تنها همدم‌تان تاريكي مطلقي بود كه هيچگاه ترك‌تان نمي‌كرد و مانند دوست باوفايي هميشه همراه‌تان است. چشم، عضو بينايي است و نه تنها در زندگي انسان بلكه در بدن او نيز نقش بسزايي را عمل مي‌كند. چشم تقريباً در تمام فعاليت‌هاي روزانه ما نقش اصلي را ايفا مي‌كند و به عقيده خيلي‌ها ارزش بالاتري نسبت به حواس ديگر دارد. اگر ترديدي در اين عبارت داريد براي يك لحظه چشمانتان را ببنديد. تصور كنيد نابينا بوديد...
لنز چيست؟ لنز (عدسي)، همانند شيشه، يك ماده شفاف به حساب مي‌آيد كه يا يك سطح منحني و يك سطح مسطح دارد يا يك سطح مسطح و دو سطح منحني. در آينه‌ها، اين دو عدسي مي‌توانند در دو حالت محدب و مقعر باشند. عدسي‌هاي محدب در مركز خود عمق بيشتري دارند و عدسي‌هاي مقعر بر خلاف آنها از داخل به خارج بر عمق شان افزوده مي‌شود و داراي گوشه‌هاي ضخيم‌تري‌اند. همانطور كه مي‌دانيد با عبور نور از اين لنزها، پديده شكست نور رخ مي‌دهد و با توجه به نوع آينه، نور به سمت داخل يا خارج منحرف مي‌شود. عدسي چشمان ما دو لنز محدب دارد و وظيفه آن متمركز كردن تصوير در شبكيه چشم است. اگر فردي دوربين باشد، عدسي چشم باعث مي‌شود تصوير در پشت شبكيه چشم متمركز شود. اين افراد تصاوير دور را راحت‌تر مشاهده مي‌كنند در حالي كه براي ديدن اجسام نزديك دچار مشكل مي‌شوند. براي رفع اين مشكل، افراد دور بين بايد عينك يا لنزهاي طبي با عدسي محدب به چشم بزنند.
عموماً افراد به دلايل زيادي از لنزهاي چشمي استفاده مي‌كنند. آن دسته‌اي كه تمايلي به استفاده از عينك ندارند يا مي‌خواهند در ظاهرشان تفاوتي ايجاد شود، تحت تأثير فاكتور‌هاي محركي مثل زيبايي و اهداف آرايشي قرار مي‌گيرند. دسته‌اي ديگر از افراد به دلايل بصري از لنز استفاده مي‌كنند. در مقايسه با عينك، لنزهاي چشمي به طور معمول تصوير محيطي واضح تري را فراهم مي‌كنند و همچنين نسبت به عينك داراي مزيت جمع نشدن رطوبت در اشكال مختلف مثل باران، برف يا بخار آب است. اين ويژگي آنها را براي فعاليت‌هاي ورزشي و خارج از خانه ايده آل مي‌كند. علاوه بر اين، شرايطي همانند keratoconus (تخريب ساختار قرنيه) و aniseikonia (وضعيتي كه در آن تفاوت نسبي در اندازه بين دو تصوير چشمي وجود دارد) به طور معمول توسط لنزهاي چشمي بهتر اصلاح مي‌شوند.
لنزوناردو داوينچي (!)
گفته مي‌شود كه مفهوم كلي لنزهاي چشمي از مكتوبات به جا مانده از لئوناردو داوينچي گرفته شده است. در «مجموعه قوانين چشم» داوينچي (سال ۱۵۰۸)، او با فرو بردن قرنيه چشم در آب، روشي را براي تغيير قدرت قرنيه پيدا كرد. با اين حال، داوينچي ايده‌اش را براي اصلاح ديد پيشنهاد نكرد. او بيشتر علاقه‌مند به يادگيري مكانيسم محل قرارگيري چشم بود.
