سرویس تاریخ جوان آنلاین: زیست زنان ایرانی در ادوار گوناگون تاریخ ایران به ویژه دوران معاصر، از بحث‌انگیزترین سرفصل‌ها در حوزه تاریخ‌پژوهی بوده است. شاهد آن نیز، آرای متنوع و متضادی است که تاکنون، در این باره ابراز شده است. اثری که هم‌اینک به حضور شما معرفی می‌شود، یکی از این دست تحقیقات است که به جایگاه زن ایرانی در دوره سلطنت قاجار می‌پردازد. بنفشه حجازی مؤلف این اثر- که توسط انتشارات قصیده‌سرا منتشر شده- در باب محتوای آن، چنین می‌نویسد: «عصر قاجار، دوره مهمی در تاریخ ایران است، دوره‌ای که پس از عصر صفوی مجدداً یک حکومت مرکزی پایدار، بنیان نهاده شد و سرسلسله قاجار‌ها ایران را- که پس از سقوط صفویه دچار مصایب افشاریه و جانشینان کریم‌خان زند شده بود- دوباره یکپارچه کرد و با ایجاد مرز‌های ثابت، به ایرانیان احساس وحدت سیاسی و سرزمینی بخشید، احساسی که به تدریج با دست‌اندازی قدرت‌های خارجی و سوءسیاست جانشینان آقامحمدخان و از دست رفتن بخش‌هایی از ایران، از آن کاسته شد. این دوره، دوره گسترش مناسبات سیاسی- اقتصادی و فکری با غرب بود، گسترشی یک‌سویه که منجر به تحمل خواست و اراده غربیان بر ایرانیان شد و اگر چه تغییرات اجتماعی- اقتصادی‌ای به واسطه رابطه با غرب پدید آمد، اما ساختار‌های جامعه عصر قاجار، نسبتاً پایدار ماند. تأسف‌بار‌تر از همه اینکه، عده‌ای از جهانگردان و مستشرقین، فساد قدرت حاکم بر ایران را به پای مردم ایران گذاشتند. در این میان، وضعیت زنان چه به عنوان بخشی از خاندان سلطنتی، خاندان‌های قدرتمند غیرایلاتی، ایلاتی، بازاریان و دهقانان، با مختصر تفاوتی میان زنان شهری و ایلی، درباری و عوام، همچنان تحت اقتدار و اختیار خانواده بود، بدون تأثیر بر جهان بیرون از خانه و حرمسرا. انبوه مدارک و اسناد متناقض، پنهان‌کننده و مخدوش‌گر حقایق تاریخی این دوره هستند، اما آنچه قابل توجه است این که هر شاه و امیر و حاکمی طرفداران خود را داشته که اعمال او را، از زاویه روزی‌نامه‌های خود درج و تفسیر کرده‌اند. تفاوت اندیشه و مرام آنان باعث شده که مصایب همه مورد اشاره واقع شود مگر مصیبت زنان! این مجلد- مجلد پنجم- از مجموعه شش جلدی بررسی جایگاه زن ایرانی، به بررسی جایگاه زنان عصر قاجار تا زمان پهلوی اول می‌پردازد. حضور زنان در عرصه فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی از مشروطیت، یعنی در واقع پس از ترور ناصرالدین شاه و بر تخت نشستن مظفرالدین شاه و شروع انقلاب مشروطه، بیشتر در جلد ششم: زنان مبارز ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی پی گرفته می‌شود، اما سایر چهره‌های زنان این دوره تا زمان رضاشاه، در این مجلد بررسی می‌شود. بررسی وضعیت زنان در این دوره، با تأمل بسیار صورت گرفته، چراکه درباره این دوره، کتاب‌های متعددی به وسیله محققان ایرانی و غیرایرانی نوشته شده است، اما نگارنده برای یکدست بودن کل تحقیق، به روش قدیم خود پایبند است و آیینه اسناد را با کمترین اعمال نظر یا شرح و بسط، در مقابل خوانندگان قرار می‌دهد. چنان که روش همیشگی اوست، تصویری تا حدامکان واقعی از زنان و وضعیت آنان در دوره مورد بررسی ارائه می‌کند و از نشان دادن قساوت قلب برخی زنان و اعمال ناشایست آنان نیز، ابایی نداشته و کتمان نمی‌کند و نتیجه‌گیری‌های او، برخاسته از مدارک است. منبع سرگذشت برخی زنان که در چند زمینه فعال بوده‌اند، در یک بخش ذکر و در قسمت‌های دیگر ذکر نشده است. فهرست اعلام کتاب (نمایه) فقط به زنان اختصاص دارد و شامل نام‌ها و القاب است و از واژه مبتنی بر ارتباطات و وابستگی‌های خونی و خویشاوندی، چون مادر، والده، خواهر، همشیره و همسر و زن استفاده نشده است. تهیه این مجلد نیز، بدون همکاری کتابداران یاور و خوش‌برخورد فرهنگستان زبان و ادب فارسی و کتابخانه گفت‌وگوی تمدن‌ها، با سختی روبه‌رو می‌شد. از این عزیزان ممنونم، و متشکرم از انتشارات قصیده‌سرا و جناب آقای ناصر ایجادی که با چاپ این مجلد، امکان تکمیل این مجموعه شش جلدی را فراهم ساختند».
