امکانپذیر است.» وی تأکید می‌کند: «منطقه به صورت گودالی نه چندان بزرگ میان کوه است که به آن چال روغنی نیز گفته می‌شود و آب‌های حاصل از بارندگی‌های اطراف را به خود جذب می‌کند ولی منبع آبی دائمی در آن وجود ندارد.»
معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری، مساحت اثر ملی طبیعی لاله‌های واژگون کوهرنگ را ۳۷۹ هکتار اعلام کرده و می‌گوید: «این اثر ملی طبیعی در سال‌های اخیر در معرض تهدید قرار گرفته که علت این امر را باید در تصرفات، تغییر کاربری اراضی و تخریب زیستگاه، شکار و صید، ابنیه و پروژه‌های کلان، چرای مفرط دام، قطع درختان، بوته‌کنی، کشت زیراشکوب، بیابانی شدن، خشکسالی و کاهش نزولات جوی و آفات و بیماری‌های گیاهی جست‌وجو کرد.»
به گفته حبیبی، اثر طبیعی ملی لاله واژگون به چشمه، قنات و آبراهه دسترسی ندارد و تنها منبع آبی آن نزولات جوی است.
وی به تجهیزات و امکانات حفاظتی برای مراقبت از این گونه‌های ارزشمند اشاره می‌کند و می‌گوید: «یک پاسگاه محیط‌بانی و تجهیز آن با نصب و راه‌اندازی پنل خورشیدی برای تولید انرژی برق، ایجاد چارت سازمانی و به‌کارگیری نیروهای محیط‌بان در منطقه به تعداد پنج نفر از جمله این تجهیزات است.»
ادامه قرق به خاطر احیای لاله‌ها
به گفته یکی از کارشناسان حوزه مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، این منطقه دارای دو ظرفیت گردشگری و اقتصادی برای بهره‌برداری اصولی گونه‌های دارویی است، اما ورود گردشگر به این منطقه سال‌هاست به تخریب بخش زیادی از دشت منجر شده است. منصور نجفی با اشاره به کاهش سطح لاله‌های واژگون در سال‌های اخیر می‌گوید: «اگرچه برای مساحت لاله‌های واژگون طی سال‌های گذشته به دلیل پراکندگی نمی‌توان عدد مشخصی گفت، اما بنا بر آمار‌های این اداره‌کل از حدود ۳ هزار و ۶۰۰ هکتار، به تازگی به ۴۰۰ هکتار کاهش یافته و این موضوع زنگ خطر انقراض این گونه گیاهی نادر را به صدا درآورده است.»
وی می‌افزاید: «از دو سال گذشته قرق دشت لاله‌ها در دستور کار قرار گرفته و در این مدت با ارزیابی‌های انجام شده تراکم لاله‌ها در وضعیت بهتری قرار گرفته و اگر این کار چند سال ادامه یابد می‌توان به حفظ و افزایش تراکم این لاله‌های واژگون امیدوار شد.» کارشناس مرتع اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری خاطرنشان می‌کند: «این در حالی است که بازگشت به سطح سال‌های گذشته امکانپذیر نیست، چراکه بسیاری از این مناطق به مستثنیات تبدیل شده و امکان احیای لاله‌ها در این مناطق وجود ندارد.»