رنه دكارت در سال ۱۶۳۶ ايده ديگري را پيشنهاد كرد كه طبق آن لوله شيشه‌اي پر از آبي در تماس مستقيم با قرنيه چشم قرار مي‌گيرد. بر خلاف داوينچي، او اين ايده را براي اصلاح ديد پيشنهاد كرد ولي به دليل اينكه عمل پلك زدن را غير ممكن مي‌ساخت، عملي نبود.
در سال ۱۸۸۸، آدولف فيك نخستين فردي بود كه لنزهاي چشمي را از شيشه دميده شده تهيه كرد. بالاخره در سال ۱۹۹۸ پيشرفت مهمي در صنعت لنز پديد آمد. شركت مكزيكي CIBA، براي اولين بار از هيدروژل سيليكوني براي تهيه اين محصولات استفاده كرد و آنها را روانه بازار كرد.
نماي كلي لنزهاي چشمي لنز، تكه پلاستيكي معجزه آسايي است كه به شما اجازه مي‌دهد بدون استفاده از عينك‌هاي طبي، ديد خوبي داشته باشيد. لنزهاي چشمي همچنين مي‌توانند براي درمان برخي از بيماري‌هاي چشمي خاص يا براي مصارف آرايشي جهت تغيير رنگ ظاهري چشم‌ها استفاده شوند. لنزهاي نرم و لنزهاي محكم نفوذپذير به گاز (RGP) اصلي‌ترين لنزهاي موجود در بازارند. امروزه لنزهاي محكم قديمي (PMMA) به ندرت مورد استفاده قرار مي‌گيرند و خطرات مشابه نوع RGP را دارا هستند. لنزهاي بزرگ‌تر اسکلرال (Scleral Lenses) براي شرايط خاص چشمي نيز موجود است.
به طور كلي از لنزها براي اجتناب از شرايط نزديك بيني، دور بيني و آستيگماتيسم يا چند بيني استفاده مي‌شود. همان طور كه گفته شد ممكن است از لنزها براي بهبود شكل غير طبيعي قرنيه چشم (Keratoconus) نيز استفاده شود. زماني كه عينك نتواند ديد كافي را فراهم كند، از لنزهاي چشمي به عنوان جايگزين استفاده مي‌شود. بعد از عمل‌هاي جراحي و در بعضي از بيماري‌هاي قرنيه، لنزهاي چشمي بانداژي نرم مي‌توانند براي التيام قرنيه يا كاهش درد استفاده شوند.
بعضي از آنها براي استفاده روزانه طراحي شده است. لنزهاي نرم روزانه براي يك روز قابل استفاده هستند و پس از آن بايد دور ريخته شوند. اين به مصرف كننده اجازه مي‌دهد از بابت تميز كردن و احتمال آلوده شدن آنها خيالي آسوده داشته باشد. مصرف كننده همچنين مي‌تواند از اين لنزها در نوبت‌هاي كوتاه يا در مناسبت‌ها استفاده كند. بيشتر لنزهاي نرم و بعضي از لنزهاي RGP (لنزهاي محكم نفوذپذير به گاز) براي يك روز كامل مورد استفاده قرار مي‌گيرند و پس از در آوردن آنها، بايد تميز و سپس هر شب ضد عفوني شوند. لنزهاي نرم معمولاً به طور منظم جايگزين مي‌شوند كه ممكن است زمان تعويض آنها يك هفته، يك ماه، سه ماه يا حتي يك سال باشد. طول عمر لنزهاي RGP ممكن است با مراقبت‌هاي منظم به چند سال نيز برسد.
لنزهاي استفاده ممتد كه معمولاً نرم هستند براي مدت يك هفته در طول شب مورد استفاده قرار مي‌گيرد و پس از آن هر يك تا دو هفته يك بار بايستي تعويض شوند. سعي براي افزايش مدت زمان استفاده از يك لنز با اهداف صرفه‌جويي اقتصادي كاملاً اشتباه است و ممكن است دعوت به فاجعه‌اي بالقوه باشد.
