آیین بزرگداشت هشتمین سده آموزش عالی در تبریز و هفتادمین سال تأسیس دانشگاه تبریز به زودی( 7 شهریور) در همایشی به میزبانی دانشگاه تبریز گرامی داشته می‌شود.
با این حال با این مقدمه می‌خواهیم، ضمن پرداخت و نگاهی گذرا به هشت سده آموزش عالی در خطه آذربایجان، به فلسفه تاسیس و70 سال بالندگی دومین دانشگاه ایران( دانشگاه تبریز) در شهر تبریز بپردازیم.
سابقه وجود آموزش عالی در ایران به قبل از ظهور اسلام برمی‌گردد و در طی تاریخ طولانی خود مسیر پرفراز و نشیبی را پیموده است و در هر دوره منشاء تحولات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی متعددی بوده است، به گونه‌ای که محققان و تاریخ‌نگاران وجود قدیمی‌ترین دانشگاه جهان را «جندی شاپور» معرفی می‌کنند.
این دانشگاه در منطقه خوزستان در سال 530 میلادی به فرمان خسرو انوشیروان تاسیس و تا زمان عباسیان دوام داشته و به خاطر توسعه روش‌های نوین علمی در حوزه‌های مختلف از جمله طب و فلسفه شهرت جهانی پیدا می‌کند.
با این وجود ولی وجود دانشگاه جامع به سبک امروزی به تاسیس دانشگاه تهران در سال 1313 برمی‌گردد و بعد از راه‌اندازی دانشگاه تهران، دولت به فکر ایجاد دانشگاه‌هایی در سطح شهرستان‌ها می‌افتاد که در همین راستا دانشگاه تبریز در سال 1326 به وجود می‌آید.
به همین اعتبار، خطه آذربایجان به عنوان یکی از قدیمی‌ترین خاستگاه‌های تمدن بشری از گذشته تا با امروز، به عنوان یکی از مناطق مهم و تاثیرگذار در تولید و توسعه علم در شاخه‌های مختلف به حساب می‌آید.
با این توصیف، حال برای رسیدن به این حقیقت می‌توان به وجود دانشگاه جامع، بین‌الملل و کارآفرینی به نام ربع رشیدی اشاره کرد که حدود 800 سال پیش به عنوان بزرگترین و ارزشمندترین مجموعه آموزشی جهان اسلام در این سرزمین به دستور خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وزیر دانشمند و مدبر عصر مغول ایجاد شد که امروزه فقط از این بنای تاریخی و ارزشمند جهان اسلام دوره ایلخانی تلی خاک و چند ستون باقی مانده است.
به سخن دیگر این مرکز آموزش عالی که انواع علوم زمان در آن تدریس می‌شد همچون شهری علمی و صنعتی شامل پنج قریه، دارالشفا، دارالسیاده، مسجد، کتابخانه، ضربخانه سکه، خانقاه، دارالصنایع و کارخانه‌های نساجی و کاغذسازی بود، به طوریکه این مرکز عظیم دانشگاهی در دوران اوج حیات خویش، مورد مراجعه مستقیم و استفاده دانشمندان معروف جهان و از جمله پزشکان و محققان یونان، روم، مصر، چین و دیگر ممالک آن روز آسیا و اروپایی، قرار می‌گرفت.
همچنین سالانه در این مرکز بیش از 6 هزار دانشجو برای آموختن علوم مختلف به شهر تبریز سفر می‌کردند، در آن مجتمع دو کتابخانه وجود داشت که در یکی از آنها تنها یک هزار جلد قرآن و 60 هزار جلد کتاب در انواع علوم، تواریخ و اشعار جهت مطالعه و تحقیق دانشجویان، محققان و سایر اقشار مختلف مردم نگهداری می‌شد.
