سرویس اقتصاد جوان آنلاین: بهار سال گذشته، صنعت نفت یکی از دشوارترین دورههای عمر خود را پشتسر گذاشت. دهها شرکت فعال در صنعت نفت شیل ورشکسته شدند و چند کشور صادرکننده نفت هم تا مرز ورشکستگی پیش رفتند. قیمت نفت سقوطی بیسابقه را پشتسر گذاشت و نفت برنت به کمتر از ۳۰ دلار رسید. قیمت هر بشکه نفت WTI نیز در یک روز به کمتر از صفر سقوط کرد. عملکرد تجاری شرکت بیپی در سال ۲۰۱۶ میلادی را باید یکی از رازهای محرمانه این غول انگلیسی دانست. این شرکت به همراه دو رقیب خود شامل شرکت رویال داچ شل و شرکت توتال، تنها تولیدکننده بزرگ نفت نیستند، بلکه آنها در فهرست بزرگترین معامله گران کالا در دنیا قرار دارند. شرکت شل در بازار تجارت نفت و فرآوردههای نفتی بیش از دو شرکت دیگر و با گسترهای فراتر از دو شرکت ویتول و گلینکور فعالیت دارد. نمایندگان این شرکتهای نفتی در طبقه همکف بسیاری از بانکهای بزرگ خیابان والاستریت در حال داد و ستد هستند. کارشناسان این شرکتها، بحران تغییر آبوهوا و تأثیر آن بر میزان مصرف نفت را به دقت زیر نظر دارند. آنها معتقدند در دهههای آینده شاهد کاهش قیمت نفت به دلیل مقررات زیستمحیطی دولتها خواهیم بود. خروج سرمایهگذاران از طرحهای صنعت نفت نیز بر کاهش تولید و مصرف و پایینآوردن قیمت نفت خام تأثیر چشمگیری خواهد گذاشت. غولهای نفتی در بازار فیزیکی انرژی، محمولههای تانکرهای نفت خام بنزین و گازوئیل را خرید و فروش میکنند. آنها در بازار گاز طبیعی و برق نیز از طریق خطوط لوله و شبکههای انتقال برق فعال هستند، اما آنها فعالیتهایی فراتر از این حوزهها نیز دارند. این شرکتها در بازارهای مالی و خرید و فروش کالاهای سلف، پیش خرید و سایر بخشهای مالی در بازارهای انرژی و فراتر از آن در بازارهایی نظیر فلزات و ذرت نیز در حال معامله هستند. در سال گذشته، بین وان بیوردن، مدیرعامل شرکت شل از فعالیتهای تجاری شرکتش به عنوان اقداماتی جادویی نام برد. در سالهای اخیر، شرکت شل سود پیش از پرداخت مالیات خود را از تجارت نفت و گاز ۴میلیارد دلار اعلام کرد. عدد مشابه برای شرکت بریتیش پترولیوم ۲ تا ۳ میلیارد دلار و برای شرکت توتال نیز تقریباً همین مقدار بوده است. این اعداد برابر با نصف درآمد این شرکتها از حوزه بالادستی صنعت نفت و گاز است. در سالهایی که قیمت نفت پایینتر از میانگین بلندمدت است (نظیر سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰)، درآمدهای تجاری این شرکتها از درآمدهای فعالیتهای بالادستی آنها فراتر رفته است. دو شرکت بیپی و شل در سال ۲۰۲۰ میلادی، یک میلیارد دلار درآمد بیش از درآمدهای خود در صنعت نفت داشتهاند. این شرکتها برای کاهش مالیات پرداختی از روش فعالیت در بخشهای با مالیات پایین استفاده میکنند. این حوزهها ارتباطی با تولید نفت یا فعالیتهای پالایشی ندارند. مثلاً شرکت شل همه فعالیتهای تجاری خود در آفریقا و امریکای لاتین را از طریق یکی از شرکتهای زیرمجموعه در باهاماس انجام میدهد و دفتر شرکت شل در باهاماس فقط ۳۶ معاملهگر فعالیت دارد، اما سود حاصل از فعالیتهای آنها در سال ۲۰۱۹ میلادی ۵ /۸۴۷ میلیون دلار بوده، اما آنها در تگزاس حتی یک دلار هم مالیات ندادهاند.
حرکت معکوس!