استفاده از لنز در طول شب ميزان اكسيژن در دسترس چشم را كاهش مي‌دهد و احتمال عفونت آن را چهار برابر افزايش مي‌دهد. به همين دليل، برخي از پزشكان استفاده طولاني مدت لنزها را توصيه نمي‌كنند. البته لنزهاي جديد ممكن است ايمن‌تر باشند.
ممكن است در اثر استفاده نادرست از لنزهاي چشمي، ناتواني در خارج‌سازي آنها تا نابينايي به دليل عفونت‌ها بروز دهد. قرارگيري مناسب لنز، پيروي از دستور العمل‌هاي استفاده و نگهداري مناسب و دقيق مي‌تواند از بروز اين مشكلات جلوگيري كند.
لنزهاي آرايشي (رنگي) در جوامع ظاهر بين امروزي، گاه با افرادي برخورد مي‌كنيم كه از لنزها به دلايلي غير از ضعف در بينايي استفاده مي‌كنند. لنزهاي رنگي با هدف تغيير در ظاهر افراد مورد استفاده قرار مي‌گيرند و ممكن است عيوب انكساري چشم را نيز اصلاح كنند. برندهاي سازنده، انواع لنزهاي طبي را نيز با ته رنگ مختصري توليد مي‌كنند تا در دست گرفتن آنها تسهيل يابد. لنزهاي رنگي ممكن است خطرات و عوارض خفيف يا حتي جدي مثل قرمزي چشم، سوزش و عفونت داشته باشد. به همين خاطر در بسياري از كشورها از جمله امريكا و انگلستان، تمامي لنزها اعم از انواع آرايشي آن به عنوان ابزار پزشكي طبقه بندي مي‌شوند.
لنزهاي رنگي مي‌توانند ظاهر چشم را به شدت تغيير دهند. لنزهاي اسكلرال كه بخش سفيده چشم را مي‌پوشاند كاربردهاي نمايشي فراواني دارد. اين لنزها معمولاً براي توليدات خاص سفارش و ساخته مي‌شوند و در نتيجه دسترسي آن براي عموم محدود است. در صورتي كه طراحي لنز موجب تغيير وضوح در مركز لنز شود، ممكن است در بينايي فرد مصرف كننده تداخل ايجاد شود.
با اين حال و با وجود همه حاشيه‌ها روز به روز بر محبوبيت لنزهاي رنگي در غرب افزوده مي‌شود و جشن‌هايي مثل هالووين (Halloween) مزيدي بر علت شده‌اند تا جوانان غرب علاقه بيشتري به اين محصولات پيدا كنند. در كشورهاي ژاپن، كره جنوبي و چين گرايش تازه‌اي به سوي لنزهاي چشمي دايره‌اي پديد آمده است. لنزهاي دايره‌اي ظاهر عنبيه را نسبت به صلبيه (سفيده چشم) گسترش و افزايش مي‌دهند. نتيجه آن عنبيه‌اي بزرگ‌تر و پهن تر خواهد بود و چشم‌ها حالتي كارتوني به خود مي‌گيرند. مشابه اين لنزها را خواننده معروف امريكايي، ليدي گاگا (Lady Gaga) در يكي از كليپ‌هاي ويديوئي خود استفاده كرده بود.
امروزه لنزهاي رنگي در انواع و اقسام طرح‌هاي مختلف وجود دارند. از لنزهاي چشم گربه اي، چشم ماري و توپ فوتبالي گرفته تا لنزهاي تمام سفيد كه سطح چشم را تماماً سفيد مي‌كند. متأسفانه كار به جايي رسيده كه بعضي‌ها از جواهرات و تاتو نيز براي چشمانشان استفاده مي‌كنند. يك طراح لنزهاي جديدي را با هدف گريان نشان دادن چشم‌هاي افراد ابداع كرده است. از قسمت زيرين اين لنزها، جواهراتي به شكل اشك آويزان است كه به واسطه يك سيم به لنز متصل شده است! افراد مي‌توانند جواهرات را تعويض كنند و طرح‌هاي ديگر مانند گل به سيم متصل كنند. عده‌اي از مصرف كنندگان اين محصولات گفته‌اند كه اين لنزها ناراحتي برايشان ايجاد نمي‌كند و در بينايي آنها خللي ايجاد نمي‌كند. تاتو كردن هم مدتي است كه رونق گرفته و با تزريق جوهر به داخل چشم صورت مي‌گيرد.
