سرویس بین الملل جوان آنلاین - روح اله صالحی : با تشدید تنشها بین ایران و آمریکا در ماههای اخیر، بحث میانجیگری بین تهران و واشنگتن از سوی برخی کشورها با جدیت دنبال میشود. در شرایطی که ایران در آستانه اجرای گام سوم کاهش تعهدات برجامی خود است، مقامات اروپایی به هر حربهای متوسل میشوند تا بتوانند برجام در حال احتضار را نجات دهند. هر چند دولت آلمان و انگلیس ظاهرا خواهان حفظ برجام بدون آمریکا هستند، اما فرانسه در این میان تحرکات بیشتری از خود نشان داده و در ماههای اخیر با بسته¬های پیشنهادی نیم بند خود به دنبال ایفای نقشی مهم است.
مقامات اروپایی بارها مدعی شده ¬اند که با وجود تحریمهای گسترده آمریکا، نمی¬ توانند منافع ایران در برجام را تامین کرده و معجزه کنند، اما امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه خود را به آب و آتش می ¬زند تا تنشها بین تهران و واشنگتن را کاهش داده و برجام را سر پا نگه دارد. گفته می¬شود مکرون در گفتگو با مقامات ایرانی پیشنهادهایی داده که مذاکره با آمریکا و کاهش تحریمها در ازای توقف غنی سازی ایران از بندهای مهم آن است. اگر چه مکرون با میانجیگری بین تهران - واشنگتن درصدد است در مذاکرات دوجانبه با تهران نبض گفتگوهای سیاسی درباره موضوعات مورد نظر واشنگتن را نیز در دست گیرد، اما این درحالی است که دونالد ترامپ نظر مثبتی به نقش میانجیگرانه مکرون در برجام ندارد و اخیرا با اشاره به مذاکرات مکرون با ایران رسما اعلام کرد مکرون نماینده او و آمریکا نیست.
این مسئله واضح است تا زمانی که آمریکا به سیاست فشار حداکثری علیه ایران ادامه دهد، اروپایی¬ها عملا کاری برای احیای برجام نمی¬توانند انجام دهند، ولی اینکه فرانسه در هفته¬های اخیر از پلیس بد برجام به ناجی توافق هسته¬ای تبدیل شده، به خاطر منافعی است که این کشور می ¬تواند با حفظ برجام به آن دست پیدا کند.
فرانسه که در خاورمیانه حضور فعالتری نسبت به سایر کشورهای اروپایی دارد، برجام را توافقی امنیتی میداند که با فروپاشی آن، خطرات امنیتی فرانسه و اتحادیه اروپا بیش از پیش افزایش خواهد یافت؛ لذا اروپاییها تلاش می¬کنند مانع خروج احتمالی ایران از برجام شده و از فروپاشی این توافق جلوگیری کنند. مجاورت نزدیک اروپا به خاورمیانه و وابستگی بیشتر به نفت این منطقه بیانگر این است که برجام برای اروپایی¬ها حیاتی¬تر از آمریکا است. زیرا ناامنی و تنشهایی که پس از فروپاشی برجام در خاورمیانه ایجاد می ¬شود، بیش از همه دامن اتحادیه اروپا را خواهد گرفت.
تلاش مکرون برای حفظ برجام درحالی است که از زمان اجرای برجام، اروپاییها به هیچ یک از تعهدات برجامی خود عمل نکرده اند و تعهداتشان تنها بر روی کاغذ بوده است و حتی با راه اندازی سازوکارهای مالی مثل اینستکس تنها وقت کشی کرده و از زیر تعهدات خود در توافق هستهای شانه خالی میکنند. مقامکات ایرانی بارها اعلام کرده اند که دستاوردهای ایران از برجام تقریبا هیچ بوده است و ایران هشدار داده است که تا زمانی در توافق هستهای میماند که اروپاییها به تعهداتشان عمل کنند و منتفع شدن تهران از مزایای برجام را تضمین کنند.
تلاشهای فرانسه در ماههای اخیر پس از آن انجام میشود که ایران در واکنش به تحریمهای واشنگتن، بر اساس مفاد برجام بخشی از تعهداتش را کاهش داده و سطح اورانیوم غنی سازی شده خود را افزایش داده است. به گفته مقامات ایرانی، تهران به زودی گام سوئم کاهش تعهدات در برجام را شروع خواهد کرد و مقامات اروپایی از این مسئله نگران هستند و تلاش میکنند با حل اختلافات بین ایران و آمریکا، تهران را از کاهش تعهداتش در توافق هستهای منصرف کنند.
