جوان آنلاین: بانک مرکزی با استفاده از ابزار‌های نوین مالی مانند اوراق گام، فکتورینگ، برات الکترونیکی و کارت‌های رفاهی، گام‌هایی برای حمایت از بنگاه‌های اقتصادی و خانوار‌ها برداشته است. این ابزار‌ها نه به شرکت‌ها کمک می‌کنند تا بدون نیاز به پول نقد فعالیت‌های‌شان را گسترش دهند و نه به مردم عادی امکان خرید بیشتر در شرایط اقتصادی سخت را می‌دهند.
بانک مرکزی در سال۱۴۰۴ با یک برنامه جامع و ابزار‌های مالی، از اوراق گام (اوراق گواهی اعتبار مولد) گرفته تا فکتورینگ و کارت‌های رفاهی تلاش دارد چرخ اقتصاد را روان‌تر بچرخاند.
اوراق گام مثل یک چک یا سفته دیجیتال هستند که شرکت‌ها می‌توانند به جای پول نقد به فروشندگان بدهند. مثلاً یک کارخانه نساجی می‌تواند با این اوراق پارچه بخرد و فروشنده پارچه هم می‌تواند آن را به تأمین‌کننده نخ بدهد یا حتی به بانک ببرد و پول نقد بگیرد. نکته جذاب این است که این اوراق در زنجیره تولید دست‌به‌دست می‌شوند و به شرکت‌ها کمک می‌کنند بدون نیاز به پول نقد، کارشان را ادامه دهند. طبق گفته اسماعیل محمدجانی، مدیر اداره تأمین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی، در هفت ماه اول سال۱۴۰۴، حدود ۱۷هزار‌میلیارد تومان از طریق اوراق گام به بنگاه‌های اقتصادی تزریق شده که پنج برابر بیشتر از سال قبل است. این جهش نشان می‌دهد این ابزار کم‌کم جای خودش را در اقتصاد پیدا کرده است و حالا ۱۷بانک در این سیستم فعال هستند و حتی بانک مرکزی در حال راه‌اندازی سیستمی آنلاین است تا استفاده از این اوراق برای شرکت‌ها راحت‌تر شود، اما این فقط یک بخش ماجراست.
فکتورینگ
بانک مرکزی ابزار دیگری به نام فکتورینگ را هم معرفی کرده که مثل یک میانبر مالی برای شرکت‌هاست. فرض کنید یک پیمانکار پروژه‌ای را برای یک سازمان دولتی انجام داده و قرار است چند ماه دیگر پولش را بگیرد. فکتورینگ به او اجازه می‌دهد این طلب را به بانک بفروشد و همان موقع پول نقد دریافت کند. هفته گذشته، بانک ملت اولین فکتورینگ رسمی کشور را با مبلغ ۲ هزارو۳۰۰میلیارد ریال انجام داد. بانک مرکزی برای سال۱۴۰۴، ۵۰هزار‌میلیارد تومان برای این روش در نظر گرفته و اولویت را به پروژه‌هایی داده است که بیش از ۷۰درصد پیشرفت دارند چراکه این پروژه‌ها زودتر به نتیجه می‌رسند و می‌توانند برای اقتصاد کشور سودآور باشند. مثلاً یک سد نیمه‌کاره یا یک کارخانه که فقط نیاز به تجهیزات نهایی دارد، با این روش سریع‌تر تکمیل می‌شود.
برات الکترونیکی
در کنار اینها، برات الکترونیکی هم به میدان آمده است. این ابزار مثل یک چک دیجیتال است که شرکت‌ها می‌توانند برای پرداخت‌های مدت‌دار از آن استفاده کنند. از ابتدای سال۱۴۰۴، ۹بانک به سیستم برات الکترونیکی وصل شده‌اند و در هفت ماه، حدود ۵/۱۶ هزار‌میلیارد تومان از این طریق تأمین مالی شده است. این عدد وقتی کنار ۱۷هزار‌میلیارد تومان اوراق گام قرار می‌گیرد، نشان می‌دهد مجموع این دو ابزار، حدود ۳۳هزار‌میلیارد تومان به اقتصاد تزریق کرده‌اند. این رقم برای اقتصادی که با مشکلات نقدینگی دست‌وپنجه نرم می‌کند، خبر خوبی است.
یکی از جذاب‌ترین بخش‌ها، کارت‌های رفاهی متصل به اوراق گام است. این کارت‌ها مثل یک کارت اعتباری هستند که به مردم عادی کمک می‌کنند در شرایط تورمی، قدرت خریدشان را حفظ کنند. فرض کنید می‌خواهید یک یخچال بخرید، اما پول نقد ندارید، با این کارت می‌توانید تا سقف ۵۰۰میلیون تومان خرید کنید و فروشنده هم به جای پول نقد، اوراق گام دریافت می‌کند که می‌تواند در زنجیره تولید استفاده یا به پول تبدیلش کند. بانک مرکزی برای این کارت‌ها ۱۱۵هزار‌میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته و بانک‌هایی مثل بانک رفاه کارگران، بانک ملت و بانک کشاورزی مشغول اجرای آن هستند.
نکته جالب این است که این کارت‌ها نه تنها به مردم کمک می‌کنند، بلکه به شرکت‌ها هم نقدینگی می‌رسانند، آن هم بدون اینکه تورم را زیاد کنند. بانک مرکزی حتی امکان خرید اینترنتی با این کارت‌ها را فراهم کرده است تا استفاده از آنها راحت‌تر شود.
