به غير از درس و مباحث سنگين، وضعيت طلبگي و مشكلات ديگر شرايط را برايشان دشوار مي‌كند. اكثراً فكر مي‌كنيم كساني كه از حوزه مدرك مي‌گيرند كار زياد سختي ندارند و هميشه در دوران دانش‌آموزي و دانشجويي در مورد معلم‌ها و اساتيدي كه از حوزه مدرك داشتند با ترديد حرف مي‌زديم. در واقع فكر مي‌كنيم ما چهار سال در دانشگاه شاخ غول را مي‌شكنيم و طلبه‌ها بدون مشكل و به آساني تحصيل مي‌كنند. وقتي مي‌خواهيم حوزه علميه را در ذهن تداعي كنيم به حياطي بزرگ، حوض پرآب، اتاق‌هايي قديمي و تو در تو فكر مي‌كنيم، پشت در هر كلاس پر است از نعلين مخصوص طلبه‌ها و حجره‌هايي كه طلاب در كلاس درس به صورت دايره‌وار نشسته‌اند و با هم در حال مباحثه هستند و به حرف‌هاي استاد گوش مي‌دهند. هرچه مي‌گذرد اين ذهنيت بيشتر رنگ مي‌بازد و رفته‌رفته پيشرفت‌هاي علمي در اين مدارس وارد و درواقع سبك كار و تحصيل طلبه‌هاي امروز كمي متفاوت شده است. امروز ديگر طلاب در كلاس‌هاي درس لپ‌تاپ و تبلت دارند و استاد با روش‌هاي جديد آموزش مي‌دهد اما هنوز همان مباحث ثابت سال‌هاي دور تدريس مي‌شود. اين تفاوت را زماني مي‌توان درك كرد كه يك روز را در كنار طلاب جوان آن هم در حوزه مخصوص خواهران بگذرانيد آن وقت همه باورهاي قبلي‌تان رنگ مي‌بازد و تجربه تازه‌اي كسب خواهيد كرد.
بالا شهرنشين‌هاي خاكي
مدرسه علميه‌اي مخصوص بانوان براي اين آشنايي انتخاب شده است كه در آن مباحث جديد و متنوعي به طلبه‌هايش آموزش مي‌دهند. وقتي آدرس را مي‌گيرم با تعجب به خودم مي‌گويم:«جردن؛ مگر در اين منطقه شهر هم حوزه وجود دارد.» آدرس را به راننده آژانس مي‌دهم تا قبل از شروع كلاس‌ها به ساعت ورزش و صبحانه مدرسه برسم. جلوي در مدرسه كه پياده مي‌شوم، نگهبان با تلفن ورودم را با مسئولان مدرسه هماهنگ مي‌كند. وقتي در باز مي‌شود اولين چيزي كه متعجبم مي‌كند نوشته روي ديوار است، بايد كفش‌هايم را در‌بياورم و با جوراب وارد شوم چون كل ساختمان موكت است. وارد سالن انتظار ساختمان مي‌شوم، بساط صبحانه به راه است. معمولاً هر روز صبح بعد از ورزش رأس ساعت سفره صبحانه پهن مي‌كنند و بعد از صرف آن، كلاس‌هايشان شروع مي‌شود.
همه طبقات شرقي و غربي را مي‌گردم و در كلاس‌ها سرك مي‌كشم، سكوت عجيبي تا قبل از شروع نماز در ساختمان حكمفرماست. در كتابخانه چند اتاق مخصوص مباحثه است كه طلبه‌ها روي زمين سه به سه مشغول مباحثه در مورد كلاس بعدي هستند، در سالن غذاخوري هم عده‌اي مشغول درس خواندن هستند. صداي بچه از بالاي پله‌ها مي‌آيد به صدا كه نزديك مي‌شوم با تابلوي مهدكودك روبه‌رو مي‌شوم. مادر طلبه براي بردن فرزندش آمده است، وارد مهدكودك مي‌شوم، بچه‌هاي قد و نيم‌قدي حضور دارند كه با هم بازي مي‌كنند و مادرانشان هم سر كلاس مشغول درس خواندن هستند.
سالن اجتماعات مملو از طلبه‌هايي است كه سر كلاس يكي از بزرگ‌ترين اساتيد اخلاق حوزه نشسته‌اند. يك طبقه بالاتر طلبه‌هايي با لپ‌‌تاپ‌هايشان مشغول جست‌وجو در اينترنت هستند و از اينترنت پرسرعت استفاده مي‌كنند و سكوت كامل حكمفرماست. فضاي سالن ورزش و امكانات آنجا هم جالب است، برخي از طلبه‌ها در وقت استراحت بين كلاس‌ها فرصت پيدا مي‌كنند با دستگاه‌هاي ورزشي كار كنند. فضايي كاملاً متفاوت با آنچه از قبل در ذهن دارم را مي‌بينم و بهانه‌اي مي‌شود تا پاي صحبت مدير اين مدرسه علميه بنشينم و از اقداماتش در اين مدت صحبت كند.