لنزهاي چشمي چه خطراتي دارند؟ استفاده از لنز مي‌تواند حالت چشمان شما را تغيير دهد و مدتي طول بكشد تا شما به آن عادت كنيد. اين محصولات مي‌توانند چشمان را قرمز كنند و سبب سوزش، التهاب قرنيه يا حتي در موارد حاد باعث نابينايي در فرد شود. با اين حال هنوز هم در بسياري از كشورهاي جهان، لنزهاي رنگي، كه توسط خوانندگان راك همانند مارلين منسون (Marilyn Manson) محبوبيت خود را به دست آوردند، بدون نياز به نسخه پزشك و در سالن‌هاي تاتو، زيور آلات فروشي‌ها و حتي روي اينترنت فروخته مي‌شوند. چراكه اين محصولات در طبقه بندي دستگاه‌هاي پزشكي آن كشور قرار ندارند، بنابراين قانوني براي آنها وضع نشده است. در اين صورت ممكن است فروشندگان در ارائه اطلاعات مفيد و كافي به مصرف كنندگان ناتوان باشند. علاوه بر اين، لنزهاي چشمي همانند شلوار‌هاي استرچ نيستند كه سايز استاندارد داشته باشند! قالب هر لنز بايد متناسب با اندازه چشم باشد تا از بروز صدمات جلوگيري شود. همان طور كه اثر انگشت شما با بقيه متفاوت است، شكل و اندازه چشمان هر فرد نيز مختص خود اوست. بنابراين مراجعه به پزشك براي يافتن لنز مناسب ضروري است. اخيراً در امريكا نگراني هايي از قبيل تعويض لنزها در بين افراد، خصوصاً دانش‌آموزان به‌وجود آمده است كه مي‌تواند عوارض خطرناكي از قبيل نابينايي، بيماري زخم قرنيه، خراشيدگي قرنيه، اختلال در بينايي و كمبود اكسيژن در دسترس چشم به همراه داشته باشد. اگر شما دستور العمل‌هاي استفاده از لنز را به دقت اجرا كنيد، باز هم ممكن است يك سري پيامد ناخواسته ايجاد شود. فاكتورهايي مثل كهنه شدن، پارگي، ته نشين شدن باكتري‌هاي موجود در هوا بر روي سطوح لنزها، خشكي به دليل كمبود اكسيژن هوا، به اندازه كافي پلك نزدن و غيره ممكن است منجر به عفونت شود. طبق اعلام سازمان FDA، در مواردي كه بر اثر استفاده از لنزهاي رنگي زخم قرنيه پيش مي‌آيد، در صورت عدم رسيدگي و مراجعه به چشم پزشك، مي‌تواند به عفونت‌هاي داخلي چشم منتهي شود. عفونت كنترل نشده مي‌تواند زخم قرنيه و در نهايت اختلال در بينايي را در پي داشته باشد. همان طور كه گفته شد، در موارد حاد نابينايي و از دست رفتن دائمي چشم هم پيش مي‌آيد.
