عمليات مرصاد در پنجمين روز از مرداد ماه 1367 آخرين درگيري بزرگي بود كه در جبهه‌هاي جنگ رخ داد. اين واقعه نه تنها به اين لحاظ در تاريخ هشت ساله جنگ تحميلي اهميت دارد كه در واقع مرصاد را بايد حركتي در جهت شكسته شدن استخوان‌هاي پوسيده نفاق دانست كه پس از هفت سال رويارويي مستقيم با ملت ايران (از 30 خرداد سال 60) عاقبت در اين عمليات چنان ضربه‌اي خوردند كه ديگر هرگز نتوانستند از اثرات شكستش رهايي يابند.
در اولين روزهاي مردادماه مقارن با عمليات مرصاد، مروري بر كتاب‌هايي خواهيم داشت كه به اين واقعه پرداخته‌اند.
سال‌هاي ابتدايي پس از جنگ
سال 68 به عنوان اولين سال پس از اتمام جنگ تحميلي، فرصتي مغتنم بود تا مردم ايران و همچنين رزمندگاني كه به تازگي از چندين سال جنگ تمام عيار در مرز‌هاي غربي و جنوب غربي كشور فراغت يافته بودند، با برخي از اتفاقات رخ داده در اين دوره بيشتر آشنا شوند. عمليات فروغ جاويدان منافقين يكي از وقايعي بود كه همواره در خصوص چند و چون و چرايي آن بحث‌هايي در مي‌گرفت و از اين رو تنها يك سال پس از اتمام دفاع مقدس دفتر سياسي سپاه و معاونت فرهنگي و تبليغي ستاد كل نيروهاي مسلح اقدام به انتشار كتاب‌هاي «گذر از بحران 67 و جنگ تحميلي» و «دفاع در برابر تجاوز (جلد ۶)» كردند. اين دو كتاب علاوه بر تقدم زماني كه نسبت به ساير كتب در اين خصوص دارند از اين حيث نيز حائز اهميت هستند كه هر دو آنها با بررسي وقايع سال 67 به عنوان سال وقوع عمليات مرصاد، تا حدودي به شكل مستقيم به اين واقعه تاريخي پرداخته‌اند. نكته‌اي كه در كتاب‌هاي بعدي كمتر به چشم مي‌خورد.
به هر روي اين دو كتاب را مي‌توان مقدمه‌اي بر كتاب‌هايي چون درخت بلوط، آخرين گزارش، تا اسارت، سفر بي‌بازگشت و در كنار آتش دانست كه جملگي طي سال‌هاي 70 تا 73 و از سوي دفتر ادبيات و هنر مقاومت حوزه هنري به چاپ رسيدند.
البته بايد در نظر داشت كه برخي از اين كتاب‌ها همانند سفر بي‌بازگشت نوشته عباس رافعي فيلمنامه‌اي است كه به صورت كتاب درآمده است. كتابي كه در آن با داستان علي و نسرين آشنا مي‌شويم كه در ايلام زندگي مي‌كنند و به آنان خبر مي‌دهند كه دشمن مجدداً به روستاي حسن‌آباد حمله كرده است. وقايعي كه پس از قبول قطعنامه رخ داده و با يورش بعثي‌ها و نهايتا منافقين همراه است.
كتاب‌هاي مياني
سال‌هاي مياني دهه 70 تا اواسط دهه 80 را نيز بايد سال‌هايي دانست كه طي آن فرصت لازم براي پرداختن به ابعاد گوناگون جنگ تحميلي و همچنين ترجمه آثار نويسندگان خارجي در خصوص جنگ تحميلي به دست آمده است. از اين رو در كتابشناسي عمليات مرصاد در اين دوره به كتاب‌هاي جامع و كاملي با محور موضوعي كليت جنگ تحميلي از اولين سال تا آخرين سال آن برمي‌خوريم كه عناويني چون: روزها و رويدادها (جلد دو) به قلم علي بري ديزجي، سيري در جنگ ايران و عراق نوشته محمود دروديان، تاريخ دفاع مقدس و كارنامه توصيفي عمليات‌هاي هشت سال جنگ تحميلي از جمله كتب شاخص آن به شمار مي‌روند.
كتاب‌هايي كه جملگي آنها مروري كلي بر تمامي رويدادهاي جنگ داشته‌اند و در فصول، بخش يا جلد‌هايي از خود به عمليات مرصاد نيز پرداخته‌اند. در همين خصوص كتاب ويراني دروازه شرقي به قلم وفيق سامرايي سرلشكر سابق ارتش بعث نيز در سال 77 توسط بخش فرهنگي سپاه ترجمه و به چاپ رسيد تا اين بار خوانندگان داخلي جنگ تحميلي را از منظر يك نظامي عراقي مورد مطالعه قرار دهند و در بخش‌هايي از ويرانه دروازه شرقي نيز با عمليات مرصاد و نحوه ساماندهي و اعزام منافقين از سوي بعثي‌ها براي حمله به كشورمان و متعاقباً رخ دادن عمليات مرصاد آشنا شوند.
مرصاد در مركز قلم
اما گذشته از آن دست كتاب‌هايي كه به شكل غير مستقيم و ذيل وقايع ديگر به عمليات مرصاد پرداخته‌اند، از همان سال‌هاي دهه 80 به كتاب‌هايي چون: «تنگه مرصاد» (مختص راهيان نور) به كوشش بنياد حفظ آثار و نشر ارزش‌هاي دفاع مقدس و همچنين «مرصاد پاياني بر دو ادعا» به قلم مهندس عباس سليمي نمين بر مي‌خوريم كه كتاب اخير در سال 88 و به مناسبت سالروز عمليات مرصاد منتشر شد و نويسنده در آن به شكل مفصل و تحليلي در خصوص عمليات مرصاد و شكست مفتضحانه منافقين مطالبي ارائه داده است. در سال‌هاي اوليه دهه 90 نيز به دو كتاب بن بست در استراتژي و شكست در تاكتيك ( نقش منافقين در جنگ تحميلي با تأكيد بر عمليات مرصاد) به قلم سردار ناصر شعباني و همچنين مرصاد و سرنوشت منافقين برمي‌خوريم كه هر دوي آنها با توجه به پرداختن تفصيلي به ماهيت و چگونگي شكل‌گيري سازمان منافقين و تعقيب حركت و سرنوشت آنها تا عمليات مرصاد، حائز اهميت هستند و در واقع مي‌توان آنها را نمونه‌هاي كامل و جامعي در خصوص اين واقعه تاريخي به شمار آورد.
