سرويس سياسی جوان آنلاين: شبکه‌های اجتماعی به عنوان بخشی انکارناپذیر از زندگی امروز بشر نقش مهمی در جهت‌دهی به افکار عمومی در بسیاری از موضوعات ایفا می‌کنند. جامعه ایران نیز در طول چند سال گذشته به سرعت در داخل شبکه‌های اجتماعی عمدتاً خارجی حل شده و برخی از مهم‌ترین اخبار و داده‌های خود را از این گونه شبکه‌ها اخذ می‌کند.
بر اساس پایش صورت گرفته توسط یکی از مهم‌ترین مراکز علمی و تحقیقاتی کشور بخش مهمی از افکار عمومی کشورمان در شرایط اضطراری و حاد، شبکه‌های اجتماعی را به عنوان محلی برای دریافت اطلاعات مهم و اساسی به رسمیت می‌شناسند. این در حالی است که اعتماد به تریبون‌های رسمی به شدت کاهش می‌یابد. این رویه اگر چه در شرایط عادی هیچ مشکلی را پدید نمی‌آورد، اما درست زمانی که لازم است افکار عمومی در قالب یک مسیر درست و همسان سازماندهی شوند، اشکالات فراوانی را به وجود می‌آورد. بخش مهمی از این مشکل به بی‌اعتمادی برخی از اقشار جامعه ایرانی به رسانه‌های رسمی باز می‌گردد که باید در جای خود مورد بررسی قرار گیرد، اما سؤال اصلی این است که در شرایط فعلی کشور و با همه‌گیری بیماری کرونا نقش شبکه‌های اجتماعی در جهت کم کردن تنش و اضطراب عمومی بوده و به سمت ایجاد ترس و وحشت عمومی حرکت کرده است.
نقش مثبت شبکه‌های اجتماعی در گسترش سواد عمومی
نگاهی اجمالی به محتوای تولید شده در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد بخشی از مطالب منتشر شده در این فضا در راستای آگاهی‌بخشی و بالا بردن سواد عمومی جامعه برای مقابله با همه‌گیری ویروس کرونا بوده است. این مطالب عمدتاً در خصوص نحوه حفظ بهداشت عمومی و مقابله با انتشار بیماری و همچنین کنترل عوارض عمومی آن پس از ابتلاست، البته مطالب غلط یا اشتباه به خصوص با نقل قول‌های دروغین از سوی شخصیت‌های برتر علمی نیز در بین محتوای منتشر شده وجود دارد که با توجه به حجم آن قابل چشم‌پوشی است. علاوه بر این انتشار تجربیات سایر کشور‌ها در خصوص نحوه مبارزه با ویروس کرونا به خوبی می‌تواند اطلاع‌رسانی دقیقی در خصوص واقعیات موجود در دنیا به مخاطب ایرانی انتقال دهد، به عنوان مثال کمبود لجستیک در توزیع ماسک و مواد ضد عفونی که اغلب تصور می‌شد تنها محدود به ایران است با توئیت‌ها و گزارش‌های ایرانیان سایر کشور‌ها در خصوص کمبود این وسایل باطل شده است. همچنین انتشار پیام‌های امیدبخش در خصوص مبارزه با بیماری کرونا نیز می‌تواند نقش مهمی در ارتقای روحیه عمومی جامعه برای مقابله با این ویروس ایفا کند.
بازانتشار اخبار غلط در فضای مجازی
با این حال و به رغم محاسن شبکه‌های اجتماعی به دلیل ساختار و ماهیت اداره آن تبدیل به محیطی برای انتشار شایعات غلط و وحشت‌آفرین در بین مردم نیز شده است. با توجه به دسترس بودن شبکه‌های اجتماعی روی گوشی‌های تلفن همراه هر گونه مطلب و خبر غلط با سرعت بسیار بالایی در سطح اجتماع پخش شده و تبدیل به یک باور عمومی می‌شود. نگاهی به منشأ و نوع مطالب منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد این مطالب اغلب از سوی یک جبهه و با یک عقیده سیاسی خاص منتشر شده که در موارد گذشته نیز مسبوق به سابقه است. برای مطالعه موردی در این باره شبکه اجتماعی توئیتر انتخاب شده است که به رغم تعداد پایین اعضا، گستره وسیعی در بین اعضای رسانه، مسئولان و همچنین نخبگان جامعه دارد و به موج‌آفرینی‌های خبری خاص در سطح جامعه منجر می‌شود.
نگاهی به این فضا نشان می‌دهد از روز چهارشنبه اول اسفند ماه که شیوع کرونا در کشور به صورت رسمی اعلام شد تا پایان روز جمعه سوم اسفند ماه به عنوان روز رأی‌گیری نزدیک ۱۷۰ هزار توئیت در فضای مجازی در این باره منتشر شده است.
از این تعداد توئیت منتشر شده نزدیک ۵۸ درصد موارد بازانتشار توئیت‌های قبلی بوده است. همچنین از ۱۷۰ هزار توئیت موجود نزدیک ۱۶۰ هزار توئیت مربوط به فضای توئیت فارسی و ۱۰ هزار توئیت نیز به زبان عربی، اما با هشتگ‌های فارسی بوده است. نگاهی به شبکه بازانتشار توئیت‌های تولید شده نشان می‌دهد نزدیک ۱۸ درصد از توئیت‌های بازانتشار شده مربوط به گروه‌های معاند نظام از گروه پهلوی و همچنین منافقین می‌شود. اکانت‌های بی‌هویت یا فاقد فعالیت سیاسی نیز نزدیک ۱۹ درصد از موارد بازانتشار را به خود اختصاص می‌دهند.