تفاوت مشكوهًْ با ساير مدارس
فاطمه حبيبي در مورد شرايط كلي مدارس علميه و مدرسه مشكوهًْ مي‌گويد:«مدرسه علميه را قديم‌ها حوزه علميه مي‌گفتند اما امروزه به تمام معنا به اين مكان مدرسه علميه مي‌گوييم چون دروس حوزوي در اينجا تدريس مي‌شود. در سطح استان تهران حدود 50 مدرسه علميه مخصوص خواهران داريم كه البته طرح آموزشي مدرسه مشكوهًْ با ساير مدارس تفاوت دارد. دليل اين تفاوت اين است كه اكثر طلابي كه در اين مدرسه درس مي‌خوانند، دروس دانشگاهي‌شان در مقاطع كارشناسي و كارشناسي ارشد را در رشته‌هاي مختلف به پايان رسانده‌اند.» اين مدير عنوان مي‌كند: «ما تنها حوزه‌اي هستيم كه طلاب بايد براي ورود، امتحان ورودي بدهند. بعد از ثبت‌نام در سايت كه سالي دو بار اين كار انجام مي‌شود و پس از كسب حد علمي و قبولي در مصاحبه حضوري اول مهر اين طلاب تحصيلاتشان را آغاز مي‌كنند. مدرسه علميه مشكوهًْ تقريباً سه سال است كه تحت پوشش قرار گرفته و تنها سه پايه درسي اول، دوم و چهارم دارد و براي همه افراد كد طلبگي تعريف شده است. ما پس از پنج سال به آنها مدرك سطح دو مي‌دهيم كه معادل ليسانس است. در حال حاضر مدرسه مشكوهًْ 80طلبه دارد و تعداد اساتيد ما 27 نفر است كه نيمي از آنها مرد هستند.» به نظر اين مدير فرق اصلي حوزه و دانشگاه در مباحثه است و ادامه مي‌دهد:«در دانشگاه‌هاي خارجي به اين نتيجه رسيده‌اند كه از مباحثه استفاده كنند. همه درس مي‌خوانند چه در دانشگاه و چه در حوزه اما اين مسئله در بين حوزويان جا افتاده است و در مورد مسائل مختلف مباحثه مي‌كنند. براي اينكه مباحثه انجام بدهيم بايد پيش مطالعه داشت و درس را به خوبي فهميد. با تكرار مسئله در ذهن ملكه مي‌شود و با اين اندوخته مي‌توان در مباحثه شركت كرد.»
برنامه درسي طلاب
استاد حوزه علميه خواهران در مورد برنامه كلي دروس اين مدرسه مي‌افزايد: «دروس اصلي اين مدرسه فقه، احكام، صرف و نحو، زبان عربي، كلام، اصول اعتقادات، منطق و فلسفه است و درس اصلي كه محور اساسي اين حوزه قرار دارد، درس قرآن است كه علت تفاوتش با ساير حوزه‌هاست. در واقع وقتي كه طلاب وارد حوزه مي‌شوند، همزمان با ساير دروس قرآن فرامي‌گيرند و اين يادگيري به اين صورت است كه از همان ابتداي قرآن ترجمه همه واژه‌ها را ياد مي‌گيرند.»
وي اضافه مي‌كند: «اين آموزش در چند حلقه برگزار مي‌شود كه در حلقه اول به مفاهيم اشاره مي‌شود و طلاب همزمان با تدريس صرف و نحو، اين درس را در قرآن كاربردي كار مي‌كنند. در حلقه دوم در سال دوم تدبر در قرآن يعني ساخت صور قرآني، شأن نزولات و اهداف را تعليم مي‌بينند يعني يك مرحله عميق‌تر مي‌شوند و لايه‌هاي دروني را بيشتر ياد مي‌گيرند. حلقه سوم عميق‌تر از قبلي مي‌شود، تفسير اجتهادي است كه به صورت تخصصي آيات را تفسير مي‌كنند. در حلقه آخر كلام قرآني را آموزش مي‌بينند و همه مسائلي كه در كلام ياد گرفتند بر اساس آيات قرآني بحث خداشناسي، معاد و پيامبر را استنباط و تحليل مي‌كنند.»