در زمانهایی که بازار با مازاد عرضه روبهرو است، شاهد افزایش درآمدهای تجاری شرکتها هستیم. در سالهای ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ میلادی و همچنین در سال ۲۰۲۰ میلادی، شاهد این اتفاق بودیم. این شرکتها به دلیل داشتن فعالیتهای تجاری در مقایسه با رقبای امریکایی خود نظیر اکسون موبیل و شورون دارای حاشیه امنیت بیشتری هستند. از نگاه اکثر سهامداران، فعالیتهای تجاری این غولهای نفتی محرمانه و پر رمز و راز است. مدیرعامل شرکت شل در سال گذشته در پاسخ به پرسشی در مورد میزان درآمدهای بخش تجاری شرکتش گفت: ما نمیتوانیم فعالیتهای خود را در این حوزه افشا کنیم. فعالیتهای ما، محرمانه و غیرقابل انتشار است. پاتریک پویان مدیرعامل شرکت توتال نیز در پاسخ به پرسش مشابه اعلام کرد تجارت نفت یک راز است، اما اندازه این کسب و کارهای تجاری محرمانه نیست. این سه شرکت در مجموع روزانه ۳۰ میلیون بشکه نفت و فرآوردههای نفتی معامله میکنند؛ این عدد برابر با کل تولید کارتل اوپک است. شرکت شل به تنهایی روزانه ۱۲میلیون بشکه نفت مبادله میکند. این معاملات فیزیکی هستند، اما ارزش کاغذی آنها بسیار بیشتر است؛ مثلاً شرکت توتال روزانه ۹ /۶ میلیون بشکه نفت فیزیکی معامله میکند، اما آنها در هر روز ۳۱میلیون بشکه فرآوردههای نفتی و اوراق پیش خرید و نفت سلف خرید و فروش میکنند. این فعالیتهای تجاری همواره با ریسک روبهرو است و به همین دلیل، شرکتهای دارای پشتوانه اطلاعاتی و تجاری مناسب و خواهان سودآوری در این حوزه فعالیت میکنند. معاملهگران این شرکتها باید ریسکپذیر و ماجراجو باشند. در بعضی از روزها این معاملهگران ضرر میکنند، اما در روزهای دیگر آنها سود به دست میآورند.
بازار نفت زیر سایه غولها
تاریخ فعالیتهای تجاری غولهای نفتی به نخستین سالهای فعالیت آنها بازمیگردد. شرکت شل در قرن نوزدهم میلادی و به عنوان یک معاملهگر نفتی شروع به کار کرد، اما بعدها این شرکت به سوی تولید نفت در مناطق مختلف دنیا گام برداشت. در نیمه نخست قرن بیستم میلادی، غولهای نفتی توانستند سایر رقبای خود را از این بازار خارج کنند. شرکت بیپی نیز که تا پیش از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران، بخش اعظم تولید خود را از میادین این کشور تولید میکرد، پس از سرنگونی شاه وادار شد تا به بازار معاملات نفتی وارد شود. آنها در ابتدا برای تأمین نفت پالایشگاههای خود به خرید نفت پرداختند، اما به سرعت کسب و کار خود را در این حوزه توسعه دادند. امریکاییها که تا پیش از سقوط قیمت نفت در دهه ۱۹۹۰ میلادی حضور چندانی در بازار تجارت نفت نداشتند، وادار به فعالیت در این حوزه شدند. شرکت اکسون با خریداری شرکت موبیل تلاش کرد سهم خود را در بازار معاملات نفتی توسعه دهد. شرکت شورون نیز سهام شرکت تگزاکو را خریداری کرد. شرکت بیپی در دهه ۱۹۹۰ میلادی، سهام شرکت آموکو را خریداری کرد. ادغام دو شرکت توتال و الف باعث قدرتمندترشدن این شرکت فرانسوی در بازار تجارت نفت شد، همچنین شرکت شل با تغییر ساختار خود و متمرکز کردن فعالیتهای تجاری، حضور خود را در بازار تجارت نفت افزایش داد. در دهههای اخیر، بارها پروندههای حقوقی مختلفی در مورد ادعای ایجاد انحصار در بازار نفت و فرآوردههای نفتی از سوی این شرکتها به دادگاههای اروپایی و ایالات متحده ارجاع شده است. مثلاً در سال ۲۰۰۷ میلادی، شرکت بیپی به دلیل دستکاری در بازار پروپان ایالات متحده به پرداخت ۳۰۰ میلیون دلار جریمه محکوم شد.
در سالهای ۲۰۰۰ و ۲۰۰۲ میلادی نیز شرکت به دلیل دستکاری در قیمتهای بازار گاز طبیعی به پرداخت ۳۰ میلیون دلار محکوم شده بود. هم اکنون شرکتهای بیپی، شل و توتال در مجموع ۸هزار نفر را در واحدهای تجاری خود به کار گرفتهاند. البته در مقایسه با ۲۵۰ هزار نفر کارکنان شاغل در این شرکتها، این عدد بزرگی نیست. این شرکتها روابط قدرتمندی با بانکهای سرمایهگذاری و شرکتهای مشاوره انرژی دارند. این غولهای نفتی، پاداشهای قابل توجهی به دهها نفر از معامله گران خود پرداخت میکنند و بسیاری از این افراد سالانه یک تا ۱۰ میلیون دلار پاداش میگیرند که لیست این افراد و مبلغ پرداختی در هیئتمدیره این شرکتها تصویب میشود. گفته میشود پاداش تعدادی از این افراد از پاداش پرداخت شده به مدیران عامل شرکتها بیشتر است!
منبع: Bloomberg