اثری که هم اینک در معرفی آن سخن میرود، به تجاوز انگلستان به منطقه خرمشهر (محمره)، در دوره سلطنت ناصرالدین قاجار پرداخته است. این رساله از سوی خانلرمیرزای احتشامالدوله به نگارش درآمده است، علیرضا کمری نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران آن را آماده نشر ساخته و انتشارات سوره مهر، روانه بازار کتابش کرده است. تارنمای ناشر در ایضاحی پیرامون مضمون و محتوای این گزارش خواندنی به نکات پی آمده اشارت برده است: «کتاب بازیابی یک واقعه اثر علیرضا کمری، در واقع کتابچه مرحوم خانلرمیرزای احتشامالدوله در باب جنگ ایران و انگلیس در محمره است. طی دو قرن اخیر، آمد و شد بیگانگان به کشورمان و به ویژه دستاندازیها و سلطهجوییهایشان در خطه خوزستان و خرمشهر، محل تأمل و توجه فراوان است. در این دفتر بازیابی واقعه سال ۱۲۷۳هـ. ق در این منطقه و بررسی اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، مورد توجه قرار گرفته است. سبک و سیاق این کتاب از جهت نثر ترکیبی، از نوع گفتار و محاوره و کتاب آن دوره است که شیرینی خاص به اثر بخشیده است. ناصرالدین شاه قاجار به قصد تثبیت حاکمیت ایران بر هرات، به محمره لشکر میکشد و حسامالسلطنه را بر انجام این مأموریت میگمارد. حسام السلطنه شهر را به تصرف خویش در میآورد، اما در پی این ماجرا، دولت انگلستان در ظاهر به منظور احقاق حق افغانها و انصراف دولت ایران از تصرف هرات، بوشهر و خرمشهر را به اشغال کشتیهای جنگی و سپاهیان خود در میآورد. تصرف خرمشهر یک ماه پس از فتح هرات، توسط قشون ایران و عزیمت قوای انگلیس و اشغال خرمشهر، یک ماه پس از تسلط نیروهای انگلیسی بر بوشهر صورت گرفته است. این نبرد از آغاز درگیری تا هنگام اطلاع از مصالحه، یک هفته به درازا کشیده است. به هرروی بازخوانی این اثر خوش نثر و محتوا میتواند مخاطب را با ابعاد جدیدی از سلطهجویی انگلیس بر ایران آشنا سازد و در این ارتباط، دریچه جدیدی را بر روی او بگشاید....»
علیرضا کمری در دیباچه خویش بر این تاریخچه کمتر خوانده شده تذکار بدین نکات را ضرور دانسته است: «آگاهی و وقوف بر این ماجرا، گرچه باعث تأسف و تلخکامی خواننده میشود، اما اندیشه و تأمل در علل و پیامدهای این واقعه به ظاهر ناچیز گذشته، در فهم حال و تدارک و تمهید آینده بهکار میآید. بیتردید این بررسی، برای خوانندهای که شاهد و آگاه بر جانفشانیها و فداکاریهای مدافعان سالهای دفاع مقدس بوده و چندی این شهر آسمانی را خونینشهر دیده یا خوانده است، تأثیر و احساسی دیگر خواهد انگیخت و بینش و برداشتی از درسهای تاریخی آن خواهد اندوخت. در این میان اگر قضاوت وجدان و حس غیرت دینی ملی، سستی نابخردانه و شاید گریز ناگزیر قشون ایران را در هنگامه سال ۱۲۷۳ هـ. ق، به افسوس و تلخی فرایاد آورد، به یقین در برابر عظمت حماسه مردان در ایام جنگ ناخواسته از روی فخر و سربلندی، زبان به سپاس و آفرین خواهد گشود و یاد همیشه ماندگار شهر خرم خون خرمشهر و حیات دیگر باره آن را به خاطر خواهد سپرد. از این روی مطالعه آن برای علاقهمندان به اطلاع از وقایع گذشته و حتی شناخت مسائل روز، مفید و روشنگر تواند بود و امید میبریم که چنین بوده باشد...».