حبيبي ادامه مي‌دهد:«مورد ديگري كه در اين حوزه وجود دارد، مبحث روايت خواني است كه طلاب روايات را از وسائل‌الشيعه مي‌خوانند، ترجمه مي‌كنند و مفاهيمي از آن ترجمه‌ها و روايات براي سايرين بيان مي‌شود. درس‌هايي مثل عربي، صرف و نحو، كلام به صورت عميق و ريشه‌اي مي‌خوانند و شبهاتي را كه در ذهن افراد جامعه است ياد مي‌گيرند تا بعدها بتوانند پاسخ دهند. كلاس اخلاق به صورت هفتگي براي كادر مدرسه در نظر گرفته شده است چون همه نياز داريم اين كلاس‌ها برگزار شود و رذايل را از خودمان دور و فضايل اخلاقي را كسب كنيم.»
درس و ورزش در كنار وظيفه مادري
اين مدير در خصوص امكانات تفريحي مدرسه مشكوهًْ گفت:«ما همانطور كه به ارتقاي علمي و ذهني طلاب اهميت مي‌دهيم، به سلامتي جسم آنها هم اهميت مي‌دهيم، به همين دليل كلاس‌هاي ورزشي براي طلاب در نظر گرفتيم. اكثر طلاب از صبح زود مي‌آيند و علاوه بر حضور در كلاس پشت ميزهايشان مشغول انجام كارهاي اينترنتي هستند و در خانه هم به امور شخصي‌شان مي‌رسند. اگر جسم فرد مريض و خسته باشد قاعدتاً در روح انسان نيز تأثير مي‌گذارد. ما برنامه‌اي كاملاً مدون داريم و هفته‌اي سه جلسه پيلاتس با حضور اساتيد مجرب برگزار مي‌كنيم. اتاق بدنسازي با وسايل مجهز، سالن پينگ پنگ و سالن ورزش‌هاي هوازي براي طلبه‌هايمان تدارك ديده‌ايم.»
وي اضافه مي‌كند: «يكي از كارهايي كه براي طلاب انجام داديم طرح مادران است. بسياري از طلبه‌هاي ما در شرف ازدواج هستند، ازدواج كردند، باردار هستند و برخي هم بچه دارند. اين افراد نبايد به خاطر بچه از درس و حوزه جدا شوند و به همين دليل براي اين افراد از زماني كه باردار مي‌شوند تا وقتي كه بچه‌شان به دنيا مي‌آيد تا پايان چهار سالگي برنامه‌ريزي كرديم. اين طلاب از 204 واحدي كه بايد در دوره پنج ساله بگذرانند، مي‌توانند 70 واحد را به صورت حضوري و بقيه را به صورت شناور غيرحضوري بگذرانند. ما از همه كلاس‌هاي درسي‌مان فايل صوتي تهيه مي‌كنيم و اين فايل‌ها را از طريق اينترنت در اختيار طلاب قرار مي‌دهيم، البته يكسري امتحاناتشان به صورت آنلاين و برخي را هم بايد حضوري امتحان بدهند اما ما كلاً با اين افراد و شرايطشان كنار مي‌آييم. علاوه بر اين، براي كساني كه در طرح مادران ما نيستند شرايط خاصي در نظر گرفتيم، يكي از طبقات مدرسه را مهدكودك كرده‌ايم و مربي مهد داريم كه هم بچه‌ها و هم مادرانشان از شرايط به وجود آمده و مربي مهد راضي هستند. همچنين هر چند وقت يك‌بار اردوهاي تفريحي يك روزه و اردوي زيارتي سالي يك‌بار براي طلاب برگزار مي‌كنيم.»
آموزش با چاشني سبك زندگي
مدير مدرسه علميه مشكوهًْ در مورد برنامه‌هاي ويژه اين مدرسه مي‌گويد: «در اين مدرسه به غير از دروس اصلي، بحث‌هايي مربوط به سبك زندگي براي طلاب درنظر گرفته شده كه به آنها آموزش مي‌دهند و به طور مستمر برگزار مي‌شود. علاوه بر اينكه در كلاس‌هاي احكام بسياري از مسائل را ياد مي‌گيرند، در كلاس اخلاق نيز نحوه برخورد با همسر و بچه را ياد مي‌گيرند كه خودش سبك زندگي اسلامي است. در اين كلاس‌هاي متفرقه دروس زن در اسلام برگزار مي‌شود چون دوست نداريم كه طلبه‌هايمان تك بعدي تربيت شوند. شايد يك نفر از لحاظ علمي در سطح بالايي قرار داشته باشد اما نمي‌دانند كه چطور بايد با اعضاي خانواده، همسر، دوستان و فرزندش برخورد كند.»
