سرویس سیاسی جوان آنلاین: گفتگوهای ایران و طرفهای برجام درباره چگونگی رفع تحریمهای امریکا علیه ایران و راستی آزمایی اقدام امریکا، محور اصلی گفتگوهای دیپلماتهای کشور در وین با طرفهای برجام است. ظریف در اظهار نظری گفته است، به محض آنکه تعلیق اجرایی شود، ایران «فورا» به برجام بر میگردد، حال آنکه منابع آگاه میگویند اساساً همانطور که اعمال تحریمها و آشکار شدن آثار آنها یک روند تدریجی با فاصله زمانی مشخص است، لغو تحریمها و ظاهر شدن آثار نیز روندی تدریجی و زمانبر است. موضوعی که مورد تأکید مرکز پژوهشهای مجلس نیز قرار گرفته و بازوی پژوهشی مجلس برخلاف نظر ظریف معتقد است راستی آزمایی رفع تحریمها سه تا شش ماه زمان میبرد.
این روزها مذاکرات وین و نحوه بازگشت امریکا به برجام جزو جدیترین موضوعات سیاست خارجی کشور است. برخی از ابتکارات کشورمان، از جمله رشد سریع ظرفیتهای اتمی بر اساس مصوبه مجلس و توافقنامه با چین هم سبب شده که امریکاییها به تدریج از موضع زیادهخواهانه خود درباره درخواستهای حداکثری کوتاه بیایند. با این حال انتشار اخباری در خصوص پیشنهادهای مطرح شده درباره ترتیب و چگونگی بازگشت امریکا به برجام نگرانیهایی را پدید آورده است. از جمله اینکه بر اساس گفت وگوی یک منبع ایرانی با رسانهای ژاپنی، ایران یک روز بعد از لغو تحریمها پایبندی خود را به محدودیتهای برجامی اعلام میکند.
بر اساس سیاست اعلامی جمهوری اسلامی ایران که در فرمایشهای مقام معظم رهبری آمده و دیگر مسئولان نیز بر این نکته بارها تأکید کردهاند، بازگشت امریکا به برجام تنها با برداشته شدن همه تحریمها و از همه مهمتر برداشتن عملی تحریمها که باید مورد راستی آزمایی ایران قرار گیرد، میسر است. سؤال اساسی، اما این است که آیا این راستی آزمایی ممکن است یک روزه انجام شود؟ ظریف، وزیر امور خارجه بر این نکته تأکید کرده است که ایران آماده است «بلافاصله» بعد از اعلام پیوستن امریکا به برجام و برداشتن تحریمها بار دیگر به برجام باز گردد. اما مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی میگوید این راستی آزمایی بین سه تا شش ماه طول خواهد کشید.
وزیر امورخارجه، اما در گفت و گویی پیرامون این مسئله گفته است: «به محض آنکه تعلیق اجرایی شود-یعنی به محض اینکه دفتر کنترل دارایی خارجی خزانه داری اجازه انتقال پول، انتقال نفت، حمل و نقل، کشتیرانی و همه این کارها را بدهد ایران فوراً با پایبندی کامل به برجام بر میگردد.» اکنون سؤال اصلی اینجاست که آیا چنین فاصله زمانی برای چنین کاری کافی است.
راستی آزمایی برداشت تحریمها طبق قوانین مجلس
پاسخ این سؤال منفی از نگاه بازوی کارشناسی مجلس یعنی مرکز پژوهشها منفی است. مرکز پژوهشهای مجلس در گزارش تفصیلی به این سؤال این گونه پاسخ داده است که راستیآزمایی انتفاع اقتصادی ایران از محل رفع تحریمها باید براساس چه معیارها و شاخصهایی انجام شود. براساس ماده (۶) قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از منافع ملت ایران» مصوب ۱۳۹۹ مجلس شورای اسلامی در موضوع رفع تحریم و انتفاع اقتصاد ایران از محل آن، چند شاخص کلی مطرح شده است؛ این شاخصها عبارتند از: عادی شدن روابط کامل بانکی، رفع کامل موانع صادرات، فروش کامل نفت و فراوردههای نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش. همچنین در ماده (۷) این قانون، دولت موظف شده است گزارش اقدامهای انجام شده در موضوع رفع تحریمها را به مجلس گزارش کرده و پس از آن، کمیسیونهای منتخب مجلس، ارزیابی خود را در خصوص گزارش دولت تدوین کنند. تجمیع محتوای این دو ماده، دلالت بر آن دارد که رفع تحریمهای ایران باید همراه با انتفاع اقتصادی باشد و این انتفاع باید بهصورت دقیق و سنجشپذیر مورد راستیآزمایی قرار گیرد.
رفع حقوقی تحریمها کافی نیست
در ادامه این گزارش آمده است: نکته مهم آن است که در شرایط حاضر، کاربست رویکرد حقوقی صرف و تلاش برای رفع حقوقی تحریمها (رویکرد سلبی) در شرایطی که ایالات متحده بهدلیل عدم اراده جدی در رفع تحریمها تلاش میکند با ابزارهای مختلف ریسک همکاری اقتصادی با ایران را افزایش دهد، یک خطای راهبردی بوده و به هیچ وجه اتخاذ این رویکرد نمیتواند زمینه انتفاع اقتصاد ایران از ناحیه رفع تحریمها را فراهم کند. تدوین فهرستهای عریض و طویل از تحریمهای وضع شده ازسوی امریکا علیه اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی و پافشاری صِرف بر رفع حقوقی این تحریمها، نشانههایی از اتخاد رویکرد سلبی نادرست است.
