«من فكر مي‌كنم براي كشور ما هيچ دارايي با ارزش‌تر از دوستي رهبران آينده جهان كه در اينجا تحصيل كرده‌اند، نيست. دانشجويان بين‌المللي معمولاً با درك بهتري از ارزش‌ها و نهادهاي امريكايي به خانه باز مي‌گردند و همانطور كه توسط يكي از گروه‌هاي آموزش بين‌المللي بيان شده «ميليون‌ها نفري كه در طول سال‌ها در ايالات متحده تحصيل كرده‌اند گنجينه‌اي از حسن نيت را براي كشورمان تشكيل مي‌دهند.» بسياري از دانشجويان پيشين، هم اكنون در موقعيت‌هايي قرار گرفته‌اند كه مي‌توانند در نتايج سياست‌هايي كه براي ما مهم است، تأثير بگذارند.» اينها بخشي از سخنان كالين پاول وزير امور خارجه اسبق ايالات متحده است كه جوزف ناي در كتاب «قدرت نرم» آنها را عيناً بازگو كرده است.
مسئله تحصيل دانشجويان خارجي- خصوصاً دانشجويان افغان- در سطح كشور ما، حالا يكي از واقعيت‌هاي ميداني عرصه آموزش عالي كشور است. سؤال اين است كه ما چگونه با اين سرمايه‌هاي انساني برخورد مي‌كنيم و آيا آنگونه كه دشمنان ما مي‌فهمند، ما هم قدرِ دانشجويان خارجي موجود در كشور خود را مي‌دانيم؟! ما در اين گزارش سعي خواهيم كرد تا به بررسي وضعيت دانشجويان افغان در ايران پرداخته و حتي الامكان تصوير روشني از واقعيت‌هاي جاري در اين زمينه را به دست دهيم.
پيروزي شكوهمند انقلاب اسلامي ايران در سال 57، ثبات و امنيت درازمدت كشور پهناور ايران در كنار پيشرفت‌هاي علمي خيره كننده در حوزه‌هاي گوناگون، خيل دانشجويان مسلمان در كشورهاي مجاور را براي ادامه تحصيل در ايران، مشتاق مي‌كرد. در اين ميان اما دانشجويان افغاني به علت نزديكي فكري، فرهنگي و زباني بيشتر به ملت ايران، خود به خود در رده نخست متقاضيان قرار گرفتند. امنيت ناپايدار افغانستان و نبود يك حكومت ثابت و مقتدر در آن كشور، بر مسئله مهاجرت دانشجويان افغان دامن مي‌زد. در حال حاضر، 340 هزار دانش‌آموز، 30 هزار طلبه و 14 هزار دانشجوي افغان در كشورمان مشغول به تحصيل هستند. با اين حال، دانشجويان افغانستاني در راه ادامه تحصيل در ايران، با مشكلاتي مواجه هستند. شبكه اطلاع رساني افغانستان در گزارشي كه از برگزاري اجلاس چهار جانبه ميان ايران، پاكستان، افغانستان و كميسارياي عالي پناهندگان سازمان ملل متحد در تاريخ دوم شهريور ماه 1394 منتشر كرده است، دو مورد از هشت معضل اساسي مهاجران افغان در ايران را مشكلات تحصيلي برشمرده است.
اين پايگاه خبري در تشريح مشكلات دانشجويان افغاني در ايران مي‌نويسد:«تحصيلات عاليه كه از ملزومات اوليه براي افغانستان مي‌باشد براي مهاجران در ايران رنگ باخته و اصرار جوانان مهاجر براي ورود به دانشگاه همچنان بي‌نتيجه باقي مانده است. در اين ميان تعداد محدودي نيز موفق به ورود به دانشگاه‌هاي ايران شدند كه آن هم در مقايسه با جمعيت مهاجر در ايران بسيار ناچيز است. البته بايد گفت اين جوانان تحصيلكرده مهاجر نيز با مشكلات عديده‌اي از جمله ادامه تحصيل، تمديد اقامت، عدم دريافت مدرك تحصيلي و... مواجه بوده و هستند.» با اين حال به نظر مي‌رسد اوضاع به خرابي آنچه اين پايگاه خبري نوشته است، نباشد. چه اينكه تحصيل نزديك به 14 هزار دانشجوي افغاني در ايران، نمي‌تواند بدون همكاري دستگاه‌هاي مسئول در جمهوري اسلامي عملياتي شده باشد.
