جوان آنلاین: ایلام، استانی که نامش با نفتو گاز گره خورده، هر روز زیر آفتابی میدرخشد که هنوز به برق و ثروت تبدیل نشده است. در حالی که متوسط تابش خورشیدی در این استان به بیش از ۵کیلوواتساعت بر مترمربع در روز میرسد و بسیاری از دشتها و زمینهای آن برای احداث نیروگاههای خورشیدی مناسب است، سهم ایلام از انرژیهای تجدیدپذیر کشور همچنان درحد چند مگاوات باقیمانده؛ رقمی که حتی از ظرفیت خورشیدی برخی شهرهای کوچک کشور هم کمتر است. بررسی آمارهای رسمی نشان میدهد، تا پایان سال ۱۴۰۳، کل ظرفیت نصبشده انرژی خورشیدی در ایلام به زحمت به ۱۰مگاوات میرسید؛ درحالی که استانهایی با شرایط اقلیمی مشابه، دهها برابر این میزان را به شبکه برق تزریق میکنند.
ایلام در نگاه نخست، بیش از آنکه با انرژیهای پاک شناخته شود، نامش با نفتوگاز و مرز گره خورده است. استانی که روی یکی از غنیترین کمربندهای هیدروکربوری کشور نشسته و سالها اولویت توسعهاش در استخراج منابع زیرزمینی تعریف شده است. با این حال، در لایهای مغفول از جغرافیای ایلام، ظرفیتی نهفته که میتواند معادلات انرژی، اشتغال و حتی مهاجرت را تغییر دهد و آن هم انرژی خورشیدی است. بررسی وضعیت سرمایهگذاری، پروژهها و سیاستگذاریها نشان میدهد ایلام اگرچه از نظر اقلیمی جزء استانهای مستعد تولید انرژی پاک است، اما در عمل سهمی حاشیهای از توسعه ملی انرژیهای تجدیدپذیر دارد. بر اساس دادههای سازمان انرژیهای تجدیدپذیر و بهرهوری انرژی برق ساتبا، متوسط تابش خورشیدی در استان ایلام حدود ۶ کیلوواتساعت بر متر مربع در روز برآورد میشود؛ عددی که آن را در رده استانهای مناسب برای توسعه نیروگاههای خورشیدی قرار میدهد. این میزان تابش، در بسیاری از مناطق ایلام از جمله دهلران، مهران و آبدانان حتی با استانهایی مانند همدان و فارس قابل مقایسه است. با این حال، سهم ایلام از ظرفیت منصوبه انرژیهای تجدیدپذیر کشور تا پایان سال ۱۴۰۳ کمتر از ۱۰مگاوات بوده؛ رقمی ناچیز در مقایسه با استانهایی، چون کرمان با بیش از ۱۵۰مگاوات، یزد با بیش از ۱۰۰مگاوات و همدان با حدود ۷۰مگاوات نیروگاه خورشیدی فعال. ارقام سرمایهگذاری نیز تصویر مشابهی را ترسیم میکنند. مجموع سرمایهگذاری انجامشده در حوزه انرژیهای خورشیدی ایلام، طبق برآورد منابع استانی و دادههای ساتبا، رقمی بین ۳تا ۴هزار میلیاردتومان است. این درحالی است که میانگین هزینه احداث هر مگاوات نیروگاه خورشیدی در ایران، بسته به مقیاس و فناوری، بین ۳۰ تا ۴۰میلیارد تومان برآورد میشود. به عبارت دیگر، کل ظرفیت خورشیدی ایلام معادل سرمایهگذاری ساخت یک نیروگاه متوسط در استانهای مرکزی کشور است.
به گفته سعید ضامنی، کارشناس حوزه انرژیهای تجدیدپذیر و پاک، بخش عمدهای از سرمایهگذاریها در ایلام نه در نیروگاههای بزرگمقیاس، بلکه در پروژههای کوچک و پراکنده انجام شده که نمیتواند به یکباره نیروی زیادی تولید کند.