با این وصف، خطه آذربایجان با این پیشینه درخشان همیشه و در همه حال به عنوان مهد علم و دانش در ایران مطرح بوده و در این سرزمین همچنین به خاطر وجود داشتن انواع مدارس و دارالعلم؛ چراغ علم و دانش در این خطه پرفروغ تر و پویاتر از دیگر نقاط ایران بوده است اما در خصوص مدارس عالیه جدید هم باید گفت تبریز تنها شهری از ایران بوده که بعد از تهران بلافاصله به فراگرفتن علوم و فنون جدید پرداخته و حتی در قسمت فنون نظامی شاید پیشگام تر نیز بوده، به طوریکه معروف است نائب‌السلطنه عباس میرزا برای اولین بار در زمان فتحعلی‌شاه در تبریز مدرسه عالی نظام دائر ساخته که پس از وی منحل شده ولی کمی بعد در زمان ناصرالدین شاه که امیرکبیر به تشکیل دارالفنون در تهران اقدام کرد نظر به علاقه‌ای که به تبریز داشت شعبه‌ای از دارالفنون در این شهر دائر کرد.
از سویی با این راهبرد اگر به اسناد گذشته نگاهی گذرا داشته باشیم، از نام دانشمندان آذربایجان در طول ادوار مختلف کشورمان به عنوان ستارگان فروزان و طراز اول علم و دانش نام برده شده که همه در دامن آذربایجان پرورش یافته و هر یک به نحوی معرف سابقه علمی و ادبی این سرزمین تاریخی ایران است، با این ترتیب اگر می‌گوییم دانشگاه تبریز در سال 1326 تاسیس شده است، منظور دانشگاه به معنی و به سبک امروز است.
به بیان دیگر، خطه آذربایجان و در راس آنها شهر تبریز در ادوار مختلف به عنوان بزرگترین و مهم‌ترین مرکز علمی، فرهنگی و مدنی برای دانشمندان دنیا به شمار می‌رفت که به یقین چراغ هدایت ایرانیان و سایر ملت‌های دیگر هم بوده که نمونه بارز آن وجود دانشگاه بین‌المللی ربع رشیدی در تبریز است که دانشگاه تبریز نیز با این پیشینه درخشان و در امتداد آن به خواست عمومی مردم در سال ۱۳۲۶ با دو دانشکده ادبیات و پزشکی فعالیت علمی و آموزشی خود را آغاز می‌کند.
نباید فراموش کرد، دانشگاه تبریز با بیش از 70 سال سابقه فعالیت همواره در عرصه آموزش عالی کشور در حوزه های مختلف تولید علم و فناوری با توجه به نیاز روز جامعه پیشگام بوده و در همین ارتباط نیز در بین سایر موسسات و سازمان‌های وابسته به آموزش عالی کشور در سطح منطقه از هر حیث و از هر نظر در جایگاهی رفیع و ارزشمندی در کشور برخوردار است، به طوری که در سال‌های اخیر، 10 نفر اساتید این دانشگاه به عنوان یک درصد دانشمندان برتر جهان، سه نفر چهره ماندگار کشور، سه نفر به عنوان استاد و پژوهشگر نمونه کشوری و پنج نفر نیز به عنوان دانشمند جهان اسلام معرفی شده‌اند و از طرفی، تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان این دانشگاه در پست‌های مهم سیاسی و اجرایی کشور عهده دار مسوولیت هستند.
این دانشگاه در حال حاضر با دارا بودن 21 دانشکده، بیش از10پژوهشکده،موسسه و مرکز تحقیقاتی، چندین قطب علمی، مراکز رشد و واحدهای فناور، اداره ارتباط با صنعت، پردیس بین‌المللی، بیش از ۸۰۰ نفر عضو هیات علمی، 24 هزار دانشجو، وجود بیش از 300 آزمایشگاه تحقیقاتی و آموزشی، وجود 300 هزار جلدکتاب فیزیکی، 800 هزار کتاب دیجیتالی،کتاب‌های خطی نفیس، سایت‌های متعدد کامپیوتری و اینترنتی مجهز، آزمایشگاه‌های بسیار مجهز در حوزه‌های مختلف، انتشار بیش از 25 نشریه علمی- پژوهشی و اشتراک مجلات معتبر الکترونیکی و چاپی دنیا و با برخورداری از امکانات منحصر به‌فرد علمی در شمال‌غرب کشور، در خدمت پژوهشگران است.
دانشگاه تبریز علاوه بر فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی در امر گسترش آموزش عالی در منطقه شمال‌غرب کشور نیز نقش برجسته و ارزنده‌ای داشته و دانشگاه‌های محقق اردبیلی، مراغه و بناب از آن منشعب شده و هم اکنون در شهرهای مرند، اهر و میانه دارای دانشکده اقماری بوده و در منطقه آزاد تجاری ارس نیز یک پردیس بین‌المللی دارد.