اسكوپ‌هايي با قيمت ۲ دلار مراقبت از چشم‌ها در نقاطي از دنيا كه خدمات درماني كم كيفيت و نادري دارند نعمت به حساب مي‌آيد. بنابراين محققان و كارآفرينان به دنبال فناوري‌هايي هستند تا قيمت عينك‌هاي طبي و آزمايشات چشمي را كاهش دهند. عده‌اي عقيده دارند كه گوشي‌هاي هوشمند مي‌تواند در دستيابي به اين اهداف كمك چشمگيري كند. دانشمندان دانشگاه MIT در حال بررسي دستگاهي هستند كه مي‌تواند گوشي‌هاي تلفن همراه هوشمند را به دستگاه‌هاي آزمايش چشم تبديل كند. ديويد شافران از EyeNetra (شركت سازنده گوشي‌هاي هوشمندي كه در ۲ دقيقه آزمايش چشمي مي‌گيرد) در همين باره گفته است: هدف ما اين است كه سيستم‌هاي مراقبت از چشم را به گونه‌اي به خانه‌هاي ميليون‌ها نفر بياوريم كه قديم امكان پذير نبود. EyeNetra اسكوپ‌هايي با قيمت دو دلار اختراع كرده است كه بر روي گوشي‌هاي تلفن نصب مي‌شود. بيماران مي‌توانند به سادگي داخل اسكوپ‌ها را نگاه كنند و با دنبال كردن خطوط رنگي، نرم افزار نصب شده بر روي دستگاه عيوب انكساري را در قالب اندازه‌گيري هايي مشخص مي‌كند، در گام بعدي عينك ساز مي‌تواند بر اساس آن عينك يا لنز مناسب فرد را تهيه كند. EyeNetra در حال آزمايش اين دستگاه در كلينيك‌هاي سراسر جهان است. اميد است كه دقت آنها به قدري افزايش يابد كه بتواند ديد سنجي را در كشورهاي محروم، در حال توسعه و حتي توسعه يافته گسترش دهد.
راه اكسيژن را به چشمانتان نبنديد به دليل اينكه لنزهاي چشمي به طور مستقيم روي چشمانتان قرار مي‌گيرد و تمام سطح قرنيه را مي‌پوشاند (يا در صورت استفاده از لنزهاي نفوذپذير به گاز بخشي از قرنيه را مي‌پوشاند)، ميزان اكسيژني كه چشمان شما از محيط دريافت مي‌كند كاهش مي‌يابد. تامين اكسيژن كافي براي چشم جهت سالم نگه داشتن آن ضروري است. شما مي‌توانيد با رعايت چند نكته ساده اثرات مضري را كه در شرايط سلب اكسيژن از چشمانتان پيش مي‌آيد محدود كنيد:
۱. طبق دستور العملي كه چشم‌پزشكتان داده است عمل كنيد؛ لنزهايتان را بموقع تعويض كنيد يا دور بيندازيد.
۲. شما مي‌توانيد از لنزهاي هيدروژل سيليكوني استفاده كنيد. اين لنزهاي نرم از موادي تهيه شده‌اند كه به نسبت ديگر لنزها اكسيژن بيشتري را عبور مي‌دهند بنابراين در طولاني مدت اثرات زيان بار كمتري دارند.
۳. گزينه ديگر لنزهاي چشمي RGP است. لنزهاي نفوذپذير به گاز قطر كمتري نسبت به لنزهاي هيدروژل سيليكوني و نرم دارند بنابراين سطح كمتري از قرنيه را مي‌پوشانند. علاوه بر اين، اين لنزها در هر بار پلك زدن اندكي تكان مي‌خورند كه اين عمل باعث مي‌شود اشك‌هاي تازه به زير آن نفوذ كنند. اين دو فاكتور احتمال ابتلا به بيماري‌هاي چشمي را در مقايسه با ديگر لنزها كاهش مي‌دهد.
اگرچه از دست دادن كامل بينايي در هنگام استفاده از لنزها پديده شايعي به حساب نمي‌آيد، اما يك سري قوانين بخصوصي وجود دارد كه افراد بايد مطابق آن عمل كنند تا چشمان سالمي داشته باشند. چشم‌پزشكان بايد چشمان شما را مرتب معاينه كنند و شما را با دستور‌العمل‌هاي استفاده از لنز آشنا سازند. با اين حال بيماران هميشه به توصيه‌هاي پزشكان خود عمل نمي‌كنند و با لنزهايشان مي‌خوابند يا آنها را بموقع تعويض نمي‌كنند. در نتيجه، استفاده طولاني مدت و نادرست از يك لنز مي‌تواند قرنيه چشم را نازك كند و بي‌نظمي هايي را در چشمانتان به‌وجود آورد.