وليكن آنچه به واقعيت نزديك‌تر است اين است كه ما هنوز هم نگاه درستي به مهاجران افغان نداريم. بخش مهمي از تسلط اين واقعيتِ تلخ بر جامعه ايراني را شايد بتوان به سريال‌هاي تلويزيوني و سينما ارتباط داد. با اين وجود، همه در تلويزيون و سينما منحصر نخواهد بود. ما هنوز نتوانسته‌ايم مؤلفه‌هاي حقيقي قدرت ملي و فرهنگي را براي جامعه خود تعريف كرده، جايگاه برجسته دانشجويان افغان را در آن مشخص نماييم. با اين وجود، فعاليت‌هاي مثبتي نيز در همين راستا انجام شده است. به عنوان مثال، دي ماه سال 1391 تفاهمنامه علمي، آموزشي، پژوهشي و فناوري بين دانشگاه آزاد اسلامي و وزارت تحصيلات عاليه افغانستان با حضور عبيدالله عبيد وزير تحصيلات عاليه افغانستان، دكتر حسين صادقي شجاع معاون امور بين‌الملل دانشگاه آزاد اسلامي و خسرو دانشجو رئيس واحد علوم تحقيقات به امضا رسيده است. از طرفي حسن روحاني، رئيس‌جمهور در تاريخ هفتم آبان ماه سال 1392، پس از ارائه گزارش كارگروه تدارك تسهيلات براي ادامه تحصيل اتباع عراقي و افغاني در مراكز عالي كشور، با تأكيد بر اهميت اين مسئله، خواستار بررسي راهكارهاي تحقق اين موضوع با رويكرد و نگاه مثبت به آن شد.
با اين حال، به نظر مي‌رسد هنوز هم نگاه راهبردي رهبر فرزانه انقلاب به مسئله مهاجران افغان كه نشأت گرفته از مباني اصيل اسلامي است، در بين مردم و مسئولان كشور فراگير نشده است. در حالي كه ايشان فرموده‌اند: «هيچ كودك افغانستاني، حتي مهاجراني كه به صورت غيرقانوني و بي‌مدرك در ايران حضور دارند، نبايد از تحصيل بازبمانند و همه آنها بايد در مدارس ايراني ثبت‌نام شوند.» طبيعتاً رفع مشكلات دانشجويان افغانستاني مشغول به تحصيل در ايران، جايگاه خاص خود را خواهد داشت. چه اينكه دانشجويان افرادي هستند كه در آستانه ورود به جامعه و به قولي، ثمردهي قرار دارند. لذا برخوردهاي غيردوستانه و غيراسلامي با دانشجويان افغان از سوي مردم و دستگاه‌هاي مسئول، علاوه بر اينكه بر خلاف اصول اوليه اخلاق اسلامي است، ضربه‌اي خواسته يا ناخواسته بر پيكره قدرت نرم جمهوري اسلامي ايران به حساب مي‌آيد. همه اينها را به اين واقعيت اضافه كنيد كه بسياري از محصلان افغان در كشورمان پس از بازگشت به افغانستان، به جايگاه‌هاي برجسته مديريتي رسيده‌اند.
دكتر سيدوحيد ظهوري حسيني عضو مؤسس بنياد علمي فرهنگي كوثر افغانستان و يكي از تحصيلكردگان افغاني در دانشگاه‌هاي ايران مي‌گويد:«بعد از اتمام تحصيلاتم كه همزمان بود با حادثه 11 سپتامبر و سقوط طالبان به كابل رفتم. در آنجا بنياد فرهنگي كوثر را تأسيس كرديم و در اين مؤسسه فعاليت‌هاي فرهنگي، آموزشي و برنامه‌هاي تحقيقاتي را به اجرا درآورديم كه البته هنوز هم اين فعاليت‌ها ادامه دارد و تنها در سال گذشته 2هزار و500 نفر دانش‌آموخته رشته‌هاي مختلف اين بنياد بوده‌اند.» سؤال اين است كه اين حد از تأثيرگذاري فرهنگي بر يك كشور را آيا مي‌توان با راهي جز تحصيل جوانان آن كشور در ايران عزيز، عملياتي كرد؟!
در هر صورت، آنچه واضح و مبرهن است، جهت‌گيري سياست‌هاي كلان نظام جمهوري اسلامي در قبال مهاجران افغان، همواره در راستاي نوعدوستي، تقويت دوستي بين دو ملت و در يك كلام، بر اساس اسلام ناب محمدي(ص) بوده است. با اين حال، حل معضلات تحصيلي دانشجويان افغاني به عنوان نخبگان مهاجر، بايد در اولويت برنامه‌هاي حمايتي از مهاجران افغان قرار گيرد. همين دو سال قبل بود كه استاد قنبرعلي تابش از شعراي برجسته افغانستان با دريافت نامه‌اي از وزارت علوم، از ادامه تحصيل در مقطع دكتري دانشگاه علامه طباطبايي منع شد و اين مسئله اعتراض گسترده نخبگان ايراني را برانگيخت. قنبرعلي تابش در شمار شاعراني است كه بارها در جلسه شاعران با رهبر انقلاب حضور داشته و شعر‌خواني كرده و شعرهايش نيز مورد توجه ايشان قرار گرفته و ده‌ها شعر براي انقلاب، دفاع مقدس، امام(ره) و. . . دارد! اميد است با توجه بيشتر مسئولان مربوط به مسئله دانشجويان افغان، مشكلات اين قشر محترم براي تحصيل در ايران، هر روز كمتر از ديروز شود.
