سرویس اقتصادی جوان آنلاین: کامران ندری کارشناس مسائل اقتصادی برای باور است: بانک مرکزی زمانی میتواند قیمت ارز را در بازار کنترل کند که منابع ارزی در اختیار داشته باشد. درآمدهای نفتی کاهش پیدا کرده و ذخایر ارزی بانک مرکزی با توجه به نامعلوم بودن زمان پایان تحریمها قابل استفاده نیست بانک مرکزی ناچار است که این ذخایر را برای تامین کالاهای اساسی مورد نیاز کشور حفظ کند؛ بنابراین بخش عمدهای از مشکلات و گرفتاریهای دولت به تحریمها مرتبط است
* از آغاز سال شاهد افزایش بی سابقهای در نرخ ارز بودیم. دلایل اصلی این افزایش نرخ و راهکارهای کنترل آن چیست؟اخباری که در روزهای گذشته در رسانهها از زبان آقای همتی و آقای روحانی شنیده میشود نشان میدهد بخش عمدهای از صادرکنندگان ارز حاصل از صادرات خود را به اقتصاد کشور برنگردانده اند. آقای روحانی اعلام کردند که نزدیک به بیست میلیارد یورو مربوط به صادرات قبل از کرونا هنوز وارد بازارهای ما نشده است. این مساله کاهش عرضه را بوجود آورده است و مسئولین وضعیت فعلی را ناشی از کاهش عرضه میدانند. به درستی توضیح داده نشده است که چرا صادرکنندگان ارز حاصل از صادرات خود را برنمی گردانند. شاید تصور این است که قیمتها در حال افزایش است و میخواهند صبر کنند و ارز خود را با قیمت بالاتری به فروش برسانند. به هر حال مشخص است که امروز در بازگشت ارز حاصل از صادرات مشکل وجود دارد. مساله دیگر تقاضا برای ارز است که با توجه به رشد نقدینگی خلق شده در نظام بانکی و با توجه به رشد ارزش سهام که خود دارایی نقد و با ارزشی است به تقاضای موثری در اقتصاد رسیده ایم. این تقاضا معمولا خود را در بازار مسکن و بازار سرمایه و بازار ارز و طلا و خودرو نشان میدهد. این افزایش به بازار ارز منحصر نیست و ما در بازار مسکن نیز رشد قابل ملاحضهای از قیمت را مشاهده کرده ایم؛ و به نظر میرسد ارتباطی با رشد بالای نقدینگی و رشد بالای بازدهی سهام در بازار سرمایه و تکان خوردن قیمتها در سایر بازارها وجود دارد. این عوامل میتواند توجیهی بر افزایش قیمت ارز در سه ماهه اول سال باشد.
* دولت در این شرایط چه استراتژی خواهد داشت تا بتواند بر روند افزایش قیمتها کنترلی داشته باشد؟بانک مرکزی زمانی میتواند قیمت ارز را در بازار کنترل کند که منابع ارزی در اختیار داشته باشد. درآمدهای نفتی کاهش پیدا کرده و ذخایر ارزی بانک مرکزی با توجه به نامعلوم بودن زمان پایان تحریمها قابل استفاده نیست بانک مرکزی ناچار است که این ذخایر را برای تامین کالاهای اساسی مورد نیاز کشور حفظ کند؛ بنابراین بخش عمدهای از مشکلات و گرفتاریهای دولت به تحریمها مرتبط است آنچه در داخل باعث بروز این مشکلات شده و آثار تحریمها را تشدید کرده فشار تقاضایی است که بر اثر رشد نقدینگی و به ویژه رشد ارزش سهام در اقتصاد بوجود آمده است. رشد نقدینگی و رشد ارزش سهام عواملی داخلی هستند که میتوانستیم آنها را کنترل کنیم و امروز هم مشکل داریم و اگر این موارد را کنترل میکردیم تا حدودی میتوانستیم جلوی تقاضا را در اقتصادمان بگیریم. در رابطه با صادرکنندگان، عمده صادرکنندگان کسانی هستند که در ارتباط با نهادها و ارگانها هستند و دولت میتواند با فشار ارز را بگیرد مگر اینکه تحریمهای بانکی مانع اصلی باشد.
* مهمترین اشتباه دولت در ایجاد این وضعیت چه بود؟به نظر من، تصور غلطی که از بازار سرمایه وجود داشت و فکر میشد بازار سرمایه جایی برای جذب نقدینگی است موجب این وضعیت بود درحالیکه بازار سرمایه در حقیقت جایی برای خلق نقدینگی بود. داراییهایی که در بازار سرمایه هستند به نوعی نقدینگی محسوب میشوند. تشویق و ترغیب برای حضور بیش از حد در بازار سرمایه موجب شد مردم وارد بازار سرمایه شود. ضمن اینکه میشد با تدابیری باز دارنده رشدی منطقی اتخاذ کرد که انجام نشد. به نظر من، اشتباه دیگر نیز پایین آمدن نرخ بهره در اقتصاد بود بخصوص نرخ بهره در بازار بین بانکی اشتباهی بود که سیاستگذار به آن مرتکب شد. وقتی نمیتوانستیم عرضه ارز را محدود کنیم جا داشت تقاضا را مدیریت و کنترل میکردیم، ولی نتوانستیم شرایط اقتصاد کلان کشور را متناسب با شرایط تحریمی مدیریت کنیم؛ و تقاضای موثر و بسیار بزرگی بر اثر این سیاستها در بازارهای ما ایجاد شد. امروز راهکار عمل معکوس است و باید تلاش کنند رشد قیمت سهام در بازار سرمایه روندی معقول و منطقی پیدا کند وقتی نرخ بهره در بازار بین بانکی به حدود ۱۳ تا ۱۳.۵ درصد تقلیل پیدا کرده و نرخ بهره سپرده گذاری در بانکها ۱۵% شده است و نرخ بهره اوراق دولت با وجود اینکه کمی بالا رفته و حول و هوش ۱۸ تا ۱۸.۵ درصد سالانه است. درحالیکه بازار سرمایه هفتهای ۱۵% بازدهی دارد و این به معنی تقاضایی قابل ملاحضه برای دارندگان سهام است تا افزایش ثروت خود را در بازارهای دیگری به تقاضای موثر تبدیل کنند. درحالیکه ما در عرضه با مشکلات جدی روبرو هستیم و با نبود عرضه مناسب قیمتها بالا میروند. اگر امروز بتوانیم نرخ بهره را افزایش بدهیم و بتوانیم اقداماتی کنترلی و احتیاطی بر بازار سرمایه اعمال کنیم تا حدودی میتوان تقاضا را مدیریت کرد. مساله عرضه ارز به تحریمها ارتباط پیدا میکند و باید دید این وضعیت تا چه زمانی تداوم پیدا خواهد کرد.