فعالیت دوباره در بازار ایران
فرانسه در مقایسه با انگلیس و آلمان برای ایفای نقش میانجی بین تهران و واشنگتن، از شرایط بهتری برخودار است. اکنون اوضاع سیاسی انگلیس نابسامان است و این کشور درگیر خروج از اتحادیه اروپا است و با نخست وزیری شخصی مثل بوریس جانسون که به آمریکا بیش از پیش نزدیک میشود، فرصتی برای نقش آفرینی بیشتر در برجام ندارد. دولت آلمان هم از انسجام لازم برخوردار نیست و با بروز اختلافات بین احزاب، ادامه دولت ائتلافی در هاله¬ای از ابهام قرار دارد. آلمان منافع خاصی در خاورمیانه ندارد و چندان خود را درگیری تنشها بین ایران و آمریکا نمیکند؛ لذا فرانسه از این فرصت استفاده کرده و تلاش می ¬کند ابتکار عمل برجام را به دست گرفته و با کاهش تنشها بین ایران و آمریکا و آوردن دو طرف به پای میز مذاکره، وزنه سیاسی اتحادیه اروپا در تعاملات با ایران را حفظ کند.
از طرفی، فرانسه در سالهای گذشته حضور گسترده¬ای در بازار ایران داشته است و شرکتهای خودروسازی رنو و پژو زمانی که شرکتهای خارجی به خاطر تحریمها، خاک ایران را ترک کرده بودند، سرمایه¬گذاری¬های کلانی در صنعت خودروسازی ایران داشتند و سودهای هنگفتی هم از این راه به جیب زدند، اما تشدید تنش بین ایران و آمریکا، مانع بزرگی برای ادامه فعالیت شرکتهای فرانسوی ایجاد کرده است. همچنین معاملات خرید هواپیما از شرکت ایرباس و حضور شرکت توتال در صنایع نفت و گاز ایران برای فرانسه اهمیت زیادی دارد. بنابراین، پاریس سعی می¬کند با حفظ برجام و متقاعد کردن ترامپ به کاهش بخشی از تحریمها، مسیر پر پیچ و خم شرکتهای فرانسوی برای ورود به بازار ایران را هموارتر کند. اما سابقه بد فرانسه در طول مذاکرات ایران با ۱+ ۵، نشان میدهد این کشور نمیتواند ناجی برجام شود.
احیای جایگاه سابق فرانسه در اروپا و جهان
بیش از نیم قرن از درگذشت ژنرال دوگل، رئیس جمهور مشهور فرانسه که قدرت نظامی و سیاسی این کشور را برای چند دهه تثبیت کرد، می ¬گذرد و اکنون جانشینان دوگل به دنبال بازگرداندن قدرت سابق به این کشور هستند. تلاشهای مکرون برای نجات برجام برای منتفع شدن تهران از مزایای توافق هسته¬ای نیست بلکه مکرون با میانجیگری بین تهران و واشنگتن و پایان دادن به اختلافات دو طرف، به دنبال احیای جایگاه فرانسه در اروپا و جهان است. مکرون که با هدف احیای جایگاه منطقه ¬ای و فرامنطقه ¬ای فرانسه به ریاست جمهوری رسید، توافقات بین ¬المللی مثل برجام را فرصتی برای رسیدن به این استراتژی می ¬داند و تلاش خود را برای به ثمر نشستن این مذاکرات می ¬کند. در حال حاضر، نشانهای از احتمال انعطاف آمریکا در برابر ایران آشکار دیده نمیشود و حتی در هفتههای اخیر مقامات کاخ سفید برای افزایش فشارها به ایارن خواهان تشکیل الئتلاف دریایی در خلیج فارس شده اند. اقدامی که میتواند به تشدید تنشها بین تهران و واشنگتن منجر شده و امنیت کشتیرانی در تنگه هرمز را با چالشهای جدی مواجه کند. آمریکاییها معتقدند که استراتژی فشار حداکثری اقتصادی علیه ایران کارآمد است و در نهایت، ایران را به پذیرش درخواستهای کاخ سفید وادار خواهد کرد. اما مقات تهران تاکید کرده اند که تا زمانی که امریکا در سیاستهای ضد ایرانی خود بازنگری نکند، مذاکرهای در کار نخواهد بود.