او ادامه میدهد: «نیروگاههای خورشیدی ۵ تا ۲۰ کیلوواتی که عمدتاً در قالب طرحهای حمایتی و با مشارکت کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی اجرا شدهاند، ستون فقرات فعلی انرژی خورشیدی ایلام را شکل میدهند. هدف اصلی این طرحها، بیش از آنکه تأمین برق استان باشد، ایجاد درآمد پایدار برای خانوارهای کمدرآمد از طریق فروش برق به شبکه سراسری است.»
فاصله از شناسایی تا اجرای پروژه
ناصر مرادی پویانی، مدیرکل کمیته امداد امامخمینی (ره) استان ایلام میگوید: «هر نیروگاه خورشیدی ۵کیلوواتی که روی پشتبام منازل مددجویان نصب میشود، به طور متوسط ماهانه بین ۴تا ۶ میلیون تومان درآمد ایجاد میکند. این طرحها در کاهش وابستگی خانوارها به مستمری و ایجاد تابآوری اقتصادی نقش مؤثری داشتهاند.»
هرچند این پروژهها از منظر اجتماعی قابل دفاعاند، اما در مقیاس کلان انرژی استان، تأثیری محدود دارند و نمیتوانند پاسخگوی ناترازی برق غرب کشور باشند. در بخش صنعتی نیز وضعیت مشابهی دیده میشود. در شهرکهای صنعتی ایلام، دهلران و مهران، چند پروژه خورشیدی در مقیاس ۲۰۰تا ۵۰۰کیلووات اجرا شده یا در مرحله نصب قرار دارند. این پروژهها بیشتر با هدف تأمین بخشی از برق پایدار واحدهای صنعتی در دورههای اوج مصرف و قطعی برق تعریف شدهاند. با این حال، نبود زیرساختهای مناسب شبکه انتقال و توزیع، مانع از توسعه نیروگاههای بزرگتر شده است.
مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق ایلام در گفتوگو با «جوان» میگوید: «حداقل ۵۰مگاوات پروژه خورشیدی در استان شناسایی شده که برای آنها زمین و مجوزهای اولیه نیز پیشبینی شده است، اما اجرای این پروژهها منوط به جذب سرمایهگذار و تقویت زیرساخت شبکه برق است.»
ولیالله ناصری ادامه میدهد: «این ۵۰مگاوات، اگر به مرحله اجرا برسد، میتواند نقطه عطفی در سبد انرژی استان باشد، اما تجربه سالهای گذشته نشان داده، فاصله بین شناسایی پروژه تا اجرایی شدن آن در ایلام، عموماً طولانی و فرسایشی است.»
ضامنی، کارشناس حوزه انرژیهای تجدیدپذیر و پاک در تحلیل چرایی عقبماندگی ایلام در حوزه انرژیهای پاک میگوید: «این اتفاق به چند عامل ساختاری بازمیگردد که در صدر آنها، اولویت تاریخی توسعه نفت و گاز در استان است؛ زیرا این استان در سیاستگذاری کلان انرژی کشور، همواره بهعنوان استان نفتخیز دیده شده و همین نگاه، توسعه انرژیهای جایگزین را به حاشیه رانده است.»
او ادامه میدهد: «بعد از آن، ضعف زیرساخت شبکه برق بهویژه در مناطق مستعد جنوب استان قرار دارد؛ هزینه بالای اتصال نیروگاههای خورشیدی به شبکه سراسری، جذابیت اقتصادی بسیاری از پروژهها را کاهش داده است.»
به گفته این کارشناس، ریسکهای اداری و سرمایهگذاری در استانهای مرزی، باعث شده سرمایهگذاران ترجیح دهند به سراغ استانهای مرکزی با بازگشت سرمایه سریعتر بروند.
ضامنی معتقد است: «ایلام از نظر تابش خورشیدی کمبودی ندارد، اما انرژی خورشیدی فقط آفتاب نیست. بدون شبکه قوی، تضمین خرید برق و حمایت استانی، سرمایهگذار وارد نمیشود. تا زمانی که بسته جامع سرمایهگذاری تعریف نشود، ایلام سهم ناچیزی از توسعه خورشیدی خواهد داشت.»