از سوی دیگر؛ همچنین این دانشگاه در عرصه بین‌المللی نیز بسیار فعال بوده و با دانشگاه‌های کشورهای مختلف جهان از جمله فرانسه، ایتالیا، آلمان، ژاپن، ترکیه، چین، آذربایجان، تاجیکستان، قبرس، تایلند و کشورهای دیگر بیش از 80 قراداد و تفاهم‌نامه همکاری امضاء کرده و در اتحادیه‌های بزرگ بین‌المللی از جمله اتحادیه دانشگاه‌های جهان(IAU)، اتحادیه دانشگاه‌های بین‌المللی (IUC) و اتحادیه دانشگاه‌های منطقه قفقاز حضوری فعال دارد.
همچنین در همین راستا دانشگاه تبریز از طریق دیپلماسی علمی و عمومی در منطقه به عنوان بازوی جمهوری اسلامی ایران در اتحادیه‌های بین‌المللی از قبیل اتحادیه دانشگاه‌های منطقه قفقاز KUNIB، کنسرسیوم دانشگاه‌های جاده ابریشم ESRUC، اتحادیه دانشگاه‌های بین‌المللی IUC و غیره به منظور پررنگ‌تر کردن جایگاه جمهوری اسلامی ایران نقش محوری ایفا می‌کند.
البته نباید فراموش کرد که دانشگاه تبریز در تولید آثار مشارکتی علمی و تحقیقاتی با محققان داخلی و خارجی از جایگاه برتری در کشور و جهان برخوردارست، به طوریکه در آخرین رتبه‌بندی لایدن؛ این دانشگاه با 35 رتبه رشد نسبت به سال گذشته جایگاه572 جهان و پنجم دانشگاه‌های جامع ایران را در سال 2018 به دست آورده است.
همچنین در رتبه‌بندی جهانیUS نیوز؛ دانشگاه تبریز در بین دانشگاه‌های جامع کشور برتر انتخاب شده است.
در این رتبه‌بندی ۱۱ دانشگاه کشور در زمره یک‌هزار دانشگاه برتر دنیا قرار گرفتند که در این میان دانشگاه تبریز بعد از دانشگاه‌های تهران و تربیت مدرس،جایگاه سوم دانشگاه‌های جامع کشور را به خود اختصاص داده است.
در رتبه‌بندی تایمز همچنین این دانشگاه رتبه دوم دانشگاه‌های جامع کشور را بعد از دانشگاه تهران کسب کرده است.
نکته در خور تامل دیگر اینکه، دانشگاه تبریز از گذشته تا به امروز بزرگانی زیادی را در عرصه‌های مختلف نظامی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی برای سربلندی، سرافرازی و شکوفایی کشورمان تربیت کرده که نمونه بارز آن سرداران و فرماندهان شهید دفاع مقدس است که سرداران شهید مهدی باکری، فرمانده 31 لشکر عاشورا و محمد حسن کسایی، فرمانده گردان انصار جهاد سازندگی از جمله فارغ‌التحصیلان آن است.
همچنین تقدیم اولین شهید در قیام 29 بهمن، شروع انقلاب فرهنگی از این دانشگاه بوده است.
در حال حاضر دانشگاه تبریز همچنین به عنوان مشهدالشهدای دانشگاه‌های کشور مطرح است، که علت آن به خاطر شهادت 22 تن از دانشجویان این دانشگاه در 27 دی سال 65 بر اثر یورش وحشیانه رژیم بعثی به دانشکده فنی این دانشگاه بوده است.
سخن پایانی اینکه بی‌گمان امروز دانشگاه تبریز با این ظرفیت‌ها و توانمندی‌های که به گزیده‌ای از آنها اشاره شد، به عنوان یکی از دانشگاه‌های معتبر، جامع و مادر در بین دانشگاه‌های کشور مطرح است و به دلیل پیشینه درخشانی که این دانشگاه در طول هفت دهه فعالیت علمی و آموزشی که داشته در سطح ملی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به افتخار یاد می‌کنند.