بررسی درستی ادعای امریکاییها ۶ ماه زمان میبرد
در ادامه گزارش مرکز پژوهشها آمده است: درمجموع کاربست نگاه صرفاً حقوقی در شرایط فعلی، بههیچوجه نمیتواند زمینه را برای راستیآزمایی واقعی رفع تحریمها و انتفاع اقتصاد ایران در عمل فراهم نماید. بنابراین بهصورت مشخص، علاوهبر پافشاری روی رفع حقوقی تحریم، باید شاخصهای عملیاتی و سنجشپذیر (رویکرد ایجابی) نیز در موضوع انتفاع از رفع تحریمها طراحی شده و بهعنوان شرط پایبندی به مفاد تعهدات و پیششرط اجرای اقدامات هستهای جمهوری اسلامی ایران معرفی شوند؛ مواردی نظیر مطالبه و اطمینان از انجام صادرات سطح مشخصی از نفت و فراورده و امکان تراکنش آزادانه بر منابع مالی حاصل، تحقق سطح مشخصی از تراکنش ماهیانه و عملیات بانکی توسط بانکهای خارجی هدف و بازنگری عملیاتی در قواعد مرتبط با تعامل اقتصادی بینالمللی با اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی که در گزارش به تفصیل بررسی شده است. بدیهی است که راستیآزمایی واقعی رفع تحریمها و تحقق شاخصهای سنجشپذیر ارائه شده از طرف ایران، در چند ساعت و چند روز ممکن نبوده و حداقل سه تا شش ماه زمان نیاز دارد. همچنین ضروری است تداوم انتفاع اقتصاد ایران از محل رفع تحریمها در بازههای زمانی معین (برای مثال هر شش ماه یکبار) مورد راستیآزمایی قرار گیرد.
در پایان این گزارش آمده است: بر این اساس، برمبنای سیاست قطعی جمهوری اسلامی ایران و تأکید مقام معظم رهبری بر ضرورت تقدم راستیآزمایی بر ایفای اقدامات ازسوی ایران، ضروری است انتفاع اقتصاد ایران از رفع تحریمها برمبنای شاخصهای کمّی و عملیاتی مورد راستیآزمایی قرار بگیرد و از اتخاذ رویکرد صرفاً حقوقی (تمرکز بر رفع صوری برخی تحریمها بدون توجه به اینکه آیا اقدام صورتگرفته در عمل نیز موجب رفع تحریم و انتفاع اقتصاد ایران شده است یا خیر) که ممکن است بهدلیل تفوق نگاه سیاسی کوتاهمدت بر منافع ملی و بلندمدت، در دستور کار قرار گیرد، ممانعت بهعمل آید. نقش مجلس شورای اسلامی در راستی آزمایی واقعی رفع تحریمها و تحقق شاخصهای انتفاع اقتصاد ایران از محل رفع تحریمها، حیاتی و غیرقابل خدشه است؛ بررسی نص صریح و روح ماده (۷) قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از منافع ملت ایران» و همچنین تدقیق در مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی در روند تصویب قانون مورد بحث، دال بر آن است که بازگشت ایران به اقدامات هستهای ذیل برجام، پس از رفع تحریمها و تحقق شاخصهای سنجشپذیر، متوقف بر تعیین تکلیف مجلس شورای اسلامی است.
نمایندگان مجلس چه میگویند
محمدصالح جوکار، رئیس کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس در جلسه علنی روز گذشته به در جریان بودن مذاکرات ایران با ۴+۱ اشاره کرد و گفت: موضوع لغو کلیه تحریمها و راستیآزمایی دقیق آن موضوع اصلی مذاکرات است؛ راستیآزمایی خط قرمز جمهوری اسلامی است و هیچکس حق عبور از آن را ندارد. در برجام امتیازاتی داده شد و از خط قرمز عبور کردند، اما امروز با پشتوانه قدرت منطقهای ایران بایستی سیاستهای کلی نظام دنبال شود.
حجت الاسلام سلیمی نیز با اشاره به ضرورت نظارت مجلس در این مذاکرات خواستار نظارت دقیقتر بر این مذاکرات و همچنین در جریان قرار گرفتن مشروح این اتفاقات شد. محمدرضا صباغیان نماینده مردم بافق هم گفت: تیم مذاکره کننده ایران نباید در قبال همان تعهدات قبل پای میز مذاکره با امریکا بنشیند، مطالبه مردم و رهبر معظم انقلاب نیز این است که همه تعهدات از سوی طرف مقابل اجرا و پس از راستیآزمایی مذاکره انجام شود.
ظریف در مجلس
با این حال مرور آخرین اخبار و تحولات و استماع گزارش رئیس کمیته هستهای در خصوص بازدید کمیسیونهای امنیت ملی و سیاست خارجی و انرژی از تأسیسات هستهای اصفهان، اراک، نطنز و فردو در دستورکار امروز کمیسیون قرار دارد. اعضای کمیسیون به بررسی آخرین اخبار و تحولات مرتبط با مذاکرات کمیسیون مشترک برجام در وین و همچنین مروری بر مفاد سند همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین با حضور وزیر امور خارجه میپردازند. بنابر این گزارش مرکز پژوهشهای مجلس درباره چگونگی راستی آزمایی تعهدات امریکا و همچنین اظهار نظر ظریف در این باره میتواند محور این مذاکرات باشد.