مکرون درحالی میخواهد جا پای افرادی مثل دو گل بگذارد که از لحاظ اعتبار و قدرت رهبری، قابل قیاس با دوگل نیست. از طرفی، مکرون تلاش میکند با حل اختلاف چهل ساله ایران و امریکا، خود را به عنوان تنها رهبری معرفی کند که توانسته بین دو کشور آشتی برقرار کند، اما مکرون این مسئله را از یاد برده است که اختلافات ایران با امریکا تنها سیاسی نبوده و مسائل ایدئولوژیک را هم شامل میشود و حل این اختلافات کاری بس دشوار است؛ لذا تلاشهای میانجیگرانه مکرون همچون آب در هاون کوبیدن است که نتیجهای در پی نخواهد داشت.
بیرون آمدن از زیر سلطه واشنگتن
اروپایی¬ها بیش از هفت دهه در سیاستهای جهانی تحت نفوذ آمریکا بوده¬اند و به همین منظور، اخیرا گامهایی برای استقلال عمل در برابر واشنگتن برداشته¬اند. تعمیق شکاف بین اتحادیه اروپا و آمریکا بر سر افزایش تعرفه¬ها و فشار ترامپ به اروپاییها برای افزایش بودجه¬های نظامی خود در سازمان ناتو، از جمله مسائلی است که بسترهای لازم را برای جدایی دو سوی آتلانتیک هموار کرده است. مکرون درصدد است همانند دوران دوگل، رهبری اتحادیه اروپا را به دست گرفته و اروپا را از زیر سایه واشنگتن خارج کند و پیشنهاد فرانسه برای تشکیل ناتوی اروپایی مستقل از ناتو، که با هدف خارج شدن از سلطه واشنگتن انجام شده، در همین راستا قابل ارزیابی است؛ لذا موفقیت مکرون در پایان دادن به اختلافات ایران و آمریکا تا حدی می¬تواند اهداف مکرون را تامین کند. از اینرو، فرانسه اگر واقعا به دنبال به نتیجه رسیدن پرونده برجام است، باید پیشنهادهایی را ارائه دهد که بتواند منافع ایران و آمریکا را تامین کند که دو طرف حاضر بشوند اختلافات را کنار بگذارند. اما بسته¬های پیشنهادی که فرانسه تاکنون ارائه داده، هدفی جز تضعیف برنامه هسته¬ای و موشکی ایران نداشته است، موضوعی که مقامات تهران حاضر به پذیرش آن نیستند.
ماکرون به دنبال آن است تا با فراهم کردن مقدمات دیدار مقامات تهران و ترامپ، فرانسه را در عرصه بینالمللی به عنوان یک میانجی قدرتمند معرفی کند، اما هر گونه گفتگو با رئیس جمهور آمریکا از دید افکار عمومی و مقامات ایران با تردیدهایی همراه خواهد بود. چرا که ترامپ با خروج از برجام و دیگر توافقات بین اللملی بی اعتنایی به این توافقات را نشان داده و در مذاکرات خود با رهبر کره شمالی هم ثابت کرده که به رغم ادعاهایش، دنبال حل مناقشات نبوده و حاضر به برداشتن تحریمها علیه مخالفانش نیست و این بدعهدی¬ها، مانع جدی بر سر راه شروع گفتگوهای تهران با ترامپ است.
به نظر نمی¬ رسد، تلاشهای مکرون برای کاهش تنشها بر سر برجام و آوردن تهران و واشنگتن بر سر میز مذاکره به موفقیت خاصی بینجامد. هر چند مکرون سماجت زیادی میکند تا این دیدارها شروع شود، اما مقامات ایرانی هر گونه مذاکره را به بازگشت دوباره آمریکا به برجام و رفع همه تحریمها منوط کرده¬اند، اما با ادامه سیاست فشار حداکثری و تلاش برای به صفر رساندن صادرات نفتی ایران از سوی ترامپ، دورنمای مثبتی برای موفقیت طرح مکرون وجود ندارد. بنابراین، پلیس بد برجام که اکنون در نقش ناجی توافق هستهای ظاهر شده است، در سیاست میانجیگرانه خود کاری از پیش نخواهد برد و رویایی که مکرون به دنبال احیای جایگاه فرانسه در اروپا و جهان است، محقق نخواهد شد.