گواهی سپرده خاص
یکی دیگر از ابزار‌های بانک مرکزی، گواهی سپرده خاص است. این ابزار مثل یک اوراق بهادار است که بانک‌ها برای جمع‌آوری پول برای پروژه‌های خاص منتشر می‌کنند. مثلاً یک شرکت می‌خواهد خط تولید جدیدی راه‌اندازی کند یا یک بیمارستان نیاز به تجهیزات جدید دارد. بانک گواهی سپرده منتشر می‌کند، مردم یا سرمایه‌گذاران آن را می‌خرند و پولش مستقیم به آن پروژه می‌رسد.
بانک مرکزی برای سال ۱۴۰۴، ۶۱۵هزار‌میلیارد تومان برای این روش در نظر گرفته که ۳۳۰هزار‌میلیارد تومانش برای پروژه‌های مهم در حوزه‌هایی مثل صنعت، کشاورزی و گردشگری است. این ابزار به خصوص برای پروژه‌های بزرگ و بلندمدت مثل ساخت کارخانه یا توسعه زیرساخت‌ها خیلی مفید است. اما چرا بانک مرکزی این‌قدر روی این ابزار‌ها سرمایه‌گذاری کرده است؟ چون اقتصاد کشورمان سال‌هاست بانک‌محور است، یعنی بیشتر تأمین مالی از طریق وام‌های بانکی انجام می‌شود، اما این روش محدودیت‌هایی مثل افزایش تورم یا فشار روی بانک‌ها دارد. ابزار‌های جدید بانک مرکزی مثل اوراق گام، فکتورینگ و برات الکترونیکی به شرکت‌ها کمک می‌کنند بدون نیاز به وام‌های سنگین، نقدینگی‌شان را تأمین کنند.
از طرف دیگر، کارت‌های رفاهی به مردم عادی کمک می‌کنند در شرایط سخت اقتصادی، نیازهای‌شان را برآورده کنند. این ترکیب باعث می‌شود هم تولید رشد کند و هم مردم قدرت خرید بیشتری داشته باشند، بدون اینکه تورم به شکل غیرقابل‌کنترلی بالا برود، البته بانک مرکزی تنها نیست. وزارتخانه‌هایی مثل وزارت صمت، کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه هم در این مسیر همراهی می‌کنند.
مثلاً پروژه‌های دولتی از طریق سامانه‌های این سازمان‌ها به بانک‌ها معرفی می‌شوند تا تأمین مالی شوند، اما بانک مرکزی امیدوار است بازار سرمایه (بورس) هم نقش بزرگ‌تری در این زمینه بازی کند. بورس می‌تواند با انتشار اوراق بدهی یا عرضه سهام شرکت‌ها به تأمین مالی بلندمدت کمک کند. این کار باعث می‌شود فشار از روی بانک‌ها برداشته شود و شرکت‌ها با هزینه کمتری پول مورد نیازشان را تأمین کنند. یکی از نکات جالب این برنامه‌ها، تشویق‌هایی است که بانک مرکزی برای بانک‌ها و شرکت‌ها در نظر گرفته است. مثلاً اگر بانکی بیشتر از ابزار‌های جدید مثل اوراق گام یا برات الکترونیکی استفاده کند، در ارزیابی‌های بانک مرکزی امتیاز مثبت می‌گیرد.
این امتیاز می‌تواند به بانک‌ها کمک کند در برنامه‌های کنترل ترازنامه‌شان عملکرد بهتری داشته باشند، حتی یک بانک که در چهار ماه اول سال سهمیه برات الکترونیکی‌اش را تمام کرد، توانست از بانک مرکزی سهمیه بیشتری بگیرد. این اقدامات بانک مرکزی مثل یک جورچین بزرگ است که هر قطعه‌اش به بخشی از اقتصاد کمک می‌کند. از شرکت‌های کوچک که دنبال مواد اولیه هستند تا خانواده‌هایی که برای خرید مایحتاج‌شان مشکل دارند، همه از این ابزار‌ها سود می‌برند، البته هنوز چالش‌هایی مثل نیاز به هماهنگی بیشتر بین نهاد‌های مختلف یا گسترش زیرساخت‌های دیجیتال برای استفاده راحت‌تر از این ابزار‌ها وجود دارد، اما همین که بانک مرکزی توانسته در هفت ماه، پنج برابر سال قبل از طریق اوراق گام تأمین مالی کند یا اولین فکتورینگ رسمی را راه‌اندازی کند، نشان می‌دهد مسیر امیدوارکننده‌ای در پیش گرفته شود.
به هر روی اقتصاد کشورمان در سال‌های اخیر با مشکلات زیادی مثل تورم و کمبود نقدینگی دست‌وپنجه نرم می‌کند و بانک مرکزی باید با ابزار‌های متنوع اقداماتی برای رفع این معضلات انجام دهد. اوراق گام، فکتورینگ، برات الکترونیکی، کارت‌های رفاهی و گواهی سپرده خاص، هر کدام به شکلی به تولیدکنندگان و مردم کمک می‌کنند تا چرخ اقتصاد بهتر بچرخد. اگر این روند ادامه پیدا کند و بازار سرمایه هم نقش پررنگ‌تری ایفا کند، می‌توان امیدوار بود که اقتصاد در آینده قوی‌تر و پایدارتر شود.
