جوان آنلاین: در بخش «قابِ متن» برنامه «کتاب فرهنگ» چهارشنبهها از گروه تاریخ و اندیشه رادیو فرهنگ، احمد محمدتبریزی ـ کارشناس حوزه کتاب و سینما ـ با تکیه بر انتشار کتاب «تب ناتمام» اثر زهرا حسینی که داستان مادر شهید حسین دخانچی است به بازنمایی تصویر زن در سینمای دفاع مقدس پرداخت و ضمن مرور نمونههای شاخص، از دگرگونی نقش زنان، گذار از روایتهای مردانه و ظرفیتهای تازه اقتباس سینمایی گفت.
در بخش «قابِ متن» که به پیوستهای سینمایی آثار ادبی میپردازد، احمد محمدتبریزی کارشناس حوزه کتاب و سینما با اشاره به کتاب «تب ناتمام» به تحلیل روند بازنمایی زنان در سینمای دفاع مقدس پرداخت و گفت: فیلمهای دهه ۶۰ و ۷۰، بهویژه در سالهای نزدیک به پایان جنگ، «روایتی عمدتاً مردانه» داشتند و تصویر روشنی از نقش زنان در آنها دیده نمیشد.
به گفته او، حتی در آثار فیلمسازان شاخصی مانند ابراهیم حاتمیکیا و رسول ملاقلیپور نیز «محوریت درام بر دوش مردان» قرار داشت و شخصیتهای زن کمتر نقش کنشگری در پیشبرد داستان داشتند.
محمدتبریزی با اشاره به جریان «نهضت خاطرهنگاری» در ادبیات دفاع مقدس توضیح داد: انتشار روایتهای همسران شهدا و جانبازان، چشمانداز تازهای پیش روی سینماگران قرار داد و نشان داد چه ظرفیت عظیمی در تجربه زیسته زنان وجود داردو چگونه میتوان آن را به زبان سینما ترجمه کرد؛ ظرفیتی که به گفته او نمونه روشن آن در خود کتاب «تب ناتمام» دیده میشود.
او سپس به نمونههای سینمایی پرداخت و فیلم «گیلانه» را مثالی دانست از «تصویری کامل، باورپذیر و انسانی» از مادری که رنج، مراقبت و ماندگاری را زندگی میکند و کفت: ما پر گیلانه تصویری را شاهدیم که تلاشهای طریق مادرانه را در دل زمختی جنگ نشان میدهد؛ و بهخوبی با فضای کتاب تب ناتمام همخوان است.
محمدتبریزی همچنین فیلم «شیار ۱۴۳» ساخته نرگس آبیار را یادآور شد و افزود: در این فیلم با روایت مادر منتظر، وجه دیگری از حیات زنان در جنگ روبهرو هستیم عبور از کلیشهها و ورود به جهانی موشکافانه و حتی منتقدانه در زمینه جنگ، ادری که دل در گرو تنها پسر و همراه زندگی اش دارد، ناباورانه او را گم میکند و سالها در انتظار یونس خویش، صبوری طاقت فرسایی را تجربه میکند.
او ادامه داد: از دهه ۷۰ به بعد، تصویر زن در سینمای دفاع مقدس از حالت منفعل خارج میشود و به یک تصویر کنشگر تبدیل میشود.
این کارشناس سینما فیلم «ویلاییها» را نمونهای از یک «قصه کاملاً زنانه» دانست و گفت: در سینمای دفاع مقدس تفکرات و احساسات زن در میدان رزم در هیبتی مردانه به نمایش گذاشته شده است در حالی که نقش زنان در درون خانواده و حتی پشت جبهه انکارناپذیر است، اما در ویلاییها میبینیم زنان بهجای خط مقدم، زندگی زنان در پشت جبهه را محور قرار میدهد؛ زنانی که «مسئولیت کمی نداشتهاند و بخش مهمی از دوام و پشتیبانی جنگ بر دوش آنها بوده است».
او همچنین به فیلم «روزهای زندگی» اشاره کرد و افزود: در روزهای نخست هشت سال جنگ تحمیلی به کشور زنان در شهرهای اشغال شده در میدان نبرد حضور داشتند و پس از آن با ادامه جنگ در پشت جبهه و حتی در آرامستانها برای تدفین شهدا آستین بالا زدند، در «روزهای زندگی» روایت کادر پزشکی و نقش زنان در این عرصه را پیش میکشد؛ نقشی که کمتر مورد توجه تماشاگر و حتی تاریخنگاری رسمی قرار گرفته است.
در ادامه، محمدتبریزی با مروری بر آثار رسول ملاقلیپور گفت:که این فیلمساز نیز از اواسط دهه ۷۰ به بعد سهم بیشتری برای زنان قائل شد؛ از حضور مددکار زن در «سفر به چزابه» تا نقطه اوج این جریان در فیلم «میم مثل مادر» که اوج روایت زنانه و فداکارانه در آثار ملاقلیپور است.
محمدتبریزی تصریح کرد:در آثار دوره فعلی سینمای دفاع مقدس زنان قهرمان داستان هستند و این نشانه بلوغ سینماست؛ جنگ به همت زنان و مردان اداره شد زنان با پشتیبانی و مردان با حضور در صحنه رزم و خط مقدم توانستند این خاک را حفظ کنند و، چون به تعبیری ادبیات، پایهگذار سینماست، پس از ورود نویسندگان در آثارشان به موضوع زن در دفاع مقدس، سینماگران هم ورود خوبی در این محور داشتند.
او در جمعبندی سخنانش تأکید کرد: ما هنوز روایتهای ناگفته بسیاری از زنان داریم که بازنمایی نشدهاند و امیدوارم که ادبیاتی، چون «تب ناتمام» به چرخه اقتباس سینمایی راه پیدا کند و این آثار بدون کلیشهپردازی و بدون شعارزدگی به روایتهای واقعی زنان میدان بدهند.
او گفت: زندگی این زنان آنقدر دراماتیک و تأثیرگذار است که نیازی به اغراق و گلدرشتی ندارد؛ فقط باید درست روایت شود.
«قاب متن» با نگاهی به ردپای ادبیات در سینما هر هفته چهارشنبهها ساعت ۲۰ از رادیو فرهنگ برنامه «کتاب فرهنگ» روی موج افام ردیف ۱۰۶ مگاهرتز پخش میشود.