در این میان تنها ۲۵ درصد بازانتشار‌های صورت گرفته مربوط به اکانت‌هایی با ماهیت اصلاح‌طلبی و اصولگرایی است. اکانت‌های عربی که عمدتاً از طرف عربستان سعودی اداره می‌شوند نیز ۷ درصد از کل بازانتشار‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. به این ترتیب نزدیک ۴۵ درصد باز انتشار‌های صورت گرفته در موضوع همه‌گیری ویروس کرونا با جهت‌گیری خاص سیاسی بوده است.
محتوای اصلی در مورد کرونا توسط چه کسانی تولید شده است
بررسی توئیت‌های منتشر شده نیز نشان می‌دهد تعداد زیادی از کاربران فقط یک یا چند توئیت منتشر کرده‌اند، اما بخشی از کاربران تعداد بسیار زیادی توئیت که گاه تعداد آن‌ها به ۱۰۰ عدد می‌رسد نیز در فضای مجازی منتشر کرده‌اند. بررسی این توئیت‌ها نشان می‌دهد که به غیر از اکانتی که متعلق به خبرگزاری خبر آنلاین است، بخش مهمی از توئیت‌ها توسط اکانت‌های ناشناس یا وابستگی سازمانی به شبکه مخالفان نظام جمهوری اسلامی منتشر شده است. نگاهی به مطالب این اکانت‌ها نشان می‌دهد اغلب آن‌ها پیش از این هیچ مطلبی در خصوص ویروس کرونا یا همه‌گیری آن منتشر نکرده‌اند. همین رویه در خصوص کاربرانی که بیشترین ریتوئیت را داشته‌اند هم به چشم می‌خورد. این در حالی است که اکانت‌های معتبر خواه اصولگرا یا اصلاح‌طلب تولید محتوای بسیار پایینی در این باره داشته‌اند و عمدتاً نیز به بازانتشار اخبار رسمی در این باره پرداخته‌اند.
با بررسی تعداد توئیت‌ها و محتوای منتشر شده روشن می‌شود که نزدیک ۳۰ درصد توئیت‌های منتشر شده عمدتاً توسط شبکه مخالفان از جمله نیرو‌های پهلوی و منافقین منتشر شده است.
تم اصلی کاربران این گروه نیز عمدتاً در خصوص مطالبی همچون شیوع کرونا، بالا بودن تلفات کرونا، پنهان‌کاری مسئولان و همچنین تحریم انتخابات است. جالب این است که همین گروه بیشترین تاثیر را درباره انتشار نامه جعلی وزارت بهداشت در خصوص تعداد مبتلایان به کرونا داشته‌اند؛ نامه‌ای که در نهایت منجر به واکنش رسمی وزارت بهداشت و تکذیب آن شد.
تیرانا و کرونا علیه ملت ایران
همین بررسی کوتاه نشان می‌دهد تا چه اندازه فضای شبکه اجتماعی مورد هدف و سوءاستفاده گروه‌های معارض قرار گرفته است، البته این مسئله تنها محدود به ایران نبوده است، به عنوان مثال کشور چین نیز به منظور مقابله با موج گسترده هراس‌افکنی در شبکه‌های اجتماعی مجبور به اعمال فیلتر گسترده و دستگیری برخی از کاربران فضای مجازی شد، البته نمی‌توان توصیه کرد که این رویه به صورت عینی در مورد ایران تکرار شود، اما سیاستگذاران مبارزه با کرونا نباید از جبهه فضای مجازی به خصوص شبکه‌های اجتماعی غافل شوند چراکه موج‌آفرینی‌های صورت گرفته در این فضا می‌تواند به راحتی تمام تلاش شبکه‌های رسمی حاکمیتی را با چالش مواجه کند.
به نظر می‌رسد صرف‌نظر از برخی اقدامات سلبی در این باره تولید محتوا و انتشار هر چه بیشتر آن در شبکه‌های مجازی توسط رسانه‌های رسمی و غیررسمی دلبسته به نظام مهم‌ترین راهکار موجود است. طبیعی است که این کار نیاز به یک راهبرد جمعی و دقیق دارد که باید توسط یک ستاد مرکزی هماهنگ شود. مسئولان امر باید باور کنند که پیروزی بر ویروس کرونا مستلزم مدیریت افکار عمومی بوده و مدیریت افکار عمومی در این فضا بدون کنترل شبکه‌های اجتماعی آن در جامعه امروز ایران غیرممکن است. کم‌کاری‌ها صورت گرفته در این باره تاکنون به اندازه کافی ذهن افکار عمومی را مخدوش کرده و نباید این جبهه مهم در حفظ سلامت جامعه به قرارگاه تروریسم سایبری در تیرانا سپرده شود. سخنان مقامات رسمی بهداشت کشور نشان می‌دهد همچنان راه طولانی در مبارزه با کرونا باقی مانده و باید یک تدبیر جدی در این حوزه اندیشیده شود.
فعلا که شبکه های مجازی بی قید و بندند و هرکار دلشون میخاد با روح و روان مردم انجام میدن 