وي اضافه مي‌كند:« ما انتظار داريم بعد از اينكه اين دوره پنج ساله را پشت سر گذاشتند، فارغ‌التحصيل ما از لحاظ علمي در سطح بالايي باشد، مبلغ خيلي خوبي باشد در عين حال بتواند وظايف خودش را در خانواده و اجتماع به نحو احسن انجام دهد و يك مادر، همسر و فرزند نمونه باشد. ما بايد الگويمان حضرت فاطمه(س) باشد كه در عرصه سياست، در عرصه خانواده و در عرصه جامعه در حد اعلا بودند. براي همين قصد نداريم طلبه‌هاي ما فقط از لحاط علمي پيشرفت كنند و به همين خاطر سعي كرديم برنامه‌هاي متنوعي در طول دوره و حتي در تابستان برايشان در نظر بگيريم. مثلاً چند روز قبل با توجه به مسائل لوزان و برنامه هسته‌اي ايران، از يك نماينده مجلس دعوت كرديم كه براي پاسخگويي به شبهات و سؤالات طلاب به مدرسه ما آمد. به اين دليل از ايشان دعوت كرديم كه بچه‌هاي ما غافل از مسائل ديگر نباشند و فقط سرشان در درس و كتاب نباشد و بدانند در جامعه و خانواده‌شان چه مي‌گذرد.» حبيبي ادامه مي‌دهد: «يكي از برنامه‌هايي كه در راستاي سبك زندگي براي طلاب مدرسه در نظر داريم تشكيل كلاس‌هاي مربوط به زنان است و از يكي از اساتيد دانشگاه امام صادق(ع) دعوت كرديم كه در اين زمينه به سؤالات و شبهات طلاب پاسخ بدهد. در ادامه اين برنامه‌ها سال قبل نيز از دكتر گلزاري براي گرفتن تست شخصيت‌شناسي و رفتاري دعوت به عمل آورديم كه تك تك طلبه‌هاي ما را بررسي كردند و مشاوره حضوري انجام دادند. اين برنامه را امسال نيز دنبال خواهيم كرد و بقيه طلبه‌ها از اين نظر مورد بررسي قرار خواهند گرفت. همچنين از مشاوران فرهنگي، ديني، اجتماعي و روانشناسي براي آگاهي بخشيدن به طلبه‌هايمان استفاده خواهيم كرد. مخصوصاً براي افرادي كه مجرد هستند قصد داريم كلاس روش‌هاي انتخاب همسر و براي متأهلين درباره نحوه رفتار با همسر و فرزند برگزار كنيم.»
ساختار متفاوت مدرسه
اين مدير با تجربه درباره محيط متفاوت و امكانات مدرسه علميه مشكوهًْ مي‌افزايد: «در اين مدرسه طلاب براي اينكه دروس‌شان را دنبال كنند بايد از اينترنت و فضاي مجازي استفاده كنند كه ما همه امكانات مثل اينترنت پر سرعت و لپ‌تاپ و ساير موارد را در اختيار آنها قرار داده‌ايم و همزمان كه استاد سر كلاس تدريس مي‌كند، او را همراهي كنند و طلاب نيز با استفاده از اين امكانات درس را بهتر ياد بگيرد. علاوه بر اين امكانات، در پي اين هستيم كه آموزش مجازي داشته باشيم، زير‌ساخت‌هاي اين موضوع را فراهم كرده‌ايم و فعلاً در مرحله تمرين هستيم.»
وي ادامه مي‌دهد: « اينطور نيست كه همه طلبه‌هاي ما با نمرات بالا فارغ‌التحصيل شوند بلكه شرايط و ضوابط آموزشي ويژه‌اي براي آنها در نظر گرفته‌ايم كه اگر دو ترم مشروط شوند با قوانين خاصي ادامه تحصيل مي‌دهند. ما درصدد تربيت مبلغاني هستيم كه بر اساس استعدادهايي كه دارند بتوانند براي رده‌هاي تحصيلي مختلف تدريس كنند و به همين منظور آموزش‌هاي لازم را به آنها مي‌دهيم. كما اينكه در اين مدت اين افراد را ساماندهي و دسته‌بندي كرديم و به طور آزمايشي در ماه‌هاي محرم و صفر به مدارس و دانشگاه اعزام كرده ايم، نتيجه اين اعزام را در پرونده‌هايشان قرار داديم و در نهايت بر اساس سابقه و استعدادي كه دارند محل كارشان مشخص مي‌شود.»
