رویداد اشغال ایران توسط قوای روس و انگلیس در شهریورماه ۱۳۲۰ در زمره مهم‌ترین وقایع تاریخ معاصر ایران است. این واقعه از بسیاری از راز‌ها و به عبارت بهتر فریب‌های دوران رضاخان پرده برداشت و ضعف و ناتوانی وی را بیش از پیش در برابر چشم ناظران قرار داد. اثر تاریخی-پژوهشی «شهریور ۱۳۲۰» در بررسی این موضوع و توسط محمدقلی مجد به نگارش درآمده و زنده‌یاد علی‌اکبر رنجبر کرمانی آن را ترجمه کرده است. ناشر آن نیز پژوهشکده مطالعات تاریخ معاصر ایران است. مؤلف در دیباچه خویش بر این پژوهش پردامنه، درباره موضوع آن چنین آورده است:
«با اینکه از آغاز جنگ‌جهانی دوم، ایران بار‌ها و بار‌ها اعلام بی‌طرفی کرده بود، در سپیده‌دم ۲۵ اوت ۱۹۴۱، اتحاد‌جماهیرشوروی و بریتانیا به این کشور حمله کردند. اگرچه پاسخ غیرقابل قبول ایران به اتمام حجت انگلیس و روسیه برای اخراج فوری اتباع آلمان از ایران، دلیل این حمله دانسته شده است، اما روشن است که اساساً پاسخ ایران اهمیتی نداشت و ایران هر پاسخی می‌داد، باز هم اشغال می‌شد و این کشور را گریزی از ورودی نیروهای شوروی و انگلیس نبود! روس‌ها از سه نقطه در دو سوی دریای خزر، حمله کردند و فقط ظرف سه روز تمام شمال کشور، از جمله شهر‌های تبریز، رشت و مشهد را اشغال کردند و تا قزوین پیش آمدند و در آنجا، پیشروی خود را موقتاً متوقف کردند. نیروهای بریتانیا نیز از سه نقطه در جنوب‌غربی و غرب ایران، وارد خاک این کشور شدند. یک ستون ارتش انگلیس از بصره و ستون دیگر از خانقین، به ایران حمله کردند. علاوه بر این، نیروهای هوابرد و نیروهای آبی-خاکی انگلیسی، بندر شاهپور در خلیج‌فارس را مورد حمله قرار دادند. ارتش و نیروی دریایی ایران، کاملاً غافلگیر شدند و نیروی دریایی کوچک ایران، نیست و نابود شد! در ۳۱ آگوست سال ۱۹۴۱، عناصری از نیروهای پیروز انگلیس و روسیه، در مراسمی در قزوین ملاقات کردند و در واقع دیدار یکدیگر را در ایران جشن گرفتند! اشغال ایران در سال ۱۹۴۱، در واقع تکمیل و اجرای قرارداد‌های ۱۹۱۵، ۱۹۰۷ روس و انگلیس در تقسیم ایران بود، البته این بار کفه اشغال، بیشتر به نفع بریتانیا بود! باید به‌خاطر داشت که همین دو قدرت، در جریان جنگ‌جهانی اول نیز ایران را اشغال کرده بودند. درست ۲۵ سال قبل از اشغال اخیر ایران، در سپتامبر سال ۱۹۱۶، ارتش پیروز روسیه و بریتانیا به منظور تعیین و گرفتن سهم خود از خاک اشغال شده ایران، در اصفهان به هم رسیدند. این بار، مراسمی که در قزوین برگزار شده بود، نشان می‌داد که سهم کمتری برای روسیه در نظر گرفته شده است. مرحله نظامی لشکرکشی به ایران، در ۱۷ سپتامبر سال ۱۹۴۱ به پایان رسید، یعنی زمانی که ارتش‌های روسیه و بریتانیا وارد تهران شدند و شاه تازه را برگماردند. اگرچه ایران در جنگ‌جهانی اول، به وسیله روسیه و بریتانیا اشغال شد، اما شهر تهران از اشغال نظامی در امان ماند. در ۱۹۴۱ تهران، شهری که از سال ۱۸۰۶ پایتخت ایران بوده است، برای اولین‌بار به دست ارتش‌های خارجی اشغال شد. کمی پس از اشغال عراق به وسیله بریتانیا در ماه مه ۱۹۴۱، به منظور حفاظت از منابع نفتی خاور نزدیک، ایران نیز اشغال شد! همچنین با اشغال ایران، راهی امن و قابل استفاده در سراسر سال، برای رساندن کمک‌های امریکا به روسیه محاصره شده باز شد